Βλέποντας «ειδήσεις» στην Ανατολική Γερμανία

Τεχνικά άρτια, αλλά πειθήνια στο σταλινικό καθεστώς της εποχής ήταν τα δελτία ειδήσεων με τίτλο Aktuelle Kamera στην κρατική τηλεόραση της Ανατολικής Γερμανίας. Το άδοξο τέλος ήρθε πριν από 30 χρόνια.

DDR-Nachrichtensendung Aktuelle Kamera

Το ημερολόγιο έδειχνε 14 Δεκεμβρίου 1990. Κύρια θέματα του δελτίου ήταν η ανθρωπιστική βοήθεια προς τη Σοβιετική Ένωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, το συνέδριο του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου παρουσία του Νέλσον Μαντέλα και οι παραμελημένοι ελέφαντες στον Ζωολογικό Κήπο του Ανατολικού Βερολίνου. Με επαγγελματισμό, αλλά και εμφανή συγκίνηση ο εκφωνητής Βόλφγκανγκ Μάγερ διάβασε τις ειδήσεις του και έκλεισε το δελτίο λέγοντας απλώς: «Αυτό ήταν». Τίτλοι τέλους για την Aktuelle Kamera, το παλαιότερο δελτίο ειδήσεων στα χρονικά της γερμανικής τηλεόρασης, το οποίο είχε συμπληρώσει 30.500 ραντεβού με το τηλεοπτικό κοινό.

Βάλτερ Ούλμπριχτ και Μάο Τσε Τουνγκ σε εκδήλωση για τα γενέθλια του Στάλιν στη Μόσχα το 1949

Αλλά για μισό λεπτό: «Ανθρωπιστική βοήθεια προς τη Σοβιετική Ένωση»; Αδιανόητη θα ήταν παλαιότερα αυτή η είδηση στην τηλεόραση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ). Όμως, μέχρι εκείνη την τελευταία εκπομπή της 14ης Δεκεμβρίου είχαν μεσολαβήσει πολλά και κοσμογονικά: η πτώση του Τείχους, η κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος, η Επανένωση της Γερμανίας. Οι συνεργάτες της Aktuelle Kamera άντεξαν για έναν ακόμη χρόνο μετά την πτώση του Τείχους, αλλά με νέα διεύθυνση και διαφορετική οπτική γωνία σε σχέση με τα κομματικά κελεύσματα του παρελθόντος. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή...

Τεχνικό επίτευγμα της εποχής

Το σήμα της Aktuelle Kamera το 1989

Αρχές της δεκαετίας του '50, ο Ψυχρός Πόλεμος βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Δύση και Ανατολή αναμετρώνται στους εξοπλισμούς, στην τεχνολογία, σε οικονομικά επιτεύγματα. Οι Ανατολικογερμανοί καταγράφουν μία μικρή νίκη στον ανταγωνισμό ισχύος και επιρροής, καθιερώνοντας το πρώτο δελτίο ειδήσεων στη μικρή οθόνη. Η Aktuelle Kamera εκπέμπει για πρώτη φορά στις 21 Δεκεμβρίου 1952. Στην Ανατολική Γερμανία τίποτα δεν είναι τυχαίο, ούτε και αυτή η ημερομηνία. Το δελτίο συμπίπτει με τα γενέθλια του Στάλιν και μεταφέρει αγωνιστικούς χαιρετισμούς στον «αδελφό σοβιετικό λαό», σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή. Ασφαλώς πρόκειται για ένα τεχνικό επίτευγμα. Η αντίστοιχη εκπομπή των Δυτικογερμανών, η Tagesschau, θα αρχίσει να εκπέμπει πέντε ημέρες μετά την Aktuelle Kamera.

 Το κοινό ήταν μάλλον περιορισμένο, καθώς την εποχή εκείνη υπήρχαν μόλις 1.000 τηλεοπτικές συσκευές στο Ανατολικό Βερολίνο. Ο πρώτος παρουσιαστής του δελτίου Χέρμπερτ Κόφερ έλεγε σε συνέντευξή του μετά από χρόνια, μεταξύ σοβαρού και αστείου, ότι έβγαινε στον δρόμο αλλά «κανείς δεν με αναγνώριζε, κανείς δεν ζητούσε αυτόγραφο, μόνο οι συγγενείς μου ήταν υπερήφανοι για μένα». Κι όμως, στα επόμενα δέκα χρόνια η Aktuelle Kamera απέκτησε σταθερό κοινό. Περίπου ένα εκατομμύριο Ανατολικογερμανοί έβλεπαν κάθε βράδυ το κεντρικό δελτίο στο πρώτο κανάλι DDR 1. Στην αρχή δεν υπήρχαν βίντεο, παρά μόνο εκφώνηση ειδήσεων. Αργότερα το δελτίο εμπλουτίστηκε με πλάνα από κομματικά συνέδρια, επίσημες επισκέψεις, αναλύσεις για το ετήσιο οικονομικό πλάνο.

