Πνευματώδης αστεϊσμός - Του Γιάννη Γκλάβατου

Αλήθεια είναι πως βρισκόμαστε στην δίνη της κρίσης. Μιας κρίσης, που απόληξή της είναι η οικονομική δυσπραγία.  Το ουσιαστικό πρόβλημα το οποίο ξεκίνησε πριν αρκετά χρόνια, ως αποτέλεσμα ελλιπούς εκπαίδευσης και με κατάληξη το κενό(χωρίς να υπάρχει διαφοροποίηση προς το ηθικό- ανθρωπιστικό καινό) της παιδείας. Η ανυπαρξία ουσιαστικής παιδείας είναι που κατευθύνει την σκέψη στην φιλαυτία, στον εγωκεντρικό τρόπο ερμηνείας της ζωής, στην βλάβη, στην άσκοπη και συγχυσμένη πορεία, στο σκοτάδι, στο πάγωμα της ψυχής, στον μαρασμό του πνεύματος, στην περιρρέουσα κατάθλιψη, στην έλλειψη πνευματώδους αστεϊσμού… Ναι, πνευματώδους αστεϊσμού, χιούμορ με άλλα λόγια.

Ότι το χιούμορ, είναι και αποτελεί μια σοβαρή υπόθεση, είναι λίγο ή πολύ γνωστό. Αποτελεί όμως και υψίστη αρωγή ως προς την αποκοπή, αυτής της ενέργειας διασποράς της περιρρέουσας κατάθλιψης. Καθόλου ευχάριστο δεν είναι το γεγονός πως φροντίζουμε με μεγάλη επιμέλεια, πρώτα ο καθένας ξεχωριστά και κατόπιν όλοι μαζί, να γιγαντώνουμε αυτού του είδους την «κοινωνική» κατάθλιψη, ποιώντας τους εαυτούς μας λυπημένους, αδρανείς, ευκολοκυβέρνητους, υποταγμένους, δούλους…

Και έτσι προοδεύει εξελισσόμενη αυτή η ιδιοπαθής ασθένεια, που κάποιοι ονομάζουν εγκεφαλική παχυσαρκία. Και… προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει εμβόλιο…

Όσο παράδοξο (αν) ακούγεται η κλασσική Ελλάδα, είχε την πιο ουσιαστική σχέση με το χιούμορ. Σχέση τέτοιου είδους, που άμεσα και σχετικά εύκολα διαπιστώνεται από τον ερευνητή, η όλη περί του βίου φιλοσοφία του τότε κόσμου. Αυτή λοιπόν η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία των διανοητών που πέταξαν σε μεγάλα ύψη, εκπλήσσει ευχάριστα και ανοίγει νέους ορίζοντες στην σκέψη. Ορίζοντες που βοηθούν το μυαλό αλλά και την καρδιά. Μέσω του τερπνού επιτυγχάνεται το ωφέλιμο. Μέσω του χιούμορ, φανερώνεται η σχέση με την (πραγματική) ζωή και τον θάνατο, επιλύεται η συνάρτηση χαράς και λύπης, καλλιεργείται και εξευγενίζεται το συναίσθημα, ο στόχος της ύπαρξης γίνεται απόλυτα διαυγής και ορατός, διαχωρίζεται το σοβαρό από το σοβαροφανές, υπογραμμίζεται το ανεκτίμητον των καθημερινών «μικροχαρών».  Τονίζεται η απλότητα ως ποθούμενο, χαμογελά το πνεύμα γιατί χαίρεται, μειδιά η διανόηση διότι ενεργεί τα κατά φύση. Σαφές είναι,  το μη τυχαίο του ιστορικού γεγονότος πως σε αυτή την χώρα, γεννήθηκε ταυτόχρονα η τραγωδία αλλά και η κωμωδία, ενώ ίσως όλα τα παραπάνω να συνοψίζονται στην ρήση: «η τραγωδία και η κωμωδία γράφονται με τα ίδια γράμματα»( εκ των αυτών τραγωδία γίνεται και κωμωδία γραμμάτων).

