Οι ισορροπίες της συνόδου του Βερολίνου για τη Λιβύη

Ποιοι είναι οι «παίκτες» και ποιους υποστηρίζουν.

Κώστας Μαυραγάνης

LORENZOT81 VIA GETTY IMAGES

Ιδιαίτερα πολύπλοκο είναι το «ψηφιδωτό» της συνόδου για τη Λιβύη στο Βερολίνο την Κυριακή, με πολλαπλούς «παίκτες» να υποστηρίζουν τα δικά τους συμφέροντα και στον απόηχο της αιφνιδιαστικής ελληνικής διπλωματικής «ρελάνς» με την επίσκεψη του στρατάρχη Χαφτάρ στην Αθήνα, η οποία αποτέλεσε απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης στην άρνηση της Γερμανίας να καλέσει την Ελλάδα στη σύνοδο.

Στη συνάντηση αναμένεται να συμμετέχουν απεσταλμένοι από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη ΕΕ και τα Ηνωμένα Έθνη, με τη Γερμανία να έχει καλέσει επίσης την Αφρικανική Ένωση, τον Αραβικό Σύνδεσμο, τη Δημοκρατία του Κονγκό (ο πρόεδρος της χώρας, Ντένις Σάσου Νγκουέσο, είναι επικεφαλής της Υψηλής Επιτροπής για την Λιβύη στην Αφρικανική Ένωση), την Αλγερία, την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Τουρκία- η οποία πρόσφατα υπέγραψε μνημόνια κατανόησης με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Φαγέζ αλ Σάρατζ για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, που παραβιάζουν τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα.

Η σύνοδος αυτή λαμβάνει χώρα μετά την επίσκεψη Χαφτάρ στην Αθήνα- όπου ο Λίβυος στρατάρχης κατήγγειλε τον αρνητικό παρεμβατικό ρόλο της Τουρκίας και χαρακτήρισε άκυρα τα μνημόνια Σάρατζ- Τουρκίας- και μετά το ναυάγιο της συνάντησης στη Μόσχα για την επίτευξη εκεχειρίας, από όπου ο Χαφτάρ αποχώρησε χωρίς να υπογράψει συμφωνία.

Όπως αναφέρει το Reuters, διπλωμάτες αναφέρουν ότι σκοπός της συνόδου δεν είναι να επιδιωχθεί διαμοιρασμός εξουσίας μεταξύ των ανατολικών δυνάμεων (Χαφτάρ) και της κυβέρνησης εθνικής ενότητας της Τρίπολης (Σάρατζ). Ωστόσο, αναμένεται να ασκηθεί πίεση στον Χαφτάρ και τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό του (LNA) προκειμένου να σταματήσει την επίθεση εναντίον της κυβέρνησης στην Τρίπολη.

COSTAS BALTAS / REUTERS

Η Λιβύη έχει βυθιστεί στο χάος από την πτώση του Καντάφι το 2011 και μετά (στην οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο μέλη χώρες- μέλη του ΝΑΤΟ και αραβικές χώρες), με εξωτερικούς «παίκτες» να υποστηρίζουν με εξοπλισμό, πυρομαχικά και άλλους τρόπους διάφορες πλευρές. Σε γενικές γραμμές, τον Χαφτάρ υποστηρίζουν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, μαχητές από το Τσαντ και το Σουδάν και (τελευταία) Ρώσοι μισθοφόροι, ενώ κάποια υποστήριξη του παρείχε και η Γαλλία. Στην άλλη πλευρά, ο πλέον «ανοιχτός» υποστηρικτής της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης εθνικής ενότητας είναι η Τουρκία, στέλνοντας στρατιωτικές δυνάμεις και εξοπλισμό: Σημειώνεται πως, όπως έχει αναφερθεί, εκατοντάδες φιλότουρκοι μαχητές από τον πόλεμο στη Συρία έχουν επίσης αποσταλεί στη χώρα.

Ακολουθεί μια σύνοψη των βασικότερων «παικτών» στη Λιβύη, στο ευρύτερο πλαίσιο της συνόδου το Βερολίνου.

