Οι «τέσσερις εποχές» των ελληνοτουρκικών σχέσεων

Βασίλης Νέδος

Ο 61ος γύρος των διερευνητικών επαφών Ελλάδας και Τουρκίας έχει δραματοποιηθεί σε σημαντικό βαθμό ακριβώς λόγω του χρονικού σημείου στο οποίο διεξάγεται. Σχεδόν πέντε χρόνια μετά τον 60ό γύρο, αλλά και το κρεσέντο τουρκικής επιθετικότητας κατά τα έτη 2018, 2019 και –έως τώρα– αποκορύφωμα το 2020, στον Εβρο και στην Ανατολική Μεσόγειο, η επανέναρξη των διερευνητικών έλαβε διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες της πραγματικής τους σημασίας.

 Η –μάλλον περιορισμένη– αξία που αποδίδει η ίδια η Τουρκία στις διερευνητικές επαφές, φάνηκε και από τις δηλώσεις που έκανε επιστρέφοντας από τις Βρυξέλλες στην Αγκυρα το απόγευμα της Παρασκευής ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Βγάζοντας το προσωπείο του αγαθού εταίρου που επιδείκνυε επί δύο ημέρες στις Βρυξέλλες, ο κ. Τσαβούσογλου υπενθύμισε το «casus belli» σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο, κατηγόρησε την Ελλάδα για προκλήσεις, αλλά και για διακοπή των διερευνητικών το 2016, κάτι που –όπως αναφέρουν πηγές με άριστη γνώση– ο Τούρκος αξιωματούχος γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

 Η ιστορία των διερευνητικών θα μπορούσε να είναι αυτοτελής και αποτελεί έναν διπλωματικό καθρέφτη των ελληνοτουρκικών σχέσεων από την «Ανοιξη» των ελπίδων που είχαν δημιουργηθεί την επομένη του Ελσίνκι μέχρι τον «Χειμώνα» του 2020 και την παράταξη των δύο στόλων στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

«Ανοιξη» (2002-2004)

Οπως έχει περιγράψει η «Κ» ήδη από τον Ιούνιο του 2019, το 2001 ο Τούρκος διπλωμάτης Φαρούκ Λόογλου και ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης, στενός συνεργάτης, τότε, του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, συναντήθηκαν τρεις φορές σε ουδέτερο έδαφος με αντικείμενο συζητήσεων τα χωρικά ύδατα και την υφαλοκρηπίδα. Η δημοσιοποίηση αυτών των μυστικών επαφών οδήγησε στην απόφαση να επισημοποιηθούν ως διερευνητικές από τις 12 Μαρτίου 2002, με επικεφαλής των δύο ομάδων τον τότε γ.γ. του υπουργείου Εξωτερικών Αναστάσιο Σκοπελίτη και τον διπλωμάτη Ουγούρ Ζιγιάλ. Οι κ. Σκοπελίτης και Ζιγιάλ συναντήθηκαν 22 φορές, με βασικό αντικείμενο τα χωρικά ύδατα αλλά και την υφαλοκρηπίδα. Το 2003 οι δύο πλευρές είχαν φθάσει σε πιθανή συμφωνία. Βασικά σημεία της ήταν η αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων από περίπου 40% του Αιγαίου που είναι σήμερα, σε περίπου 60%, ενώ η Τουρκία από το 6% έφθανε κοντά στο 9%, κυρίως μέσω της αύξησης σε 12 ναυτικά μίλια στο Βορειοανατολικό Αιγαίο. Οι δύο πλευρές έφθασαν μέχρι το σημείο συζήτησης για τη σύνταξη κοινού ανακοινωθέντος, με την Αγκυρα να προτείνει ταυτόχρονη ψήφιση εφαρμοστικών νόμων. Στο τέλος του 2003, μια εποχή μετάβασης στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, σε μια σύσκεψη παρουσία των κ. Κώστα Σημίτη, Γιώργου Παπανδρέου, Χάρη Παμπούκη, Νίκου Θέμελη, πρέσβη Θεόδωρου Σωτηρόπουλου, Χρήστου Ροζάκη και Αναστάσιου Σκοπελίτη, αποφασίστηκε να μη γίνει το επόμενο βήμα. Την περίοδο 2004-2010 έγιναν ορισμένες προτάσεις βασισμένες στις συζητήσεις του 2002-2003, τέθηκαν ζητήματα σχετικά με το καθεστώς των πτήσεων πάνω από το Αιγαίο, αλλά δεν έγινε καμία πρόοδος. Μάλιστα, κάποιες πηγές αναφέρουν ότι τον Μάρτιο του 2004, ο νέος –τότε– υπουργός Εξωτερικών Πέτρος Μολυβιάτης παρέλαβε από τον προκάτοχό του Τάσο Γιαννίτση ένα λεπτομερές έγγραφο για την πορεία των διερευνητικών.

