Η αποχώρηση της Μαρίας Ευθυμίου από την Επιτροπή 2021, η ουδετεροπατρία και το ελληνικό αδιέξοδο

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους και δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του Παλμογράφου.

Του Δημήτρη Σουλιώτη

Πριν λίγους μήνες ο Πρωθυπουργός συνέστησε μία επιτροπή το αντικείμενο της οποίας είναι η διοργάνωση του εορτασμού που θα λάβει χώρα τον επόμενο χρόνο, με τη συμπλήρωση διακοσίων χρόνων από την ελληνική επανάσταση και την εθνική παλιγγενεσία. Πρόεδρος της επιτροπής ορίστηκε η κα Γιάννα Αγγελοπούλου, πρώην πρόεδρος της επιτροπής διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων - Αθήνα 2004. Ένα από τα μέλη της επιτροπής ήταν και η διακεκριμένη ιστορικός, καθηγήτρια του ΕΚΠΑ κα Μαρία Ευθυμίου, η οποία υπέβαλε προσφάτως την παραίτησή της και αποχώρησε. Ως βασικοί λόγοι που ώθησαν την κα Ευθυμίου στην απόφασή της αναφέρθηκαν η τάση ουδετεροπατρίας, που χαρακτηρίζει τον προτεινόμενο εορτασμό και ο αποχρωματισμός της ελληνικής ιστορίας, που επέλεξε η επιτροπή. Η συγκεκριμένη διαφωνία, που προκάλεσε τη σύγκρουση, δεν είναι μια απλή «επαγγελματική» διαφωνία, αλλά  έχει σχέση με τα βαθύτερα εθνικά, ψυχικά μας ριζώματα, τα οποία μας οδηγούν κάθε φορά σε πνευματικά και ψυχολογικά αδιέξοδα…

Ας αρχίσουμε από τις έννοιες ουδετεροπατρία και αποχρωματισμός της ιστορίας. Ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της παγκόσμιας επικράτησης του καπιταλισμού - καζίνο και του homo economicus, ενός τύπου ανθρώπου που εμφανίζεται ως τυποποιημένο ενεργούμενο μιας υπερκείμενης ανθρωπολογικής συνθήκης. Αυτός ο τύπος ανθρώπου είναι προικισμένος με λόγο, αλλά όχι με καρδιά, θέτει έλλογους στόχους, αλλά δεν κατατρύχεται από αισθήματα, αναπτύσσει έλλογες στρατηγικές, αλλά δεν βυθίζεται σε αντιφάσεις, προωθεί τα σχέδιά του ορθολογικά, αλλά δεν προβληματίζεται αξιακά, δεν αμφιταλαντεύεται ηθικά, δεν διστάζει υπαρξιακά… Με άλλα λόγια μέσα στη χοάνη της παγκοσμιοποίησης που καταπίνει φυλές, λαούς και ανθρώπους διαμορφώνεται παγκόσμια ένας τύπος ανθρώπου με ωφελιμιστικό χαρακτήρα και έναν χωρίς ψευδαισθήσεις ατομισμό και πρακτικό ορθολογισμό. Κύριος σκοπός της ζωής του καθίσταται μια επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα, προς απόκτηση πλούτου και εξουσίας. Αυτό το άτομο βλέποντας και κρίνοντας τον κόσμο συνειδητά με κριτήριο τα εγκόσμια συμφέροντά του, εξοστρακίζει όλα τα αισθησιακά και συγκινησιακά στοιχεία στον πολιτισμό, στην ιστορία, στη θρησκεία, ως προάγοντα αισθηματικές απάτες. Αυτόν ακριβώς τον εξοστρακισμό των αισθησιακών και συγκινησιακών στοιχείων από τις εθνικές ιστορίες, για να μην προάγονται αισθηματικές απάτες, θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως ουδετεροπατρία και αποχρωματισμό της Ιστορίας. Αν λοιπόν κάποια από τα μέλη της επιτροπής ανήκουν σ’ αυτόν τον τύπο ανθρώπου είναι φυσικό να προτείνουν όπως το πνεύμα του εορτασμού του διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση του 21 να είναι συμβατό με τα σύγχρονα πρότυπα που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση.