Χαλίφα Χαφτάρ- Λιβυκός Εθνικός Στρατός

Ο LNA του στρατάρχη Χαφτάρ ελέγχει μεγάλο μέρος της ανατολικής και της νότιας Λιβύης. Οι δυνάμεις του αποτελούνται κυρίως από μονάδες του λιβυκού στρατού επί Καντάφι, τοπικές πολιτοφυλακές και μαχητές από φυλές. Από τον Απρίλιο προσπαθούν να καταλάβουν την Τρίπολη και να ανατρέψουν την αδύναμη μεν, αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ δε, κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ο Χαφτάρ, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματικός του στρατού και σύμμαχος του Καντάφι, παρουσιάζεται ως μια ισχυρή φυσιογνωμία που μπορεί να αποκαταστήσει την τάξη στη χώρα και να την απαλλάξει από τους εξτρεμιστές.

Ο Χαφτάρ έχει στο πλευρό του τη λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων και η κυβέρνησή του βρίσκεται στην ανατολική Λιβύη, εδρεύοντας στη Βεγγάζη και έχοντας αποκτήσει τη στήριξη της Αιγύπτου και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, ενώ φαίνονται να τον υποστηρίζουν επίσης Ρωσία και Γαλλία. Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, υφίσταται προσέγγιση μεταξύ Χαφτάρ και Ελλάδας.

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας στην Τρίπολη

Η κυβέρνηση της Τρίπολης (κυβέρνηση εθνικής ενότητας- Government of National Accord, GNA) ελέγχει την πρωτεύουσα και μέρος της δυτικής Λιβύης. Στήθηκε το 2015 από τον ΟΗΕ και άλλες δυτικές χώρες, ωστόσο σήμερα η «GNA» βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην Τουρκία στις προσπάθειές της να αποκρούσει τις δυνάμεις του Χαφτάρ. Επίσης λαμβάνει βοήθεια από το Κατάρ και την Ιταλία. Βασίζεται κυρίως σε τοπικές πολιτοφυλακές, μέλη των οποίων επανδρώνουν και πολλούς από τους θεσμούς της.

Ρωσία

Η Ρωσία εισήλθε στη «σκακιέρα» της Λιβύης, καλύπτοντας το πολιτικό κενό που άφησαν πίσω τους οι δυτικές δυνάμεις. Φέρεται να έχει αποστείλει εκατοντάδες μισθοφόρους για να ενισχύσει την επίθεση Χαφτάρ στην Τρίπολη (ωστόσο η Μόσχα αρνείται πως έχει στείλει η ίδια μισθοφόρους στη χώρα ή ότι εξυπηρετούν τα δικά της συμφέροντα- με Λίβυους και Αμερικανούς αξιωματούχους να κατηγορούν τη Ρωσία πως στέλνει δυνάμεις μέσω της εταιρείας Wagner Group). Η παρέμβασή της Ρωσίας στην πετρελαιοπαραγωγό Λιβύη προκαλεί συγκρίσεις με τη Συρία, όπου το Κρεμλίνο υποστήριξε αποφασιστικά την κυβέρνηση Άσαντ, επιδιώκονται να επεκτείνει την επιρροή του στη Μέση Ανατολή.

DMITRY BELYAEV VIA GETTY IMAGES

Τουρκία

Η Τουρκία υποστηρίζει τη GNA, εμπλεκόμενη σε μια κλιμακούμενη αντιπαράθεση «δι’αντιπροσώπων» με άλλους ανταγωνιστές της στην περιοχή, που στηρίζουν τον Χαφτάρ. Η Άγκυρα, ως γνωστόν, υπέγραψε παράνομα μνημόνια κατανόησης με την κυβέρνηση της Τρίπολης για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στην ανατολική Μεσόγειο, παραβιάζοντας τα ελληνικά κυριαρχικά συμφέροντα και προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Ελλάδας, στο ευρύτερο πλαίσιο της αντιπαράθεσης και των συνεχών τουρκικών προκλήσεων στην ανατολική Μεσόγειο, που προκαλούν την αντίδραση χωρών όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Επίσης πρόσφατα το τουρκικό κοινοβούλιο ενέκρινε την αποστολή δυνάμεων στη Λιβύη, όπου ήδη έστελνε εξοπλισμό και στρατιωτικούς «ειδικούς».

