Μην κρατάς την ανάσα σου, μην πίνεις ζεστό νερό: Το δράμα των fake ειδήσεων τον καιρό του κορωνοϊού

Στον καιρό του φόβου, χρειαζόμαστε ανασύσταση των σχέσεων εμπιστοσύνης.

Παύλος Τσίμας

MARIIA DEMCHENKO VIA GETTY IMAGES

Υπάρχει ένα διαρκές, καθημερινό κυνήγι της ψεύτικης είδησης στον καιρό της πανδημίας, σαν να είναι κάθε μέρα πρωταπριλιά.

Τον παλιό, καλό καιρό οι εφημερίδες της πρωταπριλιάς έκρυβαν στις σελίδες τους, συχνά στην πρώτη σελίδα μάλιστα, ένα όσο γίνεται πιο πειστικό ψέμμα. Το έθιμο είχε μεταδοθεί και στα ενημερωτικά του διαδικτύου τον πρώτο καιρό. Είχε ατονήσει τα τελευταία χρόνια. Φέτος φαίνεται να εξαφανίστηκε εντελώς. Λογικό. Ποια εφημερίδα θα διακινδύνευε φάρσες σε αναγνώστες, που αγωνιούν κλειδωμένοι στο σπίτι τους;

Υπάρχει, όμως, ένα διαρκές, καθημερινό κυνήγι της ψεύτικης είδησης- fake news στην καθομιλουμένη- στον καιρό της πανδημίας, σαν να είναι κάθε μέρα πρωταπριλιά. Μόνο που τα ψέμματα που κυκλοφορούν δεν είναι αθώα πρωταπριλιάτικα αστεία.

Ένας φίλος πήρε ένα μήνυμα, από κάποιον που έχει έναν θείο που δουλεύει σε νοσοκομείο στην Γουχάν, σύμφωνα με το οποίο οι Ιάπωνες γιατροί μας συμβουλεύουν να κάνουμε κάθε πρωί ένα τεστ. Να κρατάμε την ανάσα μας. Αν μετά από δέκα δευτερόλεπτα δεν αρχίζουμε να βήχουμε ή να αισθανόμαστε δυσάρεστα, τότε όλα καλά. Δεν έχουμε τον ιό. Έκανε το τεστ και πανικοβλήθηκε. Πήρε αμέσως τον γιατρό του, ο οποίος του έστειλε σε απάντηση την γνωστή συνταγή: Πρόσεχε τι διαβάζεις και μην πιστεύεις σε βλακείες! Ο φίλος είχε αγνόησει ένα πρoηγούμενο, εξαιρετικά διαδεδομένο μήνυμα που απέδιδε σε κορεάτες γιατρούς την συμβουλή να εισπνέουμε ζεστό αέρα από σεσουάρ. Σκοτώνει τον ιό!

Τα fake news βλάπτουν

Δεν είναι πάντα τόσο αβλαβείς οι fake ιστορίες. Στην Γαλλία κάποιος έχασε την ζωή του, πίνοντας καθαριστικό υγρό για ενυδρεία. Ένα text στο κινητό του, που έμοιαζε πολύ σοβαρό, τον πληροφορούσε ότι το υγρό περιέχει την θαυματουργή χλωροκίνη, που προστατεύει από τον κορωνοϊό.

Στις ΗΠΑ ένα ευρύτατα διαδεδομένο μήνυμα ότι η κυβέρνηση σε 48 ώρες θα κηρύξει γενική καραντίνα έστειλε χιλιάδες πανικόβλητους ανθρώπους στα σούπερ μάρκετ. Και, εννοείται, δεν πρέπει να υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο που να μην έλαβε κάποιο μήνυμα από κάποιον που κάποιος θείος ή φίλος του μετείχε σε μια επιστημονική σύσκεψη του OHE όπου παρουσιάστηκαν στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία ο ιός είχε κατασκευαστεί σε κάποιο Ιαπωνικό ή Κινεζικό εργαστήριο, αλλά διέφυγε.

Ενα μήνυμα στο WhatsApp, που ξεκίνησε να κυκλοφορεί στις αρχές της πανδημίας, έχει ίσως την μακρύτερη καριέρα. Ήταν εξαιρετικά καλοφτιαγμένο και πειστικό, περιείχε γνωστές και σωστές οδηγίες, πχ. να πλένουμε τα χέρια μας, μα τι ανακάτευε με κανονικές μπαρούφες- όπως ότι είναι καλό να πίνουμε ζεστό νερό ή άλλα ζεστα υγρά κάθε 15’, γιατί έτσι ο ιός θα παρασυρθεί στο στομάχι μας όπου θα τον σκοτώσουν τα στομαχικά οξέα! Το μήνυμα πρωτοεμφανίστηκε με την μορφή «ο θείος της μητέρας ενός συμμαθητή του γιού μου, που έχει μάστερ βιολογίας και δουλεύει σ ένα νοσοκομείο στην Σεντζέν». Η πηγή μεταλλάχθηκε κάμποσες φορές, πριν βρει την οριστική μορφή της σε «πηγές από το πανεπιστήμιο Στάνφορντ».

