Το Τυπογραφείο του ΕΑΜ στην Καλλιθέα και το Τατόι

Τι κοινό μπορεί να έχει ένα μνημείο της αριστεράς, όπως το παράνομο Τυπογραφείο του ΕΑΜ στην Καλλιθέα, με τα ανάκτορα του Τατοΐου; Μα είναι προφανές: Και τα δύο είναι κομμάτια της Ιστορίας μας, που ρημάζουν εγκαταλελειμμένα - θύματα της κρατικής αβελτηρίας και των ιδεολογικών αγκυλώσεων ενός κοντόφθαλμου και μικρόνου λαού.

Φωτο: amarysia.gr

Το παράνομο Τυπογραφείο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου στήθηκε στις αρχές του 1942, στο υπόγειο της οδού Σκρα 31, στην Καλλιθέα, και λειτούργησε εν κρυπτώ και παραβύστω μέχρι την απελευθέρωση, το 1944. Ήταν το μεγαλύτερο παράνομο τυπογραφείο στην κατεχόμενη Ευρώπη (1941-1944). 

Το οίκημα είναι ένα προσφυγικό σπίτι του 1928, που ανήκε στον  Βαγγέλη Μενεμενή, ο οποίος, μαζί με τον Γιώργο Ελληνούδη – και οι δύο στελέχη του ΚΚΕ – ξεκίνησαν το δύσκολο εγχείρημα. Ο Ελληνούδης σχεδίασε τη δημιουργία υπογείου μεταξύ των δύο δωματίων του σπιτιού. Έκοψαν μέρος από τα πλακάκια, έσκαψαν και έφτιαξαν το υπόγειο. Τις αναγκαίες ξυλουργικές εργασίες για την υπόγεια κρύπτη τις έκανε ο Χρήστος Τζήμης, επιπλοποιός από την Καισαριανή, ο οποίος προς κάλυψη των παράνομων εργασιών, εγκαταστάθηκε κι αυτός εκεί, μαζί με τη σύζυγό του και τη σύζυγο του Ελληνούδη.

Σε σκουπιδότοπο έχει μετατραπεί το κηρυγμένο σπίτι-μνημείο

Φωτο: Εθνική Αντίσταση-ΔΣΕ

Ο Κώστας Βιδάλης, δημοσιογράφος του Ριζοσπάστη, είχε ήδη βρει το ηλεκτροκίνητο, όρθιο πιεστήριο, μάρκας «Βικτώρια», κάσες με τυπογραφικά στοιχεία, χαρτί κλπ., που ήταν καλυμμένα και αποθηκευμένα σε ένα υπόστεγο κτιρίου στα Χαυτεία. 

Πράγματι, η μεταφορά του πιεστηρίου και των άλλων υλικών υπήρξε πολύ ριψοκίνδυνη περιπέτεια. Βρέθηκε καραγωγέας, με αμοιβή 500.000 δραχμές, για να μεταφέρει τη μηχανή και τα εξαρτήματα «αλευρόμυλου», όπως είπε στον καραγωγέα ο  Ελληνούδης, αλλά χρειάστηκε και γερανός και τέσσερις φορτοεκφορτωτές για να φορτωθεί η «αλευρομηχανή». 

Το φορτίο έφθασε στη Σκρα και τοποθετήθηκε στο διάδρομο του σπιτιού. Ο καραγωγέας υποψιασμένος ότι δεν επρόκειτο για αλευρομηχανή απαίτησε επιπλέον 200.000 δραχμές, για να «ξεχάσει» αυτή τη μεταφορά. Το σπίτι σφραγίστηκε αρχικά για προληπτικούς λόγους και παρακολουθούνταν από μακριά από τους Ελληνούδη - Μενεμενή σχεδόν ένα μήνα. Όταν εξέλιπε ο κίνδυνος, κατεβάστηκαν στην κατακόμβη τα υλικά και η μηχανή  Ο  Μενεμενής μετέτρεψε την ηλεκτροκίνητη «Βικτώρια» σε ποδοκίνητη και αργότερα σε χειροκίνητη, ώστε να γίνει τελείως αθόρυβη.