ASSOCIATED PRESS

Ιταλία

Η Ιταλία, πρώην αποικιακή δύναμη/ επικυρίαρχος στη Λιβύη, επί δεκαετίες καλλιεργούσε στενές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με τη βορειοαφρικανική χώρα, η οποία άλλωστε βρίσκεται απέναντί της γεωγραφικά. Η αύξηση της τουρκικής και της ρωσικής εμπλοκής προκάλεσε ανησυχίες στην Ιταλία, η οποία, όταν ξέσπασε ο πόλεμος, είχε «ποντάρει» στην κυβέρνηση της Τρίπολης για να προστατέψει τα ζωτικής σημασίας ενεργειακά της συμφέροντα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) και να ελέγξει τη ροή μεταναστών μέσω της Μεσογείου. Επίσης, η πολιτική της Ιταλίας ως προς την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό της λιβυκής ακτοφυλακής για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών έχει προκαλέσει αντιδράσεις μεταξύ ακτιβιστών/ υπερμάχων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Σημειώνεται πως η Ιταλία υπέστη πρόσφατα διπλωματικές «ήττες» στο θέμα της Λιβύης, όταν ο Σάρατζ αρνήθηκε να συναντήσει τον πρωθυπουργό Τζουζέπε Κόντε, όταν ανακάλυψε ότι ο στρατάρχης Χαφτάρ είχε επίσης προσκληθεί στη Ρώμη. Ταυτόχρονα, ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Λουΐτζι ντι Μάτζιο βρέθηκε μάλλον απομονωμένος σε συνάντηση των ομολόγων του από την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Αίγυπτο και την Κύπρο στο Κάιρο, αφού αρνήθηκε να υπογράψει κοινό ανακοινωθέν για τη Λιβύη επειδή θεώρησε πως ήταν υπέρ του Χαφτάρ.

Γενικά η Ιταλία, παρά την δήλωση Τραμπ τον Ιούλιο του 2018 πως αναγνωρίζει τον «ηγετικό ρόλο» της Ιταλίας στο θέμα της Λιβύης, δεν έχει καταφέρει να συγκεντρώσει στήριξη προς τον Σάρατζ. Η Ρώμη επιδίωξε να δημιουργήσει δικούς της δεσμούς με τον Χαφτάρ, ωστόσο αιφνιδιάστηκε όταν η Τουρκία ανακοίνωσε πως θα στείλει δυνάμεις στη Λιβύη προς υποστήριξη της κυβέρνησης της Τρίπολης. Γενικότερα, θεωρείται πως η Ρώμη έχει χάσει έδαφος στο διπλωματικό μέτωπο έναντι χωρών όπως η Τουρκία και η Λιβύη, και δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν πως η Ιταλία έχει σε ένα βαθμό περιθωριοποιηθεί πάνω στο θέμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Χαφτάρ έχει επανειλημμένα ταχθεί εναντίον της ιταλικής εμπλοκής στη Λιβύη, ενώ και η κυβέρνηση εθνικής ενότητας δεν φαίνεται να έχει και τις καλύτερες σχέσεις με τη Ρώμη, η οποία δεν της έχει δώσει την στήριξη που θα ήθελε. Σε αυτό το πλαίσιο, αναμένεται η Ιταλία να προσπαθήσει να αξιοποιήσει τη σύνοδο για να βελτιώσει τη θέση της στο ζήτημα της Λιβύης,

