(Ακρο)αριστερή μελαγχολία - Της Σώτης Τριανταφύλλου

Για να δικαιολογήσει το πρόγραμμά της η άκρα αριστερά διογκώνει τα προβλήματα και καλλιεργεί απαισιοδοξία ενθαρρύνοντας ασυγκράτητο και χαώδη ακτιβισμό

Η ακροαριστερή μελαγχολία, η ψυχική διάθεση των διαδηλωτών στη Γαλλία, οι αντικαπιταλιστικές ιδεοληψίες και η πρόσληψη του κόσμου ως «κόλαση»

Οι επίμονοι, ίσως «επαγγελματίες», Γάλλοι διαδηλωτές που βρίσκονται στον δρόμο επί χρόνια —τα διαλείμματα είναι σύντομα—  βλέπουν τη ζωή σαν ένα κατωφερές σπείραμα που μας ρουφάει όλους στο σκοτάδι: τίποτα δεν τους ευχαριστεί, τίποτα δεν έχει νόημα. Καθώς η ψυχική τους διάθεση συνδυάζει εσωτερικευμένη οργή, αίσθημα αδικίας και συναισθηματική νέκρωση, εκδηλώνεται με βανδαλισμούς, εμπρησμούς και επιθέσεις κατά αστυνομικών και ιδεολογικών αντιπάλων. Οι αιτίες τέτοιας αγριότητας δεν είναι πολιτικές· είναι ψυχολογικές. Τους εξοργισμένους κινητοποιεί η έμμονη ιδέα ότι τα πράγματα επιδεινώνονται αδυσώπητα· ότι η κοινωνία κι όσοι εκπροσωπούν το «Κράτος» μάς κακοποιούν «συστηματικά» —εφόσον πρόκειται για εγκληματικό Σύστημα— και ότι, στο μέλλον, προτίθενται να μας κακοποιήσουν ακόμα χειρότερα.

Ανέκαθεν γινόταν λόγος για την «αριστερή μελαγχολία»: υπήρχε ευρεία σχετική βιβλιογραφία ακόμα και προτού ο Enzo Traverso γράψει το βιβλίο «Malinconia di sinistra: Una tradizione nascosta» (2016). Οι προσκείμενοι στην αριστερά μελαγχολούσαν διότι έκριναν ότι ο καπιταλισμός μάς εμποδίζει να γίνουμε ευτυχισμένοι· εξού και η ταύτιση της σοσιαλιστικής ή αναρχικής ευτοπίας με τον παράδεισο. Το επαναστατικό όραμα συνόδευε, επί αιώνες, η αντίληψη ότι η υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων είναι απαίσια στο παρόν και χωρίς ελπίδα για το μέλλον, εκτός αν επιτευχθεί η επαναστατική ανατροπή που θα μας οδηγήσει σ’ έναν καλύτερο κόσμο. Οι πιο φανατικοί —όσοι πίστευαν στις επαναστατικές θυσίες, στις αναπόφευκτες τραγωδίες, στις τιμωρίες των αστών, στην εκδίκηση και στην αιματοχυσία— ζούσαν σε μια θλιμμένη επίγεια παρένθεση: ακόμα και σήμερα, η δυστυχία και ο θυμός εκλαμβάνονται συχνά ως βάθος και σοβαρότητα, ενώ η χαρά ισοδυναμεί με άγνοια, ελαφρότητα και αναισθησία.

Για να δικαιολογήσει το πρόγραμμά της, η σημερινή άκρα αριστερά διογκώνει τα προβλήματα του παρόντος, τα επιβαρύνει με την πολιτική της, τα υπερπροπαγανδίζει και καλλιεργεί απαισιοδοξία ενθαρρύνοντας ασυγκράτητο και χαώδη ακτιβισμό. Αφού τα προβλήματα —πραγματικά και φανταστικά— δεν μπορούν, ως εγγενή του «Συστήματος», να επιλυθούν στο δεδομένο πλαίσιο, απαιτείται δράση· τώρα, αμέσως. Παραλλήλως, ο κατευθυνόμενος πεσιμισμός και η τακτική της καταστροφολογίας οξύνουν τις προσωπικές δυσαρέσκειες αναδεικνύοντας κάθε ατομικό παράπονο σε «πολιτική». Αυτή η πολιτική βασίζεται σε μια μανιχαϊστική οπτική σύμφωνα με την οποία υπάρχει μονάχα άσπρο και μαύρο, καλό και κακό· «με ποιανού το μέρος είσαι, σύντροφε», «με ποιους θα πας, και ποιους θ’ αφήσεις» και τα λοιπά— καθώς και σε μια παθολογική αυταρέσκεια που καταλήγει στη δήλωση «αν αισθάνομαι την κατάσταση ως φρικώδη, είναι φρικώδης». Η κατάθλιψη οδηγεί σε σφάλματα της λογικής, σε διάθλαση της πραγματικότητας. Πώς να μην εξοργίζεται και να μη θλίβεται κανείς αν νιώθει πολιορκημένος από κακόβουλους εργοδότες, διεφθαρμένους κυβερνώντες και απεχθείς ιδεολογικούς εχθρούς; Το αν η πολιορκία συμβαίνει πραγματικά όπως γίνεται αντιληπτή είναι βεβαίως άλλη ιστορία.

