Απλότητα - Του Γιάννη Γκλάβατου

Απλότητα, προφανώς το ζητούμενο στην σημερινή εποχή, την εποχή της πολυπλοκότητος…

Απλότητα όπως τα λεξικά διασαφούν είναι και αναφέρεται ως: «η ιδιότητα του απλού. 1. η φυσικότητα και η έλλειψη επιτήδευσης στους τρόπους και στη συμπεριφορά. Αντίθετο: «εκζήτηση».

Παράδειγμα:  ‘Mιλούσε με ~ και χάρη’. ‘Ξεχώριζε για την ~ και τον αυθορμητισμό της’.

2α. η απουσία του περιττού και του εξεζητημένου: ‘ Ντύνεται με ~’.

β. η ιδιότητα εκείνου που είναι εύκολο στην κατανόηση ή στη χρήση: ‘Το διήγημα έχει κάτι από την ~ των παραμυθιών στην υπόθεση και στο ύφος’.[λόγ. < αρχ. ἁπλότης, αιτ. -ητα]».

Μεγάλο ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και ένας εξ των ορισμών της έννοιας «κλασσικό»: «(…) β. που χαρακτηρίζεται από απλότητα, ισορροπία, τήρηση των κανόνων του είδους, τελειότητα και αρμονία(…)».

Φυσικά η απλότητα πρέπει να είναι  ίδιον των πνευματικών ανθρώπων και ειδικότερα των «διαβασμένων», των «σπουδαγμένων», των ποιητών, των συγγραφέων…

Για να δούμε μια προσέγγιση επί του θέματος της λεγομένης «κουλτούρας» : «(…)Διάβαζα από μικρή πολύ, τότε έβλεπα και θέατρο αρκετό και σινεμά, κι όμως ποτέ δε θέλησα να ενταχθώ σε μια κουλτουριάρικη παρέα, σχεδόν κανένας από τους κολλητούς μου δε διαβάζει∙ δεν αποτελεί η τέχνη κριτήριο φιλικό. Οι άνθρωποι που διαβάζουν πολλά τείνουν να είναι πιο ανοιχτόμυαλοι, λέει η λογική.

Στην πράξη αυτό πολλές φορές το είδα να καταργείται, εξαρτάται από το τί διαβάζεις και γιατί, κυρίως από το ποιός είσαι.

Αρνούμαι να καταπιεστώ και να δω τέχνη εκεί που το συναίσθημά μου αποκοιμιέται, όμως το ίδιο έντονα νιώθω για αυτούς που χλευάζουν γιατί δεν προσπαθούν.

Η τέχνη, η όποια τέχνη, απαιτεί λίγη παιδεία, αγάπη και όρεξη να ασχοληθείς, κέφι.

Δεν αρκεί να μπορείς να μιλήσεις για ένα βιβλίο που δεν έχεις διαβάσει σα να το είχες, σε κύκλους κοσμικούς, μάλλον πρέπει να στρωθείς και να αρχίσεις την ανάγνωση.

Κι αυτό ακόμα δε σε καθιστά «καλύτερο άνθρωπο», «ανώτερο απέναντι στους αδαείς», έτοιμο με το φουλάρι στο λαιμό να κατακτήσεις τα λογοτεχνικά σαλόνια (τα ποιά;), κάποτε σε κάνει γραφικό(…)». *

Εδώ μάλλον θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως όποιος ελευθέρως και αυτοβούλως ασκεί μια δραστηριότητα, διότι του αρέσει, εκφράζεται με αυτή κτλ, μάλλον αυτονόητο είναι πως θα προσπαθήσει να βελτιωθεί και να γίνει καλύτερος… Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για συγγραφή.

Και εδώ παρατηρούνται διάφορα παράδοξα, ευτράπελα… όπως τα αντιλαμβάνεται ο καθένας μπορεί να τα ονομάσει.

Πχ κατ’ ιδίαν μεν, αλλά σε ευρύ κύκλο γνώριμων, να γίνονται δηλώσεις του τύπου: «-Δεν διαβάζω αλλά μου αρέσει πολύ η συγγραφή για αυτό είμαι και συγγραφέας. Έβγαλα βιβλίο (Σ.σ.  με αυτοχρηματοδότηση), έχω ταλέντο από μικρή ηλικία, έγραφα καλές εκθέσεις στο δημοτικό».

«- Και εκεί μείνατε; Δεν προχωρήσατε στο γυμνάσιο;»  Σχολίασε έτερη κακεντρεχής, τεχνίτρια του λόγου και αυτή, κατά δήλωσή της.

Πλείστα άλλα πρόσωπα δηλώνουν ως κύρια δραστηριότητα «συγγραφέας». Άλλοι ως «ποιητές» και κάποιοι άλλοι ως επάγγελμα «ποιητής και συγγραφέας».