Γαλλία

Η σχέση της Γαλλίας με τον Χαφτάρ την έχει φέρει σε αντιπαράθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, που έχουν δηλώσει στήριξη προς την κυβέρνηση της Τρίπολης. Αν και επίσημα αρνείται πως υποστηρίζει τις δυνάμεις του Χαφτάρ (παρόλα αυτά, η γαλλική κυβέρνηση έχει παραδεχτεί πως της ανήκαν πύραυλοι που βρέθηκαν νότια της Τρίπολης, υποστηρίζοντας πως είχαν χαθεί από γαλλικές δυνάμεις στην περιοχή αφού θεωρήθηκαν ελαττωματικοί), η Γαλλία φαίνεται να τον θεωρεί βασικό πολιτικό και στρατιωτικό ηγέτη, ο έλεγχος του οποίου επί μεγάλου τμήματος της Λιβύης δεν μπορεί να αγνοηθεί. Σημειώνεται επίσης πως η Γαλλία, παλιά αποικιακή δύναμη της δυτικής Αφρικής, που εξακολουθεί να έχει μεγάλη επιρροή στην περιοχή, επιδιώκει να εμποδίσει τους ισλαμιστές εξτρεμιστές να αποκτήσουν ισχυρό προγεφύρωμα στην περιοχή του Σαχέλ, κάτι που θα προκαλούσε μεγάλα προβλήματα σε άλλες χώρες της βόρειας Αφρικής και της Μεσογείου.

ASSOCIATED PRESS

Αίγυπτος και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

Η Αίγυπτος και τα ΗΑΕ υποστηρίζουν τον Χαφτάρ, τον οποίο θεωρούν ως την καλύτερη ελπίδα για σταθεροποίηση της χώρας και αντιμετώπιση της ισλαμικής απειλής στα δυτικά σύνορα της Αιγύπτου. Παρά το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ, και οι δύο χώρες φέρονται να παρέχουν στρατιωτική βοήθεια στις δυνάμεις του Χαφτάρ (περιλαμβανομένων πυραύλων και drones).

Γερμανία

Η Γερμανία, εν μέσω μιας διετούς συμμετοχής στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, έχει αναλάβει ενεργό ρόλο στις διπλωματικές προσπάθειες για την κρίση στη Λιβύη. Επιχειρώντας να περιορίσει τη ροή μεταναστών/ αιτούντων άσυλο, φαίνεται να αντιλαμβάνεται μια σταθερή Λιβύη ως κρίσιμης σημασίας για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής/ προσφυγικής κρίσης.

Την έντονη αντίδραση της Ελλάδας προκάλεσε η γερμανική επιλογή να μην την προσκαλέσει στη σύνοδο. Η γερμανική κυβέρνηση εξέφρασε κατανόηση για το «θεμιτό ενδιαφέρον και την ανησυχία» της Ελλάδας για το μέλλον της Λιβύης, διευκρινίζοντας ταυτόχρονα ότι η Διάσκεψη του Βερολίνου που θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή δεν θα ασχοληθεί με «θέματα θαλασσίων συνόρων, πιθανώς δικαιωμάτων εκμετάλλευσης στη Μεσόγειο». Επιπλέον, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απέφυγε να αναφερθεί στα κριτήρια με τα οποία διαμορφώθηκε ο κύκλος των συμμετεχόντων στην Διάσκεψη, ενώ τόνισε ότι σε κάθε βήμα υπήρξε στενός συντονισμός με τα Ηνωμένα Έθνη.  «Η συμμετοχή της Ελλάδας σε αυτή την Διάσκεψη για την Λιβύη δεν ήταν ποτέ θέμα», δήλωσε εκπρόσωπος της γερμανικής κυβέρνησης, διευκρινίζοντας ότι αντικείμενο της Διάσκεψης δεν θα είναι οι «συμφωνίες» που υπέγραψε η Τουρκία με την Λιβύη, αλλά η προσπάθεια τερματισμού της στρατιωτικής αντιπαράθεσης στην Λιβύη.

(με πληροφορίες από Reuters, Associated Press, Deutsche Welle, European Council on Foreign Relations, Istituto Affari Internazionali, Al Jazeera, Washington Post, Euractiv)

Huffington Post