Στα πρόθυρα ανάφλεξης η Μέση Ανατολή μετά τον φόνο Σολεϊμανί: Σενάρια απάντησης του Ιράν

Σε «αχαρτογράφητα νερά» η περιοχή.

Κώστας Μαυραγάνης

ASSOCIATED PRESS

Σε «αχαρτογράφητα νερά» κινείται πλέον η Μέση Ανατολή, μετά την εξόντωση του κορυφαίου Ιρανού υποστρατήγου Κασέμ Σολεϊμανί την Παρασκευή από αμερικανικό αεροπορικό πλήγμα. Η εν λόγω εξέλιξη- αποτέλεσμα μιας σειράς βημάτων κλιμάκωσης που άρχισε τις τελευταίες ημέρες του 2019 και αποτελεί συνέχιση μιας πορείας που έχει αρχίσει εδώ και μήνες- φαίνεται ικανή να φέρει την αντιπαράθεση ΗΠΑ και Ιράν σε νέο επίπεδο, με άγνωστες συνέπειες για την ευρύτερη περιοχή.

Σενάρια απάντησης του Ιράν

Θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως η εξόντωση του Σολεϊμανί δεν θα μείνει αναπάντητη από το Ιράν, δεδομένου πως ο Ιρανός υποστράτηγος, επικεφαλής της επίλεκτης Δύναμης Κουντς των Φρουρών της Επανάστασης (ο βραχίονας που ασχολείται με επιχειρήσεις στο εξωτερικό της χώρας- ένα μείγμα ειδικών δυνάμεων και υπηρεσίας πληροφοριών) εθεωρείτο η δεύτερη ισχυρότερη φιγούρα στο Ιράν μετά τον ανώτατο ηγέτη. Ο Σολεϊμανί ήταν διάσημος εντός και εκτός του Ιράν, οπότε και ο φόνος του αποτελεί σημαντικό πλήγμα στο γόητρο της χώρας- και ως εκ τούτοι οι περισσότεροι αναλυτές και παρατηρητές πιστεύουν ότι το χτύπημα αυτό των ΗΠΑ (που η Τεχεράνη φαίνεται να αντιμετωπίζει ως πράξη πολέμου) δεν θα μείνει αναπάντητο, επιφέροντας βαριά αντίποινα, ακόμα και αν η ιρανική ηγεσία αποφασίσει να περιμένει λίγο πριν απαντήσει.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως, μεταξύ άλλων, η απώλεια Σολεϊμανί επηρεάζει και την ευρύτερη ιρανική στρατηγική στην περιοχή, δεδομένου ότι η αναταραχή που είναι σε εξέλιξη σε Ιράκ και Λίβανο αυτή τη στιγμή (με διαδηλώσεις κατά της διαφθοράς και της κακής διακυβέρνησης) είναι λογικό να θυμίζει στην Τεχεράνη τον καιρό της έναρξης του συριακού εμφυλίου (στον οποίο το Ιράν παρενέβη, με αιχμή του δόρατος τις δυνάμεις του Σολεϊμανί, για να σώσει την κυβέρνηση Άσαντ). Τις τελευταίες εβδομάδες ο Ιρανός υποστράτηγος είχε ταξιδέψει και στις δύο χώρες για να διασφαλίσει πως οι σύμμαχοι του Ιράν στην περιοχή- η Χεζμπολά του Λιβάνου και οι Δυνάμεις Λαϊκής Κινητοποίησης του Ιράν- είναι σε θέση να προστατέψουν την πολιτική και στρατιωτική επιρροή της Τεχεράνης στην περιοχή. Επίσης, σε εξέλιξη παραμένει ο εμφύλιος στην Υεμένη, όπου το Ιράν υποστηρίζει τους αντάρτες Χούθι, οι οποίοι μάχονται κατά της κυβέρνησης η οποία υποστηρίζεται από συνασπισμό υπό τη Σαουδική Αραβία (βασικό αντίπαλο του Ιράν στην περιοχή). Σε αυτό το πλαίσιο, το Ιράν αναμένεται να εντείνει τις προσπάθειες του σε Ιράκ, Λίβανο, Συρία και Υεμένη, προκειμένου να ενισχύσει αυτά που θεωρεί ως «πρώτες γραμμές» άμυνάς του απέναντι σε προσπάθεια περικύκλωσης και απομόνωσής του από τις ΗΠΑ, με τη βοήθεια του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας. Υπό αυτή την έννοια, εάν το Ιράν αφήσει αναπάντητο τον φόνο Σολεϊμανί, διακινδυνεύει μεγάλες απώλειες όσον αφορά στην επιρροή του στην περιοχή.

