Δηλητηριασμοί βρεφών στον Ελλαδικό χώρο και στη λαογραφία - Του Απόστολου Βεργή*

Η είδηση αυτών των ημερών για την Ελλάδα είναι ότι συνελήφθη μητερα με την κατηγορία ότι πάνω κάτω φαρμάκωσε τα παιδιά της με υπερβολικές δόσεις ενός ισχυρού ηρεμιστικού – αντικαταθλιπτικού (κεταμίνη). Όχι, δεν θα ασχοληθώ με τα τού περιστατικού αυτού αλλά θα πάω πίσω, στα χρόνια που ήμουν μικρό παιδί και έπαιρνα τις πρώτες παραστάσεις από τη ζωή.

Η γιαγιά μου είχε ένα κήπο μέσα στον οποίο συνήθως τριγρυρνούσα παίζοντας. Εκεί την άνοιξη φύτρωναν κάτι περίεργα φυτά με εντυπωσιακά περίπου γαλάζια λουλούδια.

“Μην τα αγγίζεις αυτά τα λουλούδια, είναι επικίνδυνα” μου έλεγε η γιαγιά μου.

Όταν κάποτε την είχα ρωτήσει για αυτά τα φυτά μου είχε πει πως ήταν “μάκος”, ένα είδος παπαρούνας από την οποία παράγεται το πρωτογενές ναρκωτικό όπιο, φυτά τα οποία όπως μου είχε πει τότε η γιαγιά μου ευθυνόταν τα παλιά τα χρόνια για πολλούς θανάτους βρεφών.

Μακος, μπλε παπαρούνα, αφιόνι, γκιούμεσι (η αρβανίτικη ονομασια) είναι κάποιες από τις λαϊκές ονομασίες τού συγεκριμένου φυτού, ενώ οι επιστημονικές του ονομασίες είναι: Μήκον η υπνοφορος και στα λατινικά: Papaver Rhoea.

Από αυτό το φυτό παράγεται το όπιο και με περισσότερη επεξεργασία η μορφίνη, η ηρωίνη κι άλλα ναρκωτικά. Η καλλιέργεια αυτού τού τύπου τής παπαρούνας είναι στην Ελλάδα απαγορευμένη εξ ου και το γεγονός ότι δεν δεν τον συναντάμε πια σχεδόν καθόλου στους ελληνικούς αγρούς. Στην Τουρκία (και αλλού) όμως η καλλιέργεια αυτή επιτρέπεται, υποτίθεται αυστηρώς ελεγχόμενη.

Τις ηρεμιστικές ιδιότητες αυτού του φυτού τις ανέφεραν πρώτοι ο Θεόφραστος και ο Γαληνός κατά την αρχαιότητα ενώ στη μυθολογία φέρεται η Περσεφόνη κατά την κάθοδο της στον Άδη να ήπιε αφιονι για να ξεχάσει τη λύπη της ενώ σύμφωνα με ιστοριογραφικές μαρτυρίες στο πολιορκημένο Μεσολόγγι οι γυναίκες “πότιζαν” με αφιόνι τα παιδιά τους για να πεθάνουν και να μην τα πάρουν οι Τούρκοι.

Για να ανακαλύψω τι συνέβαινε κείνα τα χρόνια τα παλιά και βρέφη πέθαιναν δηλητηριασμενά από κάτι που είχε σχέση με το πανέμορφο φυτό που έβγαινε στον κήπο της γιαγιάς μου κατέφυγα στην λαογραφία. Τα παλιά τα χρόνια λοιπόν στους κάμπους τής πατρίδας μας (και όχι μόνο) η ζωή απαιτούσε πολλά εργατικά χέρια. Οι κολίγοι κείνων των εποχών έπρεπε να 'ναι όλοι τους σχεδόν οι ενήλικες στους αγρούς όλη τη μέρα και να δουλεύουν. Έτσι τα μικρά παιδιά αποτελούσαν πρόβλημα, κυρίως όταν δεν υπήρχαν διαθέσιμες γιαγιάδες για να αναλάβουν το καθήκον της φύλαξης αυτών. Για να λυθεί αυτό το πρόβλημα ανακαλύφτηκε η χρήση τού “μάκου” , η χρήση δηλαδή τού χυμού από τον καρπό τής υπνοφόρου παπαρούνας σε ματζούνια τα οποία έδιναν στα παιδιά για να είναι ήρεμα ή στη χειρότερη των περιπτώσεων να κοιμούνται όσο οι γονείς τους δούλευαν στα χωράφια. Πλην όμως χέρι είναι, κάνει και λάθη. Όποτε δεν πετύχαιναν τις δόσεις στις συνταγές των ματζουνιών και έπεφτε πολύ μάκο τα παιδιά ή δεν ξυπνούσαν εύκολα ή πέθαιναν όταν το μάκο έπεφτε πάρα πολύ. Μιλάμε για πάρα πολλές περιπτώσεις θανάτων κυρίως βρεφών, βρεφών ακόμα ανώνυμων, περιπτώσεις θανάτων που περνούσαν στα ψιλά ή το συνηθέστερο θάβονταν από μια κοινωνική ομερτά μεσαιωνικής προέλευσης ως ατυχήματα (η κακιά η ώρα) ή παράπλευρες απώλειες, χωρίς ποινικές διώξεις κι άλλα τέτοια. Τραγικά πράγματα δηλαδή...

Η μεταπολεμική άνοδος τού βιοτικού επιπέδου της ελληνικής κοινωνίας, οι νέες γνώσεις, η δημιουργία των βρεφονηπιακών σταθμών, η εισαγωγή των μηχανών στην αγροτική οικονομία έκαναν (ευτυχώς) αυτή τη θανατηφόρο συνήθεια πρώτα να ξεφτίσει και μετά να εξαφανιστεί. Γίναμε καλύτεροι άνθρωποι; Δεν το νομίζω, απλώς άλλαξαν οι συνθήκες, μάθαμε κάποια πράγματα και τον πρωτογονισμό μας τον μεταφέραμε αλλού, πιο εγκεφαλικά, πιο ελιτίστικα.

*Απόστολος Βεργής-ποιητής