Ο κατευθυνόμενος πεσιμισμός οξύνει τις προσωπικές δυσαρέσκειες αναδεικνύοντας κάθε ατομικό παράπονο σε «πολιτική»

Κάπως έτσι έχει διαμορφωθεί η κυρίαρχη σκέψη των μαζών στη Γαλλία και στην Ελλάδα, δυο χώρες με παραδοσιακά αντικαπιταλιστικές ιδεοληψίες και προσχηματικό δημόσιο διάλογο. Aυτή η φτωχική σκέψη εμπνέει τους διαδηλωτές που ανήκουν σε ριζοσπαστικά οικολογικά γκρουπούσκουλα (όπως η γαλλική οργάνωση «Ξεσηκωμός για τη Γη»), αλλά και στο ευρύτερο φάσμα του αριστερισμού και του μαύρου μπλοκ. Ολόκληρος αυτός ο χώρος καθίσταται θλιβερός, «μαύρος»: η αέναη καταγγελία, η αγωνία μπροστά σε υπαρξιακές απειλές, η εξίσωση οποιασδήποτε μορφής προσαρμοστικότητας με την προδοσία, συμβάλλουν στο σκυθρωπό κλίμα. Τέτοιο κλίμα δημιουργούν όσοι Γάλλοι πυρπολούν, επί μήνες, κτίρια και οχήματα, ενώ στις συγκρούσεις με την αστυνομία εύχονται να σκοτωθεί κάποιος σύντροφός τους ώστε το «κράτος» να κατηγορηθεί για δολοφονία. Εννοείται ότι αν σκοτωθεί αστυνομικός δεν υπάρχει περιθώριο διαμαρτυρίας ή πένθους: οι μπάτσοι είναι αναλώσιμοι.

Όσοι βγαίνουν στους δρόμους περισσότερο με προφάσεις παρά με συγκεκριμένα αιτήματα υπακούουν σε εντολές κομμάτων, ομάδων και ιεραρχημένων συμμοριών. Περιττό να το αναφέρω: οι αναρχικές συσπειρώσεις καθοδηγούνται από αναρχοπατέρες· οι συνδικαλιστικές από εργατοπατέρες — και πάει λέγοντας. Συχνά, οι αφορμές κατασκευάζονται: π.χ. η διαμαρτυρία για την «ιδιωτικοποίηση του νερού» ή εκείνη για τα ελλιπή μέτρα ασφαλείας στις αστικές μεταφορές. Σίγουρα, πολλά πρέπει να γίνουν για να βελτιωθούν οι κοινωνίες· άλλα τόσα πρέπει να αποφευχθούν: όμως, δεν είναι απαραιτήτως αυτά που απαιτούν οι αγριοδιαδηλωτές — οι οποίοι σπανίως ενδιαφέρονται για το κοινό καλό. Ανησυχούν ειλικρινά οι Γάλλοι 20άρηδες για το αν θα συνταξιοδοτηθούν στην ηλικία των 62 ή των 64; Για να συνταξιοδοτηθείς πρέπει να συμπληρώσεις μερικές δεκαετίες εισφορών· άρα, να εργάζεσαι εντός του συστήματος, όχι να ξυπνάς στις δύο το μεσημέρι και να τρέχεις με μολότοφ στην πλατεία République.

Φοβάμαι ότι πολλοί άνθρωποι ζητούν από το κράτος κι από την κυβέρνηση να τους λύσει τα προσωπικά τους προβλήματα —δεν κατανοούν ότι η ζωή απαιτεί ατομική προσπάθεια και υπομονετική εργασία στην κατεύθυνση των αλλαγών— ενώ ταυτοχρόνως σιχαίνονται το κράτος και την κυβέρνηση. Η ιδέα της μόδας είναι ότι για όλα όσα μας πάνε στραβά φταίει ο καπιταλισμός, η πατριαρχία, ο ρατσισμός, η ομοφοβία, η ισλαμοφοβία και άλλες «φοβίες» ενσωματωμένες στις δυτικές κοινωνίες. Ενώ στις ανατολικές…; Δεν μπορούμε να πάρουμε στα σοβαρά τέτοιου είδους κοσμοθεωρήσεις: ο κακομαθημένος Γάλλος και ο Έλληνας ομόλογός του ταλαιπωρούνται από την απέχθεια του εαυτού, που δεν είναι παρά η άλλη όψη της αυτοϊκανοποίησης. Η κατάθλιψή τους δεν είναι αποτέλεσμα βαθύτερου στοχασμού και ενσυναίθησης: οφείλεται σε σύγκρουση συναισθημάτων· σε αίσθημα παντοδυναμίας και ανημπόριας, επιθετικότητας και ηττοπάθειας θύματος, καταστροφικής μανίας και αυτοκαταστροφικότητας.

Αν και ο ακτιβισμός που ξεδιπλώνεται φαίνεται σαν έκρηξη ενέργειας, στην πραγματικότητα υπνωτίζει τους λαούς, έχει την επίδραση του οπίου. Μας