Θέατρο: «Ικέτιδες» του Ευριπίδη - Κριτική Νίκου Μπατσικανή*

Μετάφραση: Δήμος Αβδελιώδης

Δραματουργία – Σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης

Μουσική: Βαγγέλης Γιαννάκης

Σκηνικά – Κοστούμια: Αριστείδης Πατσόγλου

Βοηθός Σκηνοθέτη: Κατερίνα Βοσκοπούλου

Μετάφραση στα Αγγλικά, υπέρτιτλοι: Μελένια Γιαννούση

Παραγωγή: «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης»

Αφιέρωμα: Μεγάλες Αφηγήσεις/Η Επιστροφή

Ερμηνείες: Άρτεμις Ματαφιά, Τζωρτζίνα Λιώση, Δανάη Ρούσσου

Μουσικοί (επί σκηνής): Γιάννης Βιλιώτης, Βασίλης Κολοβός

Tραγωδία του Ευριπίδη, που διδάχτηκε (παίχτηκε) το 422 π.Χ., με διαφορετική  υπόθεση από το ομώνυμο έργο του Αισχύλου, που είχε γραφτεί προηγουμένως, το 461 π.Χ. Ο βασιλιάς του Άργους Άδραστος και μητέρες φονευθέντων στην εκστρατεία της πόλης τους εναντίον της Θήβας, έρχονται ικέτες στην Αθήνα, προκειμένου να ζητήσουν από τον άρχοντα Θησέα να πείσει τον Κρέοντα να παραδώσει τα πτώματα των νεκρών τους, για να τα θάψουν με τιμές.  Πρόκειται για όσα ακολούθησαν τη μάχη Πολυνείκη – Ετεοκλή, όπου τα δυο παιδιά τού Οιδίποδα σκοτώνονται, όπως και πολλοί άλλοι, όταν ο Πολυνείκης (γαμπρός, πλέον, του Άδραστου) επιστρέφει στη Θήβα, για να πάρει πίσω τον θρόνο τής πόλης από τον αδελφό του Ετεοκλή, ο οποίος είχε αθετήσει τη συμφωνία τους για εναλλαγή  στην εξουσία. Το έργο αποτελεί εγκώμιο της Δημοκρατικής Αθήνας και στιγματισμό των Θηβαίων, που ήταν σύμμαχοι της «σκληρής» Σπάρτης. Ο Θησέας, μετά τον αρχικό δισταγμό του, πείθεται, από τη μητέρα του Αίθρα, να υλοποιήσει το αίτημα των Ικέτιδων, με ειρηνικόν τρόπο, λέγοντας στον Κρέοντα ότι η ταφή των νεκρών αποτελεί πανελλήνιο έθιμο και άγραφον νόμο, που προέρχεται από τους θεούς.

«Και τον πόλεμο, που λες, δεν τον αρχίζω εγώ,

ούτε μαζί τους ήρθα στην Καδμεία γη·

μόνο τους νεκρούς ζητώ να θάψω.

Ούτε την πόλη σας βλάπτω ούτε σε σκοτωμούς σάς προσκαλώ να παραβγούμε.

Μόνο τον πανελλήνιο νόμο υπερασπίζομαι. Τι άνομο λέω;»

(Λόγος τού Θησέα, στίχοι 523-527).

Μετά την άρνηση του βασιλιά τής Θήβας, όμως, ο Θησέας κηρύσσει πόλεμο εναντίον του, όπου ο Αθηναίοι νικούν, παραλαμβάνουν τα πτώματα των νεκρών και  τα μεταφέρουν στην Ελευσίνα, όπου και τα καίνε. Ο μεν Άδραστος ορκίζεται αιώνια φιλία τού Άργους προς την Αθήνα, η δε Ευάδνη, Βασίλισσα των Μυκηνών, μέσα σε μια δραματική σκηνή, ρίχνεται στην πυρά τού καιγόμενου συζύγου της Καπανέα. (Σύμφωνα με τη «Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου», όταν έκαιγαν τη σορό τού Καπανέως, έπεσε και η Ευάδνη στη φωτιά και κάηκε μαζί του, γεγονός που την ανέδειξε σε παγκόσμιο σύμβολο συζυγικής αφοσίωσης). Τα διαδραματιζόμενα αφορούν χρονική περίοδο πριν τον Τρωικό Πόλεμο, ο οποίος, όπως λέγεται, έλαβε χώρα περί το 1218 π.Χ. ή λίγο πριν. Έργο πολιτικό, επίκαιρο και ζωντανό στις μέρες μας, όπου Δικτάτορες αποφασίζουν και διατάσουν ακόμα, οδηγώντας τους λαούς σε καταστροφικούς πολέμους, ενώ η συνεννόηση και οι διαπραγματεύσεις παραβλέπονται ως μέσα ειρηνικής επίλυσης διαφορών.