Η «Βικτώρια», με έντυπα πάνω της, όπως ήταν όταν αποκαλύφθηκε το τυπογραφείο

Φωτο: Εθνική Αντίσταση-ΔΣΕ

Το Τυπογραφείο λειτουργούσε σε καθημερινή βάση και μόνο δύο φορές χρειάστηκε να διακόψει: στον βομβαρδισμό του Ιανουαρίου 1944 και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, όταν τραυματίστηκε σε μπλόκο ο Μενεμενής και χρειάστηκε να νοσηλευθεί για λίγες μέρες στην κλινική Σκανδαλάκη. 

Η Βικτώρια

Φωτο: Ριζοσπάστης

Στην αρχή τυπώνονταν μόνο προκηρύξεις και αντιστασιακά έντυπα, από τα τέλη, όμως, του Δεκεμβρίου του 1942, άρχισε να τυπώνεται και η εφημερίδα “Ελεύθερη Ελλάδα”, το 15ο φύλλο της οποίας, μάλιστα, με ημερομηνία, 25.3.1943, βραβεύτηκε στην έκθεση του παράνομου Τύπου του Λονδίνου.

Ο Χρήστος και η Ελένη Τζήμη, με απαράμιλλο θάρρος, φόρτωναν το έντυπο υλικό της ημέρας, επιμελώς καμουφλαρισμένο, σε μια χειράμαξα με την επιγραφή “Εκτελούνται μεταφοραί”, και το πήγαιναν στην οδό Χαροκόπου, από όπου το παραλάμβαναν άλλοι, υπεύθυνοι για τη διανομή. Καθημερινά, και για πάνω από δύο χρόνια, διένυαν την αρκετά μεγάλη αυτή απόσταση, παίζοντας τη ζωή τους κορόνα- γράμματα. Κανείς δεν υποπτεύθηκε ποτέ τίποτα.

Ωστόσο, σήμερα, το ιστορικό αυτό κτίριο βρίσκεται σε άθλια κατάσταση, καθώς φαίνεται να έχει εμπλακεί στα γρανάζια μιας ατέλειωτης γραφειοκρατίας. Και μολονότι, στις αρχές του περασμένου έτους, η «Εταιρία Ακινήτων Δημοσίου» ενημέρωσε το δήμο Καλλιθέας για την τροποποίηση της χρήσης του ακινήτου, ανοίγοντας το δρόμο για τη δημιουργία Δημοτικού Τόπου Ιστορικής Μνήμης, τίποτα απολύτως δεν έχει αλλάξει, ενώ ο χρόνος μετρά αντίστροφα για το ιστορικό οίκημα. Χορταριασμένη αυλή, σοβάδες που πέφτουν, τοίχοι ρυπαροί και μουτζουρωμένοι με συνθήματα, μηχανήματα που σαπίζουν στο εσωτερικό, εικόνα αποκαρδιωτική, φωτογραφία Ελλάδας, καθρέφτης Ελλήνων.

Στον αντίποδα της Ιστορίας, αρκετά χιλιόμετρα μακριά, στο πάλαι ποτέ (πριν την πυρκαγιά του περασμένου έτους), ειδυλλιακό Τατόι, ένα άλλο μνημείο μείζονος βαρύτητας, αφού εγκαταλείφθηκε επί δεκαετίες και καταλεηλατήθηκε, καταρρέει εις τα εξ ων συνετέθη. Για την ακρίβεια, κατέρρεε μέχρι πρόσφατα. Στα ανάκτορα του Τατοΐου γράφτηκε ένα μεγάλο κομμάτι της Ιστορίας της Ελλάδας. Αυτό δεν αλλάζει, αλλά δυστυχώς ούτε η ελληνική νοοτροπία αλλάζει.

Η ιστορία του Τατοΐου ξεκίνησε το 1871 με τον βασιλιά Γεώργιο Α' και τη βασίλισσα Όλγα. Το ανάκτορο θεμελιώθηκε το 1884 και συνολικά δημιουργήθηκαν σαράντα κτίρια, το τελευταίο το 1954. Μετά την κατάργηση της βασιλείας, η τύχη του βασιλικού κτήματος εξαρτήθηκε από μια πολύχρονη διελκυστίνδα ανάμεσα στην τέως βασιλική οικογένεια και το ελληνικό δημόσιο, το οποίο, παρ' όλο που τελικά το συμπεριέλαβε στην κυριότητά του, αποδείχθηκε (ως συνήθως) εντελώς απρόθυμο και ανίκανο όχι μόνο να το αξιοποιήσει, αλλά και να το συντηρήσει. Το 2003, τα κτίσματα κρίθηκαν διατηρητέα, ενώ η παρούσα κυβέρνηση ανέλαβε, επιτέλους, το δύσκολο έργο να περισώσει και να αναστηλώσει ό,τι έχει απομείνει.