Όσον αφορά στον τρόπο απάντησης, το Ιράν έχει δώσει ήδη δείγματα «ασύμμετρων» απαντήσεων τον τελευταίο καιρό: Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι οι επιθέσεις εναντίον δεξαμενοπλοίων στον Περσικό Κόλπο (την ευθύνη για τις οποίες η Τεχεράνη αρνείται, ωστόσο οι ΗΠΑ και άλλες χώρες τη θεωρούν υπεύθυνη για αυτές), αλλά και οι – ομολογουμένως εντυπωσιακές, από άποψης κόστους, αποτελεσματικότητας και επιπτώσεων- επιθέσεις με πυραύλους και drones εναντίον σαουδαραβικών πετρελαϊκών εγκαταστάσεων. Επίσης, ο φόνος Σολεϊμανί φαίνεται (προς το παρόν, τουλάχιστον) να έχει ενώσει σιιτικές οργανώσεις στο Ιράκ οι οποίες είχαν μεταξύ τους διαφορές.

Σε κάθε περίπτωση, εκτιμάται πως η ιρανική ηγεσία θα εξετάσει προσεκτικά τις επιλογές της, πριν προχωρήσει σε κάποια ενέργεια- ωστόσο, δεδομένου ότι η εξόντωση του υποστρατήγου θεωρείται από πολλούς ως πράξη πολέμου από τις ΗΠΑ, είναι λογικό να υποθέτει κανείς πως όλες οι επιλογές βρίσκονται πλέον στο τραπέζι, με τον διάδοχο του Σολεϊμανί, Εσμαΐλ Γκαανί, να πρέπει να επιδείξει την αποφασιστικότητα του Ιράν ως προς τη συνέχιση της πολιτικής του στην περιοχή. Τα σενάρια, σύμφωνα με αναλυτές στη Δύση, τις αραβικές χώρες και το Ισραήλ, περιλαμβάνουν πιθανές επιθέσεις με ρουκέτες, πυραύλους και drones εναντίον αμερικανικών και σαουδαραβικών στόχων, αλλά και εναντίον στόχων στο Ισραήλ από τον Λίβανο, ή ενδεχομένως αποστολές ομάδων εκτελεστών στην Ευρώπη και σε αραβικές χώρες, για την εξόντωση συγκεκριμένων στόχων. Σε πρώτη φάση, θεωρείται πως οι όποιες ενέργειες θα έχουν τη μορφή χαμηλής έντασης συγκρούσεων/ επιχειρήσεων που ενδεχομένως να επικεντρώνονται στο Ιράκ, με στόχο αμερικανικές εγκαταστάσεις και στρατιωτικούς .

Επίσης η απάντηση του Ιράν πιθανότατα θα είναι σε ένα βαθμό ασύμμετρη- εννοώντας ότι δεν είναι βέβαιο πως θα χτυπήσει «απλά για να χτυπήσει», αλλά θα επιδιώξει να αξιοποιήσει περαιτέρω την επιρροή του στην περιοχή, μέσω υποχειρίων και συμμάχων, πχ αυξάνοντας την πίεση προς την κυβέρνηση του Ιράκ και την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στη χώρα, ενδεχομένως υποκινώντας εκτεταμένες διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες (που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως κάλυψη για άλλου είδους επιχειρήσεις). Επίσης, δεν αποκλείεται κλιμάκωση επιχειρήσεων στον κυβερνοχώρο – τόσο από άποψης κυβερνοεπιθέσεων από χάκερ, όσο και σε επίπεδο εντατικοποίησης των προσπαθειών προώθησης του ιρανικού αφηγήματος και της online προπαγάνδας (ειδικά το δεύτερο θεωρείται μάλλον βέβαιο).

Γενικότερα, θεωρείται μάλλον απίθανο το Ιράν να επιδιώξει (αυτή τη στιγμή, τουλάχιστον) ανοιχτή και γενικευμένη στρατιωτική σύγκρουση με τις ΗΠΑ. Η ιρανική ηγεσία εκ των πραγμάτων θα εξετάσει αναλυτικά τις συνέπειες οποιασδήποτε εκδικητικής του ενέργειας- δεδομένου πως οι πετρελαϊκές του εγκαταστάσεις στον Περσικό Κόλπο ειδικότερα (οι περισσότερες εκ των οποίων ελέγχονται από τους Φρουρούς της Επανάστασης), αλλά και οι βάσεις των πολιτοφυλακών που υποστηρίζει σε χώρες όπως το Ιράκ και η Συρία αποτελούν εύκολους στόχους. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί πως η ιρανική ηγεσία δέχεται σημαντική πίεση και εκ των έσω, λόγω αναταραχής στο εσωτερικό της, με πρόσφατες βίαιες διαδηλώσεις (για τις οποίες η Τεχεράνη κατηγορεί ΗΠΑ, Ισραήλ και Σαουδική Αραβία ως υποκινητές)- και είναι άγνωστο εάν ο φόνος Σολεϊμανί θα λειτουργήσει ενοποιητικά/ ανασταλτικά όσον αφορά στην κοινή γνώμη, ή αν θα επιδεινώσει την κατάσταση. Όλα αυτά δημιουργούν ένα πλαίσιο εξαιρετικά επικίνδυνης ισορροπίας- και η ιρανική ηγεσία μάλλον θα επιδιώξει κάπου, κάπως, μια εκτόνωση (ειδικά και εν όψει των επερχόμενων κοινοβουλευτικών εκλογών του Φεβρουαρίου του 2020).