Στην αντίπερα όχθη – ειδικά στη χώρα μας - στέκεται ένας τύπος ανθρώπου με έντονα προ-νεωτερικά στοιχεία, ο οποίος αν και ενδιαφέρεται σφόδρα για τα ιδιοτελή συμφέροντά του (καριέρα, απόκτηση πλούτου και εξουσίας), η ιστορική του συνείδηση διαμορφώνεται μέσα από τη συνέχεια και τη δημιουργία γενεαλογιών. Το ένδοξο παρελθόν και η νοσταλγία του, που δημιουργεί την επιθυμία αναβίωσης, είναι εκείνο που κατευθύνει τον τρόπο σκέψης του στο πεδίο της Ιστορίας, αλλά σε μεγάλο βαθμό και της πολιτικής συμπεριφοράς του… Ζει με το μεγαλείο των Αρχαίων μας προγόνων – χωρίς να έχει ανοίξει ποτέ σχετικό βιβλίο για τη μελέτη τους – με το μεγαλείο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων και της κόκκινης μηλιάς, των νικών και των θριάμβων των ηρώων του 21, της εθνικής αντίστασης κατά την Κατοχή… Αυτός ο τύπος ανθρώπου κυριαρχείται από την αναλογική σκέψη – όπως τότε έτσι και σήμερα – μέσω της οποίας διαμορφώνεται μια συνέχεια της αντιπαλότητας και μια γενεαλογία του εχθρού. Οι πρόγονοί μας παρουσιάζονται διαδοχικά να φορούν περικεφαλαία, να κρατούν γιαταγάνι και – για τον αριστερής ιδεολογίας – να τραγουδούν «στ’ άρματα, στ’ άρματα, εμπρός στον αγώνα». Αυτός ο τύπος Έλληνα όταν σκέπτεται ή συζητά εθνικά θέματα έχει στο μυαλό του έναν νοητικό χάρτη: ξένη εξάρτηση, υποτέλεια, ραγιαδισμός από δω, περήφανος μικρός λαός που πολεμάει από κει. Πρόκειται για ένα χάρτη με αισθητική και συναισθηματική επένδυση. Τελικά πρόκειται για έναν βαθιά ριζωμένο τύπο ιστορικής συνείδησης, γιατί συμμετέχει στο εθνικό ιστορικό φαντασιακό, που καλλιεργήθηκε, πέραν της εκπαίδευσης και από την εθνική ποίηση (από τον Παλαμά ως τον Ελύτη). Αυτός ο τύπος ιστορικής συνείδησης χαρακτηρίζει τη λαϊκή Δεξιά, το βαθύ ΠΑΣΟΚ, που έχει μεταναστεύσει μαζικά στον ΣΥΡΙΖΑ, τα πάσης μορφής ακροδεξιά πολιτικά μορφώματα, σε κάποιο βαθμό και το ΚΚΕ, που έχοντας εγκαταλείψει τον προλεταριακό διεθνισμό, βαδίζει σε εθνικιστικά μονοπάτια… Αντιγράφω από την εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ» μια κριτική  προς κάποιες θέσεις μελών της Επιτροπής 2021: …Είναι φυσικό στη διατύπωση της Ιστορίας να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και προσεγγίσεις. Όμως δεν είναι καθόλου φυσιολογικό τα μέλη της επιτροπής του 2021 αντί να επιχειρούν να αναδείξουν το μεγαλείο του σύγχρονου ελληνισμού (αποστολή της επιτροπής!!) και να προβάλλουν πρότυπα σε αυτές και τις επόμενες γενιές, να εργάζονται για την αποδόμησή τους και την αναθεώρηση της Ιστορίας…