Έριχ Χόνεκερ, ο τελευταίος ηγέτης της ΛΔΓ

Στις 15 Ιουνίου 1961 μεταδόθηκε μία δήλωση του επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος (SED) και του κράτους, Βάλτερ Ούλμπριχτ, που έμεινε στην ιστορία: «Κανείς δεν έχει την πρόθεση να οικοδομήσει ένα Τείχος». Μετά από δύο μήνες άρχισε να οικοδομείται το Τείχος. Ήταν η εποχή που οι Ανατολικογερμανοί διέφευγαν κατά χιλιάδες στο Δυτικό Βερολίνο. Με τις δηλώσεις του ο Ούλμπριχτ ήθελε να διασκεδάσει τις φήμες ότι το καθεστώς θα ύψωνε ολόκληρο Τείχος για να σταματήσει τη μαζική φυγή. Με επόμενες δηλώσεις του θα εξηγούσε ότι το Τείχος ήταν απαραίτητο, για να σταματήσει η μαζική εισβολή ...κατασκόπων από τη Δύση. Εκείνη τη μέρα, έλεγε μετά από χρόνια ο εκφωνητής Κλάους Φέλντμαν, δεν του είχε επιτραπεί να διαβάσει είδηση γραμμένη από τους συντάκτες της Aktuelle Kamera, παρά μόνον τις επίσημες ανακοινώσεις από το γραφείο του Ούλμπριχτ. 

«Δημοσιογραφία, το πιο ισχυρό όπλο του κόμματος»

Είδηση 20 δευτερολέπτων γίνονται οι «νέοι κανονισμοί για τις μετακινήσεις πολιτών της ΛΔΓ» τον Νοέμβριο του 1989

 Με τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968 η επιτήρηση στα δελτία ειδήσεων γίνεται ακόμη πιο ασφυκτική. Συγκεκριμένα θέματα και ιδιαίτερα η έλλειψη τροφίμων στα ράφια των κρατικών μονοπωλίων θεωρούνται «ταμπού» και απλώς δεν εμφανίζονται στο δελτίο. «Η δημοσιογραφία είναι το πιο ισχυρό όπλο του κόμματος» ήταν το σύνθημα που επικρατούσε στα ηγετικά κλιμάκια. Με την ανάληψη της εξουσίας από τον Έριχ Χόνεκερ η κομματική επιτήρηση άρχισε να χαλαρώνει, αλλά όχι για πολύ. Ιστορικός έμεινε πάντως ο βαρύς χειμώνας του 1978/79, όταν η χώρα βυθιζόταν στο χιόνι και το χάος, αλλά τα κλιμάκια του SED δεν έστελναν οδηγίες για τη σύνταξη ειδήσεων, με αποτέλεσμα ο καθένας να γράφει ό,τι νομίζει. «Εκείνο τον χειμώνα είμαστε απόλυτα ελεύθεροι να δείξουμε την Ανατολική Γερμανία έτσι όπως πραγματικά είναι...» θυμάται ένας από αυτούς.

 Το απόγευμα της 9ης Νοεμβρίου 1989 o Γκύντερ Σαμπόφσκι, ηγετικό στέλεχος του SED, ανακοίνωσε σε συνέντευξη τύπου «νέους κανονισμούς για τις μετακινήσεις πολιτών της ΛΔΓ». Στην πραγματικότητα ανακοίνωσε την Πτώση του Τείχους, αλλά την πρώτη στιγμή κανείς δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να το συνειδητοποιήσει, ίσως ούτε και ο ίδιος. Μετά από 30 λεπτά βγαίνει στον αέρα το δελτίο της Aktuelle Kamera με πρώτη είδηση ανακοινώσεις της Κεντρικής Επιτροπής για επικείμενη κομματική διάσκεψη με στόχο την προετοιμασία του 12ου συνεδρίου. Δεύτερη είδηση είναι η συνέντευξη Σαμπόφσκι και εκεί ...παρεμπιπτόντως, λίγο πριν προβληθεί το βίντεο, αναφέρεται ότι «οι πολίτες μπορούν να καταθέτουν αιτήσεις για ταξίδια στο εξωτερικό χωρίς συγκεκριμένη αιτιολόγηση», ενώ «οι αρμόδιες υπηρεσίες της Λαϊκής Αστυνομίας έχουν λάβει οδηγίες να εκδίδουν την απαραίτητη βίζα». Η ίδια η δήλωση του Σαμπόφσκι δεν μεταδίδεται.   

Γιάννης Παπαδημητρίου (DPA)

Deutsche Welle