«Καλοκαίρι» (2010-2011)

Στη φάση αυτή είχαν πια αναλάβει δύο ακόμη σημαντικοί διπλωμάτες, ο Παύλος Αποστολίδης και ο Φεριντούν Σινιρλίογλου. Μετά την επίσκεψη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα τον Μάιο του 2010, οι διερευνητικές απέκτησαν ξανά ταχύ βηματισμό. Υπενθυμίζεται ότι σε τηλεγραφήματα της αμερικανικής πρεσβείας στην Αγκυρα που είχαν διαρρεύσει από τα Wikileaks, τον Σεπτέμβριο του 2009, η Τουρκία εμφανιζόταν έτοιμη να δεχθεί μερική επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», οι δύο πλευρές έφθασαν για ακόμα μια φορά κοντά σε  συμφωνία, ενώ για πρώτη φορά άρχισε να υπάρχει ανησυχία για την πιθανότητα η Τουρκία να εγείρει το ζήτημα των «Γκρίζων Ζωνών», με τρόπο που θα μπορούσε να επιδράσει αρνητικά σε πιθανή προσφυγή σε κάποιο διεθνές δικαιοδοτικό όργανο (Χάγη ή αλλού).

«Φθινόπωρο» (2012-2015)

Επί συγκυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου καταγράφονται δύο φάσεις. Αρχικά (επί υπουργίας Δ. Αβραμόπουλου) η συζήτηση για κατάθεση των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας με παράλληλη ανακήρυξη ΑΟΖ προκάλεσε ενδοκυβερνητική κρίση. Τη διετία 2013-15, ο Ευάγγελος Βενιζέλος έδωσε οδηγίες για αλλαγή της έως τότε μεθοδολογίας. 

 Οι δύο πλευρές θα συζητούσαν για τον καθορισμό ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, αφήνοντας τα χωρικά ύδατα για μετά. Εως το 2013 είχαν γίνει 54 γύροι διερευνητικών επαφών με σχεδόν αποκλειστικό αντικείμενο τα χωρικά ύδατα, και έως το 2015 θα πραγματοποιούνταν ακόμη πέντε, με κύριο ζήτημα συζήτησης την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα.

«Χειμώνας» (2016 – σήμερα)

Ο 60ός γύρος διερευνητικών επαφών πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα την 1η Μαρτίου 2016. Σύμφωνα με πηγές της «Κ», ο επικεφαλής της τουρκικής αντιπροσωπείας κ. Σινιρλίογλου έφθασε στην Αθήνα γνωστοποιώντας στην ελληνική πλευρά ότι δεν έχει εξουσιοδότηση να μιλήσει για οτιδήποτε. Ακολούθησε η απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016. Καλά πληροφορημένες πηγές αναφέρουν στην «Κ» ότι στις εκκαθαρίσεις που ακολούθησαν, ο κ. Τσαβούσογλου απαίτησε την κεφαλή του κ. Σινιρλίογλου επί πίνακι. Τελικά, αποφασίστηκε μια «κλωτσιά προς τα πάνω», που τον Οκτώβριο του 2016 οδήγησε τον κ. Σινιρλίογλου στη θέση του Μόνιμου Αντιπροσώπου της Τουρκίας στον ΟΗΕ. Η θέση του επικεφαλής διαπραγματευτή για τις διερευνητικές επαφές της τουρκικής πλευράς έμεινε κενή. Σε συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά με τον κ. Τσαβούσογλου στην Κρήτη, ο Τούρκος αξιωματούχος απέκλεισε επανάληψη των διερευνητικών. Η εποχή της «Γαλάζιας Πατρίδας» είχε ξεκινήσει, ενώ και από την ελληνική πλευρά δεν υπήρχε ιδιαίτερη σπουδή για τις διερευνητικές, δεδομένου ότι άρχιζαν τότε οι εντατικές επαφές για το Κυπριακό που οδήγησαν στο Μον Πελεράν (Νοέμβριος 2016) και στο Κραν Μοντανά (Ιούλιος 2017). Επιπλέον, την ίδια εποχή, η Αθήνα εισερχόταν και στα βαθιά διαπραγματευτικά νερά που οδήγησαν στη συμφωνία των Πρεσπών.

 Η σημερινή συνάντηση του κ. Αποστολίδη και της ομάδας του (Αλ. Κουγιού και Ιφιγένεια Καναρά) με την τουρκική υπό τον μόνιμο υφυπουργό Σεντάτ Ονάλ (Τσαγατάι Ερτσιγές, Μπαρίς Καλκαβάν) είναι σίγουρα σημαντική, δεν είναι όμως καθόλου βέβαιο αν μπορεί να οδηγήσει σε… 62ο γύρο διερευνητικών επαφών.

Η Καθημερινή