Η συμπλεγματική δημοκρατία - Του Τάκη Θεοδωρόπουλου

«Πριν από δέκα χρόνια δεν τολμούσες να μιλήσεις για το Τατόι», μου είπε ο Βασίλης Κουτσαυλής, πρόεδρος του συλλόγου «Φίλοι του κτήματος Τατοΐου». Ο ίδιος τα τελευταία χρόνια έχει οργανώσει δεκάδες επισκέψεις με στόχο να αναδείξει τη σημασία του μνημείου. Διότι περί μνημείου της σύγχρονης ιστορίας μας πρόκειται. Την ανάπλασή του την ενέταξε στις προγραμματικές δηλώσεις ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η Λίνα Μενδώνη δείχνει να έχει πάρει το έργο στα σοβαρά.

Και σ’ αυτό πρωτοπόροι. Πριν από μερικούς μήνες οι μαχητές του κινήματος Black lives matter γκρέμισαν αγάλματα εμβληματικά της αμερικανικής ιστορίας. Θύματά τους ο Κολόμβος και ο Λίνκολν μεταξύ άλλων. Εμείς την αποψίλωση της ιστορικής μας μνήμης την έχουμε φροντίσει με την ίδια επιμέλεια με την οποία φροντίζουμε την αποψίλωση του τοπίου. Θυμάμαι στην Πρωτοπασοκική περίοδο δημοσιογράφο στο κρατικό ραδιόφωνο να αναφέρεται στη «λεωφόρο Σοφίας». Ηταν δημοκράτης και δεν καταδεχόταν να αναφέρει τη λέξη «βασιλίσσης». Είχε προηγηθεί η μετονομασία του Βασιλικού Κήπου σε Εθνικό. Πόσοι ξέρουν σήμερα ότι ήταν ο κήπος της βασίλισσας Αμαλίας; Δεν υπάρχει ίχνος της. Είμαστε πιο δημοκράτες από τους Γάλλους που εξακολουθούν να ονομάζουν εκείνο το κτίριο απέναντι απ’ το Λούβρο «Palais Royal» και δεν έχουν μετονομάσει τις Βερσαλλίες σε «Σπίτι του Λαού»; Απλώς θεωρούμε το παρελθόν ιδιοκτησία του παρόντος. Νομίζουμε ότι οι λέξεις μπορούν να διαγράψουν την ιστορία. Μας θυμώνει η Ιστορία μας επειδή μας θυμώνει ο εαυτός μας.

Το κτήμα Τατοΐου πέρασε στα χέρια του ελληνικού Δημοσίου το 2000. Θυμάστε την υπόθεση με τα κοντέινερ και τις εκδηλώσεις δημοκρατικού ενθουσιασμού. Το Τατόι θα γινόταν «Μητροπολιτικό Πάρκο» –κάτι σαν το πάρκο Τρίτση– θα δινόταν επιτέλους στον λαό. Πάλι καλά που δεν το ονόμασαν «κτήμα Μελίνα Μερκούρη». Δεν το σκέφτηκαν. Αλλιώς θα το είχαν κάνει. Ακολούθησε την τύχη όσων αγαθών έχουν την ατυχία να πέφτουν στα νύχια του Δημοσίου. Αδιαφορία, εγκατάλειψη, λεηλασίες, βανδαλισμοί. Η πινακίδα που οδηγεί στο κοιμητήριο γράφει «ταφικό συγκρότημα». Ούτε οι τάφοι των Ατρειδών να ήσαν. Κυρίως μην προφέρεις το επίθετο «βασιλικός».

Η βασιλεία ενδιαφέρει ως μέρος της ιστορίας του νεοελληνικού κράτους. Και αν δεν κάνω λάθος από τα διακόσια χρόνια αφορά περίπου τα εκατόν πενήντα. Περιμένω να δω πώς θα τη χειρισθούν στους εορτασμούς. Εκείνο όμως που ενδιαφέρει περισσότερο είναι η δημοκρατία και οι τρόποι της. Ή, για να το πω καλύτερα, η συλλογική μας συνείδηση και ο τρόπος με τον οποίον διαχειρίζεται τη μνήμη της. Καλύτερα ακόμη, τη μνήμη των παππούδων μας και των προπαππούδων μας, κοινώς τη βιωμένη μνήμη. Τη φοβάται και θέλει να την απωθήσει; Δεν έχει εμπιστοσύνη στις δικές της δυνάμεις; Η ανασφάλεια δημιουργεί συμπλέγματα. Κακός σύμβουλος τα συμπλέγματα. Είναι τόσο συμπλεγματική η δημοκρατία μας ώστε να μην αντέχει τη μνήμη της βασιλείας;

Το Τατόι κρύβει θησαυρούς. Πίνακες, πολύτιμα αντικείμενα, έπιπλα, κτίρια. Ομως φιλοξενεί και τη μνήμη μερικών από τις πιο σημαντικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας μας. Στη Λισσαβώνα της απολύτως δημοκρατικής Πορτογαλίας λειτουργεί μουσείο με τις βασιλικές άμαξες. Σκηνή απ’ το δικό μας μουσείο στη φωτογραφία.

Tatoi museum. Installation. Δημιουργός: Ελληνική Δημοκρατία. Τίτλος: Το χάος της ιστορικής μνήμης.

Οταν το ελληνικό Δημόσιο έχει συμπεριφερθεί με τέτοιον τρόπο σε μια υπόθεση της σύγχρονης ιστορίας του, όπως η βασιλεία, δεν δικαιούμεθα να αναρωτιόμαστε πώς οι μπαχαλάκηδες βεβηλώνουν την προτομή του Παλαμά, ή Ρομά –πρώην γύφτοι– κλέβουν τη χάλκινη προτομή του συνταγματάρχη Ψαρρού. Οπως και δεν δικαιούμεθα να απορούμε επειδή οι έφηβοι υστερούν στην κατανόηση κειμένου. Είναι παιδιά μιας κοινωνίας που φοβάται να καταλάβει το κείμενο της ύπαρξής της. Παπαγαλίζουν με τον ίδιο τρόπο που παπαγαλίζει και ο «υπεύθυνος» που έστησε την πινακίδα «προς ταφικά μνημεία».

Μια κοινωνία που φοβάται τη μνήμη της δεν μπορεί να ξεπεράσει τα τραύματα που της έχει κληροδοτήσει. Δεν χρειάζεται να είσαι ψυχαναλυτής για να το καταλάβεις. Αρκεί να έχεις μάτια για να δεις τη φοβική και συμπλεγματική συμπεριφορά μας απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν μας. Το απώτερο το σεβόμαστε επειδή μας το έμαθαν άλλοι. Το πρόσφατο όμως, επειδή μας ανήκει, μπορούμε να το περιφρονούμε όπως περιφρονούμε τον εαυτό μας.

Η Καθημερινή