Η Μαρία Ευθυμίου δεν ανήκει σε κανέναν από του δύο παραπάνω τύπους ανθρώπου, αν και τα μέσα ενημέρωσης που απευθύνονται στον δεύτερο τύπο, προσπάθησαν να την …υιοθετήσουν. Από το πνεύμα που διαπερνά τα βιβλία της και τις διαλέξεις της φαίνεται ότι υπηρετεί την επιστήμη της με λογική και ευαισθησία. Προσπαθεί να οδηγήσει τους Έλληνες, μέσω της βαθύτερης γνώσης της ιστορίας τους, στην ωριμότητα και την αυτογνωσία. Γιατί μόνο τότε θα αποκτήσουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν όχι μόνο τους θριάμβους και τα μεγαλεία που περιγράφουν μονομερώς τα σχολικά μας βιβλία, αλλά και τις κακές μας στιγμές που μας οδήγησαν στην οπισθοδρόμηση και την παρακμή. Οι Έλληνες κατά την Ευθυμίου πρέπει να μάθουν και να κρίνουν αμερόληπτα και αντικειμενικά όχι μόνο τις νίκες, τους θριάμβους, την παλληκαριά των ηρώων του 21, αλλά και τους διχασμούς, τους εμφύλιους σπαραγμούς, τις κακές στιγμές που επικράτησε η ανθρώπινη μικροπρέπεια (π.χ. άλωση Τριπολιτσάς). Πρέπει να μάθουν ακόμη για τους θεμελιακούς μύθους της Επανάστασης (κρυφό σκολειό, Παλαιών Πατρών Γερμανός, 25η Μαρτίου κ.τ.λ.), όχι για να τους απορρίψουν, αλλά για να καταλάβουν το βαθύτερο ιστορικό τους νόημα και τη συμβολή τους στη δημιουργία του νεοσύστατου κράτους…

Επομένως θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα μέλη της επιτροπής βρίσκονται μπροστά στις παραπάνω τρεις εκδοχές (ουδετεροπατρίας – συναισθηματικού εθνικισμού – εθνικής αυτογνωσίας) όσον αφορά το πνεύμα που θα διέπει τον εορτασμό για τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Έχουν όμως τη δυνατότητα να αποφασίσουν αμερόληπτα και αντικειμενικά, σύμφωνα με τα πιστεύω τους, μακριά από δεσμεύσεις και περιορισμούς; Μήπως είναι υποχρεωμένα να ακολουθήσουν την κυβερνητική γραμμή; Και αν συμβαίνει το δεύτερο ποια από τις τρεις εκδοχές του πνεύματος του εορτασμού, αποτελεί την κυβερνητική θέση; Ας προσπαθήσουμε να την ανακαλύψουμε από σχετική δήλωση του Πρωθυπουργού: Η δική μας γενιά οφείλει να δείξει τι πετύχαμε σε δύο αιώνες ελεύθερης ζωής… Βλέπετε κάποια νύξη για ενδελεχή έρευνα, βαθύτερη αναζήτηση, εθνική αυτογνωσία; Υπάρχει όμως αυτή η δυνατότητα, όταν πρώτος και βασικός πολιτικός στόχος – με μεγαλύτερη ένταση για τις πολιτικές δυναστείες - είναι η συντήρηση της εξουσιαστικής  δυναμικής και όταν τα «ψηφαλάκια» της συντηρητικής παράταξης προέρχονται στο μεγαλύτερο ποσοστό από το χώρο του συναισθηματικού εθνικισμού;

Προσφάτως η πρόεδρος της επιτροπής Γιάννα Αγγελοπούλου συναντήθηκε με την πρόεδρο του Κινήματος Αλλαγής Φώφη Γεννηματά. Η τελευταία πρότεινε – θα υποβληθεί από το Κόμμα και σχετική έγγραφη πρόταση προς την Επιτροπή 2021 – όπως περιληφθούν στα θέματα μελέτης και προβολής κατά τις εκδηλώσεις του εορτασμού και οι εθνικοί διχασμοί των χρόνων εκείνων. Η πρόταση συνδέεται σαφώς με την τρίτη εκδοχή της εθνικής αυτογνωσίας και απομένει να δούμε πως θα την αντιμετωπίσει η επιτροπή, αλλά και η Κυβέρνηση…

Η Επιτροπή, αλλά και η Κυβέρνηση και προσωπικά ο πρωθυπουργός βρίσκονται – όπως στη συμφωνία των Πρεσπών - μπροστά στο σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας – ή μήπως μπροστά σε τρίστρατο - και αναμένεται η επιλογή τους για το δρόμο που θα πάρουν…

Σύρος, 13 Ιουνίου 2020

Δημήτριος Γ. Σουλιώτης