Σαφώς ομιλούμε μόνο για πρόσωπα  τα οποία δεν έχουν σοβαρό έργο πίσω τους. Μάλλον θα έπρεπε να τους υποβληθεί η ερώτηση: Ο  Όμηρος ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αισχύλος, κτλ τι ήταν;

Όπως σημειώσαμε σε παλαιότερο κείμενό μας :« Δεν υποψιάζονται -ίσως- οι παραπάνω, πως ακόμη και η απλή συσσώρευση γνώσεων ή δεξιοτήτων μέσα από την συστηματική μελέτη με μέθοδο ή και η πρακτική εξάσκηση σε κάποιο τομέα, απαιτεί χρόνο, κόπο και ιδρώτα. Κόπο χρόνο και ιδρώτα για να φτάσει κανείς στο σημείο να αντιληφθεί το μέγεθος της άγνοιας, που όλοι έχουμε ως γήινα, χοϊκά όντα. Αυτό το σημείο αποσαφήνισε με μία μόνο φράση, ο ύψιστος των αιώνων φιλόσοφος και μέγας ανθρωπιστής δάσκαλος, ο Σωκράτης(…) Όσο αφορά την τέχνη, μάλλον όπως(αρκετοί γνήσιοι, καταξιωμένοι και «κλασσικοί» καλλιτέχνες διασαφούν με διαφορετικούς τρόπους έκφρασης) αναφέρεται βιβλιογραφικά, πως το ανώτερο επίπεδο στο οποίο έφτασαν, οφείλεται 1% στο ταλέντο τους και 99% στην αδιάκοπη, ασίγαστη και σκληρή εργασία προς μόρφωση και δημιουργία.».

Άλλες ρήσεις που ακούγονται (και τις οποίες ήδη έχουμε αναφέρει στο παρελθόν) προκαλούν θυμηδία, όπως: «Έχω διαβάσει τα πάντα από την αρχαία ελληνική γραμματεία», αλλά αυτή η δήλωση, όπως από τα γραφόμενά του συγκεκριμένου προσώπου εύκολα  διαφαίνεται,  δεν πρόσφερε  δια μαγείας την δυνατότητα αποφυγής  σωρείας ορθογραφικών και συντακτικών λαθών. Βαρβαρισμών και σολοικισμών με άλλα λόγια.

Ο Πλάτων έθεσε την σκέψη του εις τον τύπον των ήλων στα ερωτήματα περί «ομορφιάς» και αισθητικής διευκρινίζοντας τα  δύο χαρακτηριστικών της ψευδοτέχνης:  Α. Δεν βασίζεται στην γνώση(προφανώς υπό την ευρεία του όρου έννοια), όπως πχ το έργο του ξυλουργού ή του ναυπηγού (Ευθύδημος 281) και Β. η μέθοδός της δεν μπορεί να εξηγηθεί λογικά(Γοργίας 465 ab).

Στο δε ερώτημα περί του « Ωραίου» , μεταξύ άλλων θα υπογραμμίσει: «Εκτός από τη μεταβλητή ωραιότητα των διαφόρων συγκεκριμένων πραγμάτων, πρέπει να υπάρχει μία ωραιότητα που να εμφανίζεται σε όλα (Συμπόσιο 210 κ.α.). Αυτή είναι η ουσιαστική, απόλυτη μορφή του ωραίου, που δεν βλέπεται με τα μάτια, αλλά συλλαμβάνεται εννοιολογικά μόνον «από τον νου».(Φαίδων 65, 75d).

Εξαίρεται και τονίζεται η απλότητα, η ενότητα, η  κανονικότητα η αρετή.

Θα δώσει και παράδειγμα  ορθής τέχνης, ο ιδρυτής του πρώτου και μακροβιότερου «πανεπιστημίου» στον πλανήτη γράφοντας: «Η αρμονία της όμορφης μουσικής μιμείται την αρετή εκείνη που είναι η αρμονία της ψυχής (Νόμοι 655a, κ.α.).

Με απλά λόγια ομιλώντας, θα λέγαμε πως για να επιτύχουμε ένα ωραίο αισθητικό αποτέλεσμα στην διακόσμηση του σπιτιού μας πχ, δεν αρκεί να οδεύσουμε σε ένα κατάστημα, να αγοράσουμε όμορφα πράγματα και να τα τοποθετήσουμε- «πετάξουμε» ατάκτως στον οίκο μας. Με αυτόν τον τρόπο  μάλλον θα έχουμε ένα κακόγουστο οπτικά και πρακτικά συνονθύλευμα.

Έτσι( λένε οι ειδικοί) συμβαίνει και με την λογοτεχνία.

Δεν αρκεί η αλίευση εκ των λεξικών «βαρύγδουπων», σπάνιων, ή αρχαίων λέξεων, ειδικά επιτηδευμένο λεξιλόγιο, αμετάφραστοι ξένοι όροι  και κατόπιν «ρίξιμό» στο χαρτί!

Όλα θα πρέπει να διέπονται από γνησιότητα, μέτρο, αρμονία καλαισθησία.

Γεγονός είναι πως η απλότητα είναι παράγωγο ουσιαστικής παιδείας.

