Ο πρίγκιπας Ανδρέας και η μικρασιατική καταστροφή

Φωτογραφία από ιταλικό πλοίο, 14/9/1922 - Βικιπαιδεια

Δεν είχαν περάσει δυο μήνες από το ολοκαύτωμα της Σμύρνης, όταν στις 31 Οκτωβρίου 1922, μέσα στο κλίμα του Εθνικού Διχασμού, άρχισε η πολύκροτη Δίκη των Έξι ή  για την ακρίβεια των Οκτώ, (οι Στρατηγός και Γούδας καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά), η «δίκη των μεγάλων ενόχων», όπως έλεγε ο Πλαστήρας. Το Έκτακτο Επαναστατικό Στρατοδικείο έκρινε τους κατηγορουμένους ενόχους για εσχάτη προδοσία. Η εκτέλεση έγινε στου Γουδή, το ξημέρωμα της 15ης Νοεμβρίου 1922.

Πολλά και διάφορα ήταν τα αίτια της μικρασιατικής καταστροφής, άμεσα και έμμεσα, όπως η μακροχρόνια παράταση του πολέμου, που έφερε τους στρατιώτες πέρα από τα όρια της αντοχής τους, η βαθιά διαίρεση του σώματος των αξιωματικών, τα στρατηγικά λάθη, η καλή οργάνωση του κεμαλικού στρατού κι ο οικονομικός πόλεμος που κήρυξαν στη χώρα μας οι Σύμμαχοι μετά την επάνοδο του Κωνσταντίνου. Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα τη διάσπαση της γραμμής άμυνας του Αφιόν - Καραχισάρ από τον τουρκικό στρατό, τον Αύγουστο του 1922, και την αρχή του τέλους του ελληνικού μεγαλοϊδεατισμού. Η κάθοδος στον Άδη έχει ξεκινήσει, πρόσφυγες κατακλύζουν τη μητέρα Ελλάδα, τα πάθη κοχλάζουν, ο κόσμος εξοργίζεται, υποφέρει, αναζητεί υπαίτιους Η δίκη αυτή λοιπόν δεν αποσκοπούσε παρά στην ικανοποίηση της λαϊκής οργής και την αποκατάσταση του γοήτρου του στρατού.

Μια μάλλον άγνωστη όμως πτυχή των γεγονότων εκείνων, που θέτει πληθώρα ακόμα ερωτηματικών για το κατά πόσο εκτελέστηκαν οι πραγματικοί ένοχοι, είναι η περίπτωση του πρίγκιπα Ανδρέα. Ο «βασιλόπαις», όπως επιθυμούσε να τον αποκαλούν, είχε πάρει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως υποστράτηγος, διοικώντας την ΧΙΙ Μεραρχία και στη συνέχεια προήχθη σε αντιστράτηγο και ανέλαβε τη διοίκηση του Β΄ Σώματος Στρατού. Από το σημείο όμως αυτό και μετά αρχίζουν τα προβλήματα. Ο πρίγκιπας ήρθε σε ρήξη με τους επιτελείς του, όταν ο αρχιστράτηγος Παπούλας διέταξε το Β΄ Σώμα Στρατού να προχωρήσει κι εκείνος κράτησε το Σώμα στάσιμο για 12 ημέρες, μη εκτελώντας τη διαταγή, γιατί θεωρούσε ότι έτσι έπρεπε να γίνει!

Παρ’ όλα αυτά η οριστική ρήξη, που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει, ήρθε όταν ο Παπούλας, αναμένοντας επίθεση εναντίον του Γ΄ Σώματος και σχεδιάζοντας να αιφνιδιάσει τον Κεμάλ με ταυτόχρονη επίθεση των δύο άλλων Σωμάτων, διέταξε τον πρίγκιπα να κινηθεί. Όμως εκείνος είχε πάλι τη δική του άποψη! Μετακίνησε το Σώμα του πίσω από το Γ΄ Σώμα, αφήνοντας τελείως ακάλυπτο το Α΄ Σώμα, που έπαθε πανωλεθρία. Κατόπιν τούτου ο Ανδρέας αντικαταστάθηκε από τον αντιστράτηγο Τρικούπη. Ήταν όμως πολύ αργά. Οι συνέπειες ήταν μη αναστρέψιμες.

Η φωτογραφία είναι καρτ ποστάλ της εποχής και υπάρχει στη Wikipedia

Τέσσερις μέρες μετά την εκτέλεση των έξι ωστόσο, έγινε η δίκη του «βασιλόπαιδος», που ολοκληρώθηκε αυθημερόν. Το κατηγορητήριο ήταν το εξής:

«Προσταχθείς την 27η Αυγούστου 1921 δια της υπ’ αριθ. 10531-6239/3/26-8-21 (ώρα 21.40) διαταγής της Στρατιάς Μικράς Ασίας απεποιήθη να υπακούση εις δοθείσα εις εαυτόν ενώπιον του εχθρού εντολήν, αρνηθείς ρητώς δια της υπ’ αριθ. 1491/27-8-21 (ώρα 07.30) αναφοράς του προς την Στρατιάν να εκτελέση ταύτην διατάξας την μετακίνησιν του Σώματος Στρατού προς άλλην κατεύθυνσιν».