Απειλή «ταφόπλακας» στην πυρηνική συμφωνία

Ιδιαίτερα πιθανό σενάριο θεωρείται και η «ταφόπλακα» στην ήδη κλυδωνιζόμενη συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα, από την οποία οι ΗΠΑ έχουν ήδη αποσυρθεί, επιβάλλοντας κυρώσεις- με πιθανή αύξηση της παραγωγής ουρανίου σε προ της συμφωνίας επίπεδα.

Η Τεχεράνη, μετά την απόσυρση των ΗΠΑ, έχει κάνει και αυτή βήματα απομάκρυνσης από τη συμφωνία, και ο φόνος Σολεϊμανί ενδεχομένως να επηρεάσει περαιτέρω τις εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, μια οριστική απόσυρση από την πυρηνική συμφωνία θα καθιστούσε την Τεχεράνη, η οποία συνεχίζει να συνομιλεί με τις χώρες που παραμένουν στη συμφωνία- με την Ευρώπη να καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες για τη διάσωσή της- πιο ευάλωτη απέναντι στις ΗΠΑ και το Ισραήλ- ίσως και σε επίπεδο στρατιωτικών πληγμάτων στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο πάντως, δεν αποκλείεται, πέρα από τις βραχυπρόθεσμες ενέργειες που αναφέρθηκαν, το Ιράν, πιο μακροπρόθεσμα, να επιδοθεί/ επιταχύνει προσπάθειες για απόκτηση πυρηνικών όπλων, επηρεάζοντας ακόμα περισσότερο τις επικίνδυνες ισορροπίες στην περιοχή- κάτι που θεωρείται το πλέον ανησυχητικό σενάριο από πολλούς αναλυτές και παρατηρητές. Γενικότερα μιλώντας, δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ένα πιθανό τέλος της πυρηνικής συμφωνίας ως την πλέον «οδυνηρή» συνέπεια του περιβάλλοντος που διαμορφώνεται μετά την τελευταία κλιμάκωση.

Η ροή του πετρελαίου

Φυσικά και δεν ήταν δυνατόν οι εξελίξεις αυτές να αφήσουν ανεπηρέαστες τις τιμές του πετρελαίου: Οι τιμές του αργού ανέβηκαν κατακόρυφα το πρωί της Παρασκευής, λόγω των φόβων πως το Ιράν θα προβεί σε χτυπήματα εναντίον στόχων που σχετίζονται με την πετρελαϊκή βιομηχανία (όπως οι προαναφερθείσες επιθέσεις εναντίον τάνκερ και τα πλήγματα σε εγκαταστάσεις στη Σαουδική Αραβία). Επίσης, σε πιο «ελεγχόμενο» επίπεδο, η Τεχεράνη θα μπορούσε να προβεί σε συστηματικές παρενοχλήσεις πλοίων που διέρχονται από τον Κόλπο, καθώς και σε στρατιωτικές ασκήσεις για την πρόκληση αναταραχής στη ναυτική κίνηση στην περιοχή. Υπενθυμίζεται πως στο παρελθόν το Ιράν έχει απειλήσει επανειλημμένα να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ- κάτι που θα είχε δραματικές επιπτώσεις στη ροή του πετρελαίου στις διεθνείς αγορές, στέλνοντας τις τιμές του πετρελαίου στα ύψη (πάντως υπενθυμίζεται πως στο παρελθόν η στρατιωτική αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο – ο αποκαλούμενος ανεπίσημος «Πόλεμος των Τάνκερ» στα τέλη της δεκαετίας του 1980- δεν είχε ευνοϊκά αποτελέσματα για το Ιράν, ενώ στο ευρύτερο πλαίσιό του εκτέθηκαν και οι ΗΠΑ, λόγω της κατάρριψης ενός επιβατηγού αεροπλάνου από αμερικανικό πολεμικό πλοίο, με αποτέλεσμα τον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων).

(με πληροφορίες από Reuters, BBC, Foreign Policy, New York Times, Haaretz)

Huffington Post