Ας μη λησμονιέται η αλήθεια που ορίζει,  πως το μη κατανοητό, το μη αισθανόμενο, δεν μπορεί να συγκινήσει.

Δηλώσεις όπως: «Εγώ γράφω με την ψυχή μου», ίσως να μην είναι πάντα ειλικρινείς. Και τούτο διότι όταν η πένα εκπορεύεται και κινείται από την ψυχή, το πνεύμα αναζητά τρόπους βελτίωσης μέσω της σπουδής και της άσκησης. Άλλωστε όταν η γραφίδα έχει πηγή την ψυχή, πέρα από την γνώση, ή μάλλον πριν την γνώση υπάρχει και το πάθος, ο έρωτας, η λαχτάρα, το ρίγος… Το πάθος λοιπόν, ό έρωτας σε οδηγεί να εμβαθύνεις όσο πολύπλοκη και αν φαίνεται η ζωγραφική των λέξεων.

Και γίνεται κτήμα σου.

Τότε  ζωγραφίζεις με απλότητα, με φυσικότητα. Είσαι σίγουρος, είσαι σαφής, είσαι κατανοητός.

Χωρίς φτιασίδια.

Τα γραπτά πρέπει να έχουν απλότητα, ουσία, συναίσθημα και πνεύμα. Στερούμενα αυτών είναι πεθαμένα. «Στολισμένα» ίσως, αλλά πεθαμένα…

Φυσικά απαραίτητη και η  ταπεινότητα.

Διότι εκείνο το πρόσωπο που τα γνωρίζει όλα… δεν μπορεί να μάθει τίποτε…

Κάνοντας κάποιος  χιούμορ, θα μπορούσε να υποβάλλει την εξής ερώτηση: «Μου αρέσει πολύ η χειρουργική, αν και δεν είμαι ιατρός. Φυσικά δεν έχω εκπαιδευτεί - ασκηθεί ποτέ, είτε τυπικά είτε ουσιαστικά και πρακτικά στις εγχειρήσεις. Πείρα λογικό είναι να μην έχω. Μου αρέσει όμως η χειρουργική όπως προανέφερα και αν μου διαθέσετε το σώμα σας, θα σας εγχειρήσω με την ψυχή μου! Θα μου το διαθέσετε;».

Ίσως για όλους τους παραπάνω λόγους ο Πούσκιν σημείωσε: « Η πρώτη ένδειξη πνευματικότητας είναι η απλότητα της έκφρασης», ο Μπουκόφσκι υπερθεμάτισε γράφοντας: «Ιδιοφυία ίσως είναι να πεις κάτι πολύ βαθυστόχαστο με απλό τρόπο», ενώ ο Βωβενάργκ**  έκανε την εξής διατύπωση: « Όταν μια ιδέα δεν έχει την δύναμη για να διατυπωθεί απλά, αυτό είναι ένα σημάδι ότι πρέπει να την απορρίψουμε».

Πολλά θα μπορούσαμε ακόμη να πούμε αλλά θα τελειώσουμε με ένα απόσπασμα του Αγίου Παϊσίου Αγιορείτου:

« – Παλιά, Γέροντα, ήταν καλύτερος ο κόσμος;

– Όχι πως ήταν καλύτερος, μόνον που οι παλαιοί άνθρωποι είχαν την απλότητα και τον καλό λογισμό. Σήμερα οι άνθρωποι τα βλέπουν όλα με πονηριά, γιατί τα μετρούν όλα μόνο με το μυαλό.(…). Όσοι δίνουν τα πρωτεία στην εσωτερική τους μόρφωση, την μόρφωση της ψυχής, και χρησιμοποιούν και την εξωτερική μόρφωση για την εσωτερική, αυτοί γρήγορα μεταμορφώνονται πνευματικά. Εάν ασκούνται και πνευματικά, τότε βοηθούν πολύ κόσμο θετικά(…). Τα πολλά γραφτά είναι χάρτινα νομίσματα και η αξία τους θα εξαρτηθεί από το αντίκρισμα.

Επομένως θέλει δουλειά στο «μεταλλείο» της ψυχής(…)».***

Υποσημειώσεις

*Το κείμενο είναι της Κατερίνας Μαλακατέ και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό bookstand .

** «Τι θαύμα έγινε και μπόρεσες σε ηλικία μόλις 25 χρονών να είσαι αληθινός φιλόσοφος και ρήτορας χωρίς βοήθεια άλλη έξω από μερικά βιβλία; Πώς μπόρεσες κι ανέβηκες τόσο ψηλά στον αιώνα των τόσων μικροτήτων; Και πώς πίσω από την απλότητα ενός δειλού παιδιού κρυβόταν αυτό το βάθος κι αυτή η δύναμη της ευφυΐας;».

Ο Βολταίρος(Φρανσουά Μαρί Αρουέ), για τον Βωβενάργκ.

***Από το βιβλίο:  «Αγίου Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι Α΄ Με πόνο και Αγάπη για τον σύγχρονο άνθρωπο».