Το Στρατοδικείο τον έκρινε ένοχο παμψηφεί, αναγνωρίζοντάς του όμως ελαφρυντικά λόγω απειρίας. Συγκεκριμένα, με παρέμβαση του ίδιου του Πάγκαλου, του αναγνωρίστηκε το ελαφρυντικό "της τελείας απειρίας περί την διοίκησιν ανωτέρων μονάδων" και τον καταδίκασε στην ποινή της ισόβιας υπερορίας και της διαγραφής από το μητρώο των αξιωματικών.

Ο καθένας μπορεί να καταλάβει, πως ένας από τους κύριους υπαίτιους της πανωλεθρίας κατάφερε να γλιτώσει την εσχάτη των ποινών χάρη στον βρετανικό θρόνο. Αμέσως μετά την καταδίκη του, μεταφέρθηκε στο Φάληρο και αναχώρησε με το βρετανικό αντιτορπιλικό "Καλυψώ". Το πλοίο σταμάτησε στην Κέρκυρα για να παραλάβει την οικογένειά του από το Μον Ρεπό και μετά κατευθύνθηκε προς την Ιταλία. Τελικά, ο πρίγκιπας εγκαταστάθηκε σε προάστιο του Παρισιού, υπό την προστασία των Άγγλων. Οι τελευταίοι μάλιστα είχαν υποσχεθεί έκτακτη οικονομική βοήθεια για την περίθαλψη των προσφύγων, εάν η δίκη είχε θετική εξέλιξη για τον Ανδρέα.

Ο πρίγκιπας Ανδρέας απεβίωσε στις 3 Δεκεμβρίου 1944 από ανακοπή καρδιάς, στο ξενοδοχείο "Μετροπόλ" του Μόντε Κάρλο. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και ετάφη στο βασιλικό κοιμητήριο του Τατοΐου.

Να σημειωθεί εδώ ότι ο Ανδρέας ήταν παντρεμένος με την Αγγλίδα πριγκίπισσα Αλίκη, (από σφοδρό έρωτα), είχε αποκτήσει τέσσερις κόρες και έναν γιο, τον εκλιπόντα Φίλιππο της Αγγλίας, πατέρα του σημερινού βασιλιά Καρόλου.

Το σίγουρο πάντως είναι ότι, αν δεν είχε γίνει η εκτέλεση των Έξι, η ροή της Ιστορίας θα ήταν διαφορετική. Το τηλεγράφημα του Βενιζέλου από τη Λοζάνη, που προσπαθούσε να αποτρέψει το γεγονός, έφτασε πολύ αργά. Ακόμα κι ο αδιάλλακτος Πάγκαλος θα ομολογήσει μετά από χρόνια: «Δεν διέπραξαν οι τυφεκισθέντες συνειδητήν προδοσίαν, όπως εκατηγορήθησαν, αλλά υπήρξαν μοιραία θύματα εις τον βωμόν της πατρίδος κατά τας κρισίμους στιγμάς».

Παρατηρεί ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς: «Η αιματοχυσία εκείνη, άσκοπη και χωρίς επιπτώσεις κάποιας κάθαρσης είχε ως αποτέλεσμα να αναζωπυρωθεί ο παλαιός Διχασμός του λαού και να ανοιχθούν κατάστιχα πολιτικών αντεκδικήσεων στο χώρο του αντιβενιζελισμού και του βενιζελισμού, που ταλάνισαν τη χώρα με διαφορετική κάθε φορά μορφή και κίνητρα ως τον πόλεμο του 1940 – 41, την Κατοχή, τα μεταπελευθερωτικά χρόνια του εμφυλίου πολέμου και της δικτατορίας των συνταγματαρχών».

Όπως και να έχει πάντως το πράγμα, η εκτέλεση των Έξι, που όλοι είχαν πιστέψει ότι θα λειτουργούσε σαν βαλβίδα αποσυμπίεσης του ασφυκτικού κλίματος, έριξε περισσότερο λάδι στη φωτιά, αναζωπυρώνοντας τα πάθη και ζωντανεύοντας ξανά το φοβερό εφιάλτη του Διχασμού, που θα εξακολουθεί να αιωρείται στο ιστορικό υποσυνείδητο του έθνους για πολλά χρόνια ακόμα.

Υ.Γ.  Στις 20 Οκτωβρίου 2010, το δικαστήριο έκανε δεκτή την αίτηση του Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκη, (εγγονού του εκτελεσθέντος), για ακύρωση της απόφασης και επανάληψη της δίκης, κρίνοντας αθώους τους έξι καταδικασθέντες σε θάνατο από το Έκτακτο Επαναστατικό Δικαστήριο Αθηνών.

*Η Χριστιάννα Λούπα είναι συγγραφέας του βιβλίου "Μετά την Καταστροφή, Σμύρνη-Κατοχή" (εκδόσεις Ιωλκός)