Παράσταση υψηλής αισθητικής και αξιοθαύμαστης παρουσίασης Αρχαίου Δράματος, όπου ο λόγος τού συγγραφέα ακούγεται και οι θεατές γίνονται δέκτες των οικουμενικών και διαχρονικών μηνυμάτων τού έργου, όπως οι Έλληνες τραγικοί κατέθεσαν με ποιητικόν τρόπο. Ο πολυβραβευμένος σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης, όπως και σε άλλα έργα που έχει παρουσιάσει, καταφέρνει, με λιτά μέσα, να μας κάνει κοινωνούς των όσων ο Ευριπίδης εξιστορεί στις «Ικέτιδες». Έτσι κατανοούμε, πλήρως,  ότι ο ποιητής, με αυτό το έργο (όπως συμβαίνει και στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή), θεμελιώνει την προτεραιότητα και την ανωτερότητα των άγραφων νόμων, δηλαδή τις ηθικές εκείνες αξίες που είναι σύμφυτες με την ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτές τις αξίες δεν χρειάζεται να τις μάθουμε από κάποιον, αλλά τις θεωρούμε κτήμα μας και αποτελούν δείγμα τού πολιτισμού μας. Με αυτόν τον τρόπο υποδεικνύει το μοντέλο τής Δημοκρατίας των Αθηνών ως το μόνο πολίτευμα που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην ανάγκη των ανθρώπων για ευημερία και ορθή διαχείριση των θεμάτων που ανακύπτουν ανά πάσα στιγμή στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ο Ευριπίδης καταθέτει, επίσης, πως ο σκοπός και η λειτουργία τού Δημοκρατικού πολιτεύματος δεν είναι κάτι δεδομένο και αυτονόητο, αλλά μια διαρκής, ακατάπαυστη και ενδελεχής υποστήριξη των πανανθρώπινων αξιών. Ο Δήμος Αβδελιώδης αξιοποίησε με υπέροχον τρόπο τη σκηνή τού θεάτρου στο «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης». Κάνοντας τη δική του υπέρβαση και θεατρική σύμβαση, επέλεξε τρεις γυναίκες ηθοποιούς να ερμηνεύσουν όλους τούς ρόλους τού έργου: Θησέας, Αίθρα, Άδραστος, Ευάδνη κ.ά. δίνοντας ατόφια την ιστορία και τα νοήματά της. Οι κυρίες Άρτεμις Ματαφιά, Τζωρτζίνα Λιώση, Δανάη Ρούσσου υπήρξαν ιδανικές ερμηνεύτριες, όπως ο κύριος Αβδελιώδης (βοηθός του στη σκηνοθεσία η Κατερίνα Βοσκοπούλου) γνωρίζει να αποκρυπτογραφεί και να παρουσιάζει στις παραστάσεις του, ιδίως με την αρμόζουσα -κατά τη γνώμη του- εκφορά τού λόγου, έτσι ώστε να αναδεικνύεται η γήινη απλότητα του Αρχαίου Δράματος. Η πρωτότυπη μουσική τού Βαγγέλη Γιαννάκη, παιγμένη, επί σκηνής, από τους Γιάννη Βιλιώτη και Βασίλη Κολοβό, μέσα στο ευφάνταστο σκηνικό και κάτω από τα γλυπτά τού γλύπτη και χαράκτη Αριστείδη Πατσόγλου, ο οποίος  σχεδίασε και τα ωραία κουστούμια των πρωταγωνιστριών, συνέτειναν στην απολαυστική βραδιά. Οι θεατές, στην κατάμεστη σκηνή τού β΄ ορόφου, καταχειροκρότησαν όλους τους συντελεστές στο τέλος, έχοντας παρακολουθήσει μια παράσταση αξιώσεων.

Σεπτέμβριος 2019

«Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης»

Πειραιώς 206, Ταύρος

*Νίκος Μπατσικανής, κριτικός Θεάτρου

(μέλος Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών - Θεατρικά Βραβεία Κάρολος Κουν, Ελληνικά κι Ευρωπαϊκά Βραβεία Θεάτρου - Χορού)