Φωτογραφίες ντροπής, πριν αρχίσουν τα έργα ανάπλασης

Φωτος: newsbeast.gr

Το Τατόι ρήμαξε - έρμαιο του αδηφάγου χρόνου και των επιτήδειων που το καταλήστεψαν - και μαζί του χάθηκε και ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής Ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Μεγάλα γεγονότα διαδραματίστηκαν στο καταταλαιπωρημένο αυτό ανάκτορο, που αρχικά χρησίμευσε ως θερινή κατοικία των τότε βασιλέων, από το 1948 και μετά όμως, έγινε μόνιμη. Εκεί διαδραματίστηκε η έξωση του βασιλιά Κωνσταντίνου, το 1917, ο θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου, ο θάνατος του βασιλιά Παύλου, οι ιδιαίτερα βαρύνουσες διαβουλεύσεις του θέρους του 1915, καθώς και οι συσκέψεις εν όψει της γερμανικής επίθεσης τον χειμώνα του 1941 και εκείνες που ακολούθησαν την κατάρρευση του μετώπου τον επόμενο τραγικό Απρίλιο. Τρεις κυβερνήσεις ορκίσθηκαν στο Τατόι: του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον Αύγουστο του 1915, του Δημητρίου Ράλλη, τον Νοέμβριο του 1920, και του Γεωργίου Παπανδρέου, τον Φεβρουάριο του 1964. Επίσης, εδώ φιλοξενήθηκαν διεθνείς προσωπικότητες και αρχηγοί κρατών.

Ύστερα απ' όλα αυτά αναρωτιέται κανείς, γιατί οι Γάλλοι δεν άφησαν τις Βερσαλλίες να ρημάξουν, οι Ρώσοι τα ανάκτορα των τσάρων, ή οι Ιταλοί τη Διεθνή Έκθεση του Μουσσολίνι; Μα γιατί αυτοί φαίνεται ότι έχουν απογαλακτιστεί από το παρελθόν τους, ενώ εμείς, στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας, αδυνατούμε να κόψουμε τον ομφάλιο λώρο και ζούμε ακόμα ανάμεσα σε φαντάσματα, που φαίνεται ότι κατατρύχουν το παρόν μας και ροκανίζουν το μέλλον μας. Η Ιστορία στα αζήτητα.

Εν κατακλείδι, το παράνομο τυπογραφείο του ΕΑΜ και το Τατόι είναι όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι, δε, γεγονός ότι η αντιμετώπιση της νεότερης Ιστορίας από ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων είναι όχι μόνο συμπλεγματική, αλλά και φοβική, αποτελώντας εμπόδιο στην υπέρβαση του παρελθόντος και τροχοπέδη σε κάθε υποψία προόδου και εξέλιξης. Αναχρονισμοί και παλαιοκομματισμοί, ιδεολογικές παρωπίδες, εμμονές και φοβίες, σε συνδυασμό με ένα οκνηρό, υδροκέφαλο και αθηροσκληρωμένο κράτος,  όχι μόνο δημιουργούν διανοητική νωθρότητα, αλλά εν τέλει κρατούν την Ελλάδα σε ομηρία και τους Έλληνες πνευματικά κατεσταλμένους.

Με ευθύβολο και ρηξικέλευθο βλέμμα στο μέλλον, τέλος, ας ρίξουμε μια τολμηρή ματιά στο παρελθόν. Ήρθε ο καιρός, η Ιστορία μας, αντί για φυτώριο διχόνοιας, να γίνει επιτέλους δρομοδείχτης και οδηγός στο ελπιδοφόρο προσεχές.

Info:

Το τυπογραφείο του ΕΑΜ, esperos.com

Το παράνομο τυπογραφείο της ΚΕ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στην Καλλιθέα, Εθνική Αντίσταση- ΔΣΕ

Ανοίγει ο δρόμος για την ανάπλαση του παράνομου τυπογραφείου του ΕΑΜ στην Καλλιθέα, Kallithea.gr

Φίλοι Κτήματος Τατοΐου