Μανώλης Γλέζος, ο εξεγερμένος άγιος της Αριστεράς - Του Δημήτρη Σουλιώτη

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους και δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του Παλμογράφου.

Ο κορωνοϊός μας έκλεισε στο σπίτι, καραντίνα διαρκείας… Οι ειδήσεις σ’ όλα τα ΜΜΕ, αλλά και οι συζητήσεις μεταξύ μας τείνουν να γίνουν μονοθεματικές, με αποκλειστικό θέμα τους τον κορωνοϊό. Πρέπει να αναζητήσουμε τρόπους για να βγούμε έξω από το πεδίο βολής του… Μένουμε σπίτι λοιπόν, μένουμε μακριά του, όχι μόνο σωματικά, αλλά και πνευματικά…

Κάνοντας αυτές τις σκέψεις ήρθε και με βρήκε η αναγγελία του θανάτου του Μανώλη Γλέζου… Έτσι αποφάσισα να γράψω για το ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς. Και να γράψω όχι για τη ζωή του, τα κατορθώματά του, τις ιδεολογικές θέσεις του, αλλά για το τι ήταν ο Γλέζος για την ψυχή της Αριστεράς και κυρίως τι ήταν ο Γλέζος για τη δική μου ψυχή.

Στο πεδίο της Ψυχανάλυσης υπάρχει μια σχολή σκέψης, η οποία αναζητώντας διεπιστημονικά εργαλεία στην άσκηση του λειτουργήματός της, έχει εισαγάγει πολλά στοιχεία από τις θέσεις των φιλοσόφων του Υπαρξισμού (Σοπενάουερ, Νίτσε, Κίρκεγκωρ, Χάιντεγγερ, Γιάσπερς, Σάρτρ, Καμύ κ.ά). Περισσότερο γνωστοί στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό είναι οι Rollo May και Irvin Yaloom.

Σύμφωνα με σχετική θέση αυτής της - υπαρξιστικού προσανατολισμού - ψυχαναλυτικής τάσης υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ του επαναστάτη και του εξεγερμένου. Παρακάτω θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω τη θέση μου ότι ο Μανώλης Γλέζος εντάσσεται στη δεύτερη κατηγορία, ήταν ένας εξεγερμένος. Πιο αναλυτικά ο επαναστάτης επιδιώκει μια εξωτερική πολιτική αλλαγή και συγκεκριμένα την ανατροπή ή την παραίτηση μιας κυβέρνησης ή ενός ηγέτη και την αντικατάστασή του με άλλη/άλλον. Σε βραχυχρόνιο ορίζοντα έχει συμβεί πολλές επαναστάσεις να υποκαθιστούν απλώς ένα είδος διακυβέρνησης με ένα άλλο, που δεν αποδεικνύεται όμως καλύτερο από το πρώτο. Εν τούτοις σε μακροχρόνιο ορίζοντα οι κοινωνικές επαναστάσεις έχουν επηρεάσει θετικά την εξέλιξη και την πρόοδο των ανθρωπίνων κοινωνιών. Από το άλλο μέρος ο εξεγερμένος είναι ένας άνθρωπος που αντιτίθεται στην αυθαιρεσία ή στον περιορισμό, είναι το άτομο που έρχεται σε ρήξη με το κατεστημένο. Το διακριτικό γνώρισμά του είναι η συνεχής ανησυχία. Αυτό που πάνω απ’ όλα επιδιώκει είναι μια εσωτερική αλλαγή, μια αλλαγή στις στάσεις, στα συναισθήματα και στις απόψεις των ανθρώπων. Όταν κατακτά ένα μέτωπο σε λίγο νιώθει δυσφορία και βαδίζει ενάντια σε νέο μέτωπο. Τον ελκύουν τα ανήσυχα πνεύματα και τα ανήσυχα μυαλά, γιατί πάσχει όπως και αυτά από μια μόνιμη ανικανότητα να αποδεχτεί έναν ευνουχιστικό έλεγχο. Όσο κι αν δίνει την εντύπωση ότι είναι εγωκεντρικός ή «έχει μεγάλη ιδέα» για τον εαυτό του, αυτό είναι μια ψευδαίσθηση, γιατί μέσα του ο αυθεντικός εξεγερμένος δεν είναι καθόλου αλαζόνας.