Πολλά «ανέκδοτα»  απαντώνται διασκορπισμένα σε έργα του Πλουτάρχου, στις βιογραφίες του Διογένη του Λαέρτιου, στο ανθολόγιο του Στοβαίου, στα αστεία του Ιεροκλή… είναι μακρύς ο κατάλογος. Διάσπαρτα γέλιο, χαρά, ευθυμία, κέφι, θυμηδία, ευδιαθεσία, χαμόγελο, ευφυολόγημα, ευγενές αστείο, χιούμορ, διασκέδαση, ανέκδοτο και τελικά ψυχαγωγία (κοντινός ο όρος «αναψυχή») με την έννοια η οποία ορίζεται ,ως  η ψυχική και πνευματική ευχαρίστηση κάποιου μέσα από μια ενασχόληση, ένα έργο κτλ. που ικανοποιεί κάποιες ανώτερες πνευματικές και ψυχικές ανάγκες, αποκαλύπτοντας  μια ποιοτικότερη όδευση  στο της ζωής περιπετειώδες ταξίδι.

Μάλλον μερικά παραδείγματα πρέπει να αναφερθούν. Παραδείγματα παρμένα από τους σοφούς - και απλούς συγχρόνως μέσα στην σοφία τους-, συγγραφείς της τότε χρυσής εποχής:

α)Πληροφόρησαν τον Αριστοτέλη ότι κάποιοι τον έβριζαν, και ο Αριστοτέλης είπε: « όταν λείπω, δέχομαι ακόμα και να με μαστιγώνουν».

β) Ο Πύρρος, Βασιλιάς της Ηπείρου, μετά από δύο νίκες με τους Ρωμαίους, που έχασε πολλούς άνδρες είπε: « Αν πετύχουμε άλλη μια νίκη σαν αυτές, καταστραφήκαμε!». γ) Κάποιος έλεγε ότι η ζωή είναι άσχημη, και ο Διογένης του είπε: « Άσχημη δεν είναι η ζωή, άσχημη είναι η άσχημη ζωή». δ) Ξανά ο Διογένης: Εθεάθη από κάποιον ζητώντας ελεημοσύνη από ένα άγαλμα. Στην ερώτηση γιατί το κάνει αυτό, ο Διογένης απάντησε: «Εξασκούμαι στο να μην απογοητεύομαι από την αναισθησία των ανθρώπων». ε) Ο τύραννος των Συρακουσών Διόνυσος έστειλε τον ποιητή Φιλόξενο στα λατομεία γιατί δεν του αναγνώριζε την «αξία» των ποιημάτων του. Τον ξανακάλεσε για να ακούσει μερικά νέα ποιήματά του, αλλά ο Φιλόξενος σηκώθηκε να φύγει. Ο τύραννος τον ρώτησε που πάει και ο ποιητής απάντησε: « μα, και πάλι στα λατομεία». στ) Ο Μ. Αλέξανδρος έστειλε στον  Φωκίωνα 100 τάλαντα. Ο Αθηναίος πολιτικός ρώτησε: «Γιατί ο Αλέξανδρος διάλεξε εμένα από όλους τους Αθηναίους για να μου χαρίσει 100 τάλαντα;». Οι απεσταλμένοι απάντησαν: « γιατί μόνο εσένα θεωρεί έντιμο». Ο Φωκίωνας αρνήθηκε το δώρο λέγοντας: «Ας μ αφήσει λοιπόν να είμαι και να φαίνομαι έντιμος». ζ) Είπε κάποιος στον Αρίστιππο, σε μια συζήτηση, ότι δεν ξέρει αν είναι προτιμότερος ο πλούτος από την σοφία, διότι βλέπει συχνά τους σοφούς να χτυπάνε τις πόρτες των πλουσίων, τότε του απάντησε ο Αρίστιππος: « και οι γιατροί επισκέπτονται τα σπίτια των πλουσίων, ποιός όμως δεν θα προτιμούσε να είναι ο θεραπευτής παρά ο άρρωστος;».

Η χριστιανική θρησκεία νοείται ως η θρησκεία ψυχικής χαράς. Χαίρεται και αγάλλεται ολόκληρη η ύπαρξη του ανθρώπου, όταν επι-κοινωνεί με το Θείο. Όταν πράττει τα της φύσεώς της. Εντρυφώντας στην ορθόδοξη υμνογραφία αντιλαμβανόμεθα πως ταυτόχρονα είναι ένας  ύμνος προς το Θεό αλλά και ύμνος προς την χαρά: «Ευφραίνεσθε, δίκαιοι· ουρανοί αγαλλιάσθε· σκιρτήσατε, τα όρη, Χριστού γεννηθέντος!». «Τα σύμπαντα σήμερον χαράς πληρούνται». «Χαίρετε, λαοί, και αγαλλιάσθε». «Χορεύουσιν άγγελοι πάντες εν ουρανώ». «Τέρπου, χόρευε και αγάλλου, Ιερουσαλήμ». «Δέχου παρ’ ημών χαράς ευαγγέλια της αναστάσεως Χριστού!». «Ησαΐα, χόρευε».

Στην ορθοδοξία δεν είναι αποδεκτός ο «άτακτος γέλωτας», το «χωμάτινο» χιούμορ. Το κακοπροαίρετο, το κακόγουστο, το εγωπαθές, το υλιστικό, το χυδαίο και που τελικά μόνο χιούμορ δεν είναι!

Στα βιβλία των αγίων Πατέρων υπάρχουν πολλά σημεία όπου κάνουν χιούμορ.

Από τις βιογραφίες σύγχρονων αγίων Γερόντων, όπως ο Παΐσιος, ο Πορφύριος, η Γερόντισσα Γαβριηλία κ.ά., είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως έκαναν χιούμορ και χαμογελούσαν. Πχ  μια από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του (γενικά μάλλον εσωστρεφούς) αγίου Γέροντα Σωφρόνιου του Essex, είναι εκείνη που τον αποτυπώνει να χαμογελάει,  με ένα γέλιο εντελώς παιδικό.

Χαμογελαστή επίσης εμφανίζεται σε φωτογραφία και η αγία Μαρία Σκόμπτσοβα, η ακτιβίστρια της Γαλλίας και Νεομάρτυρας (από τους Ναζί).

Πολλά θα μπορούσαν επί του θέματος να αναφερθούν, αλλά λόγω οικονομίας του χώρου, θα σημειώσουμε μόνο το εξής: Στην αλληλογραφία των Τριών Ιεραρχών εντοπίζεται πως οι τρεις μεγάλοι άγιοι (επιστήμονες, φιλόσοφοι -γνώστες της κλασσικής – θύραθεν φιλοσοφίας-  και αγωνιστές της φιλανθρωπίας) κάνουν χιούμορ, είτε μεταξύ τους (οι άγιοι Βασίλειος και Γρηγόριος, που ήταν φίλοι – ενώ ο Χρυσόστομος έζησε μια γενιά μετά) είτε προς άλλους  (Κωνσταντίνος, Νικολακόπουλος, Καθηγητής Βιβλικής Θεολογίας:  «Ερμηνευτικά μελετήματα από ρητορικής και υμνολογικής απόψεως», Εκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 231-254).

Γεγονός ίσως είναι  πως το χιούμορ,  ως πνευματώδης αστεϊσμός, εύθυμη διάθεση η οποία εκδηλώνεται με άκακη προαίρεση, αυτοσαρκασμό κατά περίπτωση, και προσφέρει στους άλλους διασκέδαση και ευχαρίστηση παρέχοντας ψυχαγωγία, είτε νοούμενο ως μορφή πνεύματος που παρουσιάζει την πραγματικότητα έτσι ώστε να προβάλλεται  η ευδιάθετη ερμηνεία αυτής, ή ακόμη ως η ποιότητα της ενόρασης εκείνης,  που δίνει στις ιδέες μια άλλη, ανώτερης βαθμίδας υπόσταση, δημιουργώντας χαμόγελο ψυχής και πνεύματος, ε τότε ναι,  αυτό το είδος του χιούμορ είναι ο χυμός (το νέκταρ) της πραγματικής ζωής.

Και χωρίς τον χυμό της η ζωή αφυδατώνεται, μαραίνεται…