Αυστηρή πολιτική αστυνόμευσης

Από μια άποψη είναι αναπόφευκτο. Όταν τόσα εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο αγωνιούν για την υγεία τους ή την ζωή συγγενών τους, είναι λογικό ο κόσμος να διψά για κάθε πληροφορία, είδηση, συμβουλή, «αποκάλυψη», σχετικά με το θέμα. Στην πραγματικότητα, το εντυπωσιακό δεν είναι ότι κυκλοφορούν fake news για τον κορωνοϊό, αλλά ότι κυκλοφορούν τόσο λίγα.

Η αλήθεια είναι, πράγματι, ότι τα «πρωταπριλιάτικα» του κορωνοϊού είναι λιγότερα απ' ότι θα περίμενε κανείς. Και η εξήγηση είναι ότι οι μεγάλοι φορείς κοινωνικής δικτύωσης, το facebook, το twitter ή το instagram ακολουθούν μια αυστηρή πολιτική αστυνόμευσης των μηνυμάτων.

Μηνύματα, αναρτήσεις που δημιουργούν την υποψία ότι περιέχουν ανακριβείς ή παραπλανητικές πληροφορίες για τον ιό ελέγχονται και κατεβαίνουν αμέσως. Το twitter έχει ανακοινώσει ότι συνεργάζεται με έγκυρους φορείς δημόσιας υγείας για να εντοπίζει και να βγάζει από την κυκλοφορία τέτοια μηνύματα.

Το facebook και το instagram, κάνουν το ίδιο. Έχουν ανακοινώσει ότι κατεβαζουν αμέσως κάθε ανάρτηση που διαδίδει ανακριβείς πληροφορίες σχετικά με την εξάπλωση του ιού, θεραπείες και φάρμακα. Το news feed του facebook παραπέμπει σε επίσημες πηγές ενημέρωσης, όπως ο ΠΟΥ. Η επιχείρηση είναι εξαιρετικά αποτελεσματική. Και αν αφήνει ένα ερώτημα αναπάντητο είναι μόνον αυτό: Αφού μπορούν να αστυνομεύουν τα fake news τόσο αποτελεσματικά τον καιρό της πανδημίας, γιατί τα αφήνουν να πολλαπλασιάζονται ελεύθερα τον άλλο καιρό;

Η τρύπα του WhatsApp

Πώς συνεχίζουν, λοιπόν, να κυκλοφορούν μπαρούφες για την πανδημία; Η μεγαλύτερη τρύπα είναι το WhatsApp. Μια πλατφόρμα που προσφέρει ασφαλή, κρυπτογραφημένη επικοινωνία στους χρήστες της, αν αστυνομευόταν, αν δηλαδή κάποιος ομολογoύσε ότι παρακολουθεί το απόρρητο περιεχόμενό της, θα έχανε τον λόγο ύπαρξής της. Τα γκρουπ του WhatsApp είναι το πιο σημαντικό θερμοκήπιο για τρελές θεωρίες συνομωσίας ή ιστορίες για θαυματουργά φάρμακα, που αποδίδονται σε κάποιον θείο κάποιου συμμαθητή που δουλεύει σε νοσοκομείο στην Κίνα η σε κάποιον φίλο που δουλεύει στο FBI.

Αλλά κι αυτές οι ιστορίες, όσο κι αν πολλαπλασιάζονται δεν καταφέρνουν να κυριαρχήσουν. Αυτό που πολλοί ειδικοί των μίντια παρατηρούν σε όλον τον κόσμο, είναι ότι στον καιρό της πανδημίας, οι άνθρωποι στρέφονται σε αξιόπιστες πηγές ενημέρωσης.

Το BBC καταγράφει ρεκόρ τηλεθέασης, στο διαδίκτυο η κυκλοφορία στα σοβαρά ενημερωτικά sites έχει πολλαπλασιαστεί, ακόμη και τα κλασσικά δελτία ειδήσεων της ελληνικής τηλεόρασης έχουν σχεδόν διπλασιάσει τον συνολικό αριθμό των θεατών τους και η τηλεθέαση της ενημέρωσης του Σωτήρη Τσιόδρα, στις 6 κάθε απόγευμα, παρακολυθείται από πρωτοφανή αριθμός τηλεθεατών.

Στον καιρό του φόβου, χρειαζόμαστε ανασύσταση των σχέσεων εμπιστοσύνης. Να δούμε τι θα κρατήσουμε από αυτό, όταν η καταιγίδα περάσει.-

Huffington Post