Ο εξεγερμένος δεν επιδιώκει την εξουσία ως στόχο και επιπλέον δεν του είναι εύκολο να τη χρησιμοποιήσει. Η τάση του είναι να την αποφεύγει ή στη χειρότερη περίπτωση να τη μοιράζεται. Δεν αγωνίζεται μόνο για να ανακουφίσει τους συνανθρώπους του, αλλά και να επιτύχει την προσωπική του ακεραιότητα. Κάνει αυτό που οι υπόλοιποι θα θέλαμε να κάνουμε, αλλά δεν τολμάμε. Στο χώρο της Τέχνης ολόκληρο το έργο του καλλιτέχνη συνιστά, κατά μία έννοια, μια εξέγερση ενάντια στο κοινωνικό κατεστημένο, που το βλέπει σαν μια κατάσταση που καθιστά την κοινωνία κοινότοπη, συμμορφωμένη, τελματωμένη. Συχνά παίρνει τη μορφή εξέγερσης ενάντια στην ακαδημαϊκή παράδοση στην τέχνη την ίδια, όπως στις περιπτώσεις του Βαν Γκογκ, του Σεζάν, του Πικάσο.

Ο εξεγερμένος άνθρωπος λειτουργεί με ενδογενείς περιορισμούς και μάλιστα αυτή είναι η κύρια διαφορά του από τον επαναστάτη, ο οποίος καθώς ενδιαφέρεται για την πολιτική αλλαγή, βιώνει μόνο εξωτερικούς περιορισμούς. Αντίθετα ο εξεγερμένος επειδή τον απασχολούν οι στάσεις και τα κίνητρα των ανθρώπων έχει εσωτερικούς περιορισμούς και συγκεκριμένα τον συγκρατούν τα όρια που είναι εγγενή στη νέα καλύτερη τάξη των πραγμάτων που προτείνει. Ο πρώτος περιορισμός του εξεγερμένου είναι η οικουμενικότητα του οράματός του, το όραμά του για τον κόσμο είναι εκείνο που οριοθετεί τις πράξεις του. Η ιδέα του για τη ζωή, αυτή ακριβώς που γεννά την εξέγερσή του, δεν εφαρμόζεται μόνο στον εαυτό του, αλλά και σε όλους τους άλλους, των εχθρών του περιλαμβανομένων. Επίσης ο εξεγερμένος περιφρονεί το κίνητρο της προσωπικής εκδίκησης, γιατί περιφρονεί το να τρέφει κανείς αισθήματα απόρριψης, αισθήματα πληγωμένης περηφάνιας. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι η ικανότητά του να υπερβαίνει την προσωπική πληγωμένη περηφάνια, ταυτιζόμενος με τους συνανθρώπους του και με το οικουμενικό ιδανικό.

Ένας άλλος περιορισμός του εξεγερμένου είναι η συμπόνια. Ταυτίζεται με ανθρώπους που υποφέρουν και αισθάνεται την πολύ έντονη επιθυμία να κάνει κάτι γι’ αυτούς. Το αίσθημά του πηγάζει από την ευαισθησία και την ενσυναίσθηση για τους άλλους, τα οποία τροφοδοτούν το όραμά του. Τέλος η οριοθέτηση του εξεγερμένου προέρχεται επίσης από το γεγονός ότι η σκέψη του συναντάται με τη σκέψη άλλων ανθρώπων. Οι απόψεις των άλλων για την πραγματικότητα οριοθετούν και οξύνουν τη δική του και η συνάντησή τους γεννά κάτι που έχει μεγαλύτερη αξία και για τις δυο πλευρές. Έτσι αντιλαμβάνεται ότι το να φιμώσει τους αντιπάλους του είναι το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε, γιατί η εξουδετέρωσή τους θα στερούσε τον ίδιο και τους άλλους από τη μοναδικότητα, την πρωτοτυπία και την ικανότητα για βαθύτερη αντίληψη. Αν καταλήξουμε να επιθυμούμε τον θάνατο των εχθρών μας, δεν μπορούμε να μιλάμε για κοινότητα των ανθρώπων. Αν χάσουμε την ευκαιρία για διάλογο με τους εχθρούς μας, εμείς γινόμαστε φτωχότεροι. Γιατί έτσι δεν χάνουμε μόνο τις καλές ιδέες των εχθρών μας, αλλά και την οριοθέτηση που μας παρέχουν.

Στη χορεία των εξεγερμένων πρώτοι ήταν οι πρωτόπλαστοι, που εξεγέρθηκαν ενάντια στο θεό και στο «κατεστημένο» του παραδείσου, αναζητώντας τη γνώση. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν άλλοι εξεγερμένοι: Ο Προμηθέας που έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς για να την προσφέρει στους ανθρώπους, η «αλογόμυγα», ο Σωκράτης, ο Χριστός που εξεγέρθηκε ενάντια στο ιερατείο και στις επικρατούσες παραδόσεις, αποδεικνύοντας ότι τελικά εξεγερμένος και σωτήρας είναι ένα και το αυτό πρόσωπο… Στα νεώτερα χρόνια ο Τσε Γκεβάρα, που παράτησε το υπουργείο στην Κυβέρνηση του Φιντέλ Κάστρο και πήγε στην Αφρική και τη Νότια Αμερική για ν’ ανάψει και εκεί τη φωτιά της επανάστασης… Όλοι αυτοί πλήρωσαν το τίμημα…

Μέσα στην ομάδα των ελλήνων εξεγερμένων – ένας άλλος ήταν ο Μιχ. Ράπτης – «Πάμπλο» - ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει ο Μανώλης Γλέζος: Κατέβασε τη  σβάστικα στα δέκα εννιά του χρόνια, γιατί δεν άντεχε την αδικία, την αλαζονεία, την ύβρη της ναζιστικού καθεστώτος. Πέρασε δέκα έξη χρόνια στις φυλακές και στους τόπους εξορίας, γιατί με όραμα έναν καλύτερο κόσμο για όλους, πολέμησε ένα άδικο κοινωνικό σύστημα. Όταν το ΠΑΣΟΚ βρισκόταν προ των πυλών της εξουσίας, απειλώντας τη μακροχρόνια κυριαρχία της συντηρητικής παράταξης, ο Γλέζος έβαλε πλάτη – έγινε για ένα διάστημα και βουλευτής του - για να ανατείλει ο πράσινος ήλιος, αποχωρώντας διακριτικά όταν αυτό άρχισε σιγά – σιγά να γίνεται κατεστημένο… Και όταν ο ΣΥΡΙΖΑ βρισκόταν προ των πυλών της εξουσίας και πάλι ο Γλέζος ήταν εκεί για να βοηθήσει, ώστε να νικηθεί το συντηρητικό κατεστημένο. Και πάλι όμως αποχώρησε όταν η Αριστερά κατέκτησε την εξουσία, γιατί ο εξεγερμένος γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλο ότι κάθε μορφή εξουσίας φθείρει και διαφθείρει… Η τεράστια διαφορά στα πρότυπα πολιτικής συμπεριφοράς φαίνεται από τη σύγκριση της πολιτικής συμπεριφοράς του Μανώλη Γλέζου με μια συγκεκριμένη συμπεριφορά της παρούσας Κυβέρνησης και των φιλικών της ΜΜΕ. Ειδικότερα εν μέσω παγκόσμιας πανδημίας και κοινωνικο-οικονομικού χαλασμού, προωθούν ευνοϊκές δημοσκοπήσεις (εδώ ο κόσμος χάνεται…). Είναι φανερό ότι ο πρώτος στόχος τους – μακράν όλων των άλλων - είναι η συντήρηση της εξουσιαστικής τους δυναμικής…

Μέσα σ’ ένα κόσμο που το νόημά του υπάρχει μόνο στη σκέψη μας ο εξεγερμένος είναι εκείνος που μπορεί να συλλάβει αυτό το νόημα με πολύ μεγαλύτερη καθαρότητα από τους άλλους. Γράφει ο Καμύ: Μια πράξη εξέγερσης του εξεγερμένου ανθρώπου μοιάζει σαν αίτημα για σαφήνεια και ενότητα… Κουβαλάμε όλοι μέσα μας τα δικά μας κάτεργα, τα δικά μας εγκλήματα και τις δικές μας πληγές. Ο στόχος μας όμως δεν είναι να τα αφήσουμε αχαλίνωτα στον κόσμο, είναι να τα πολεμήσουμε στους εαυτούς μας και στους άλλους. Η εξέγερση, η αιώνια βούληση να μην υποταχθούμε, παραμένει στη ρίζα αυτού του αγώνα. Μητέρα της μορφής, πηγή της αληθινής ζωής, (η εξέγερση) μας κρατά πάντα όρθιους μέσα στην άμορφη και μανιασμένη ροή της Ιστορίας. Και ο Μανώλης Γλέζος αυτός ο εξεγερμένος άγιος της Αριστεράς με το παράδειγμα της ζωής του, που κράτησε σχεδόν έναν αιώνα, μας δείχνει το δρόμο, γι’ αυτή την αληθινή ζωή…

Δημήτριος Γ. Σουλιώτης

Αθήνα, 3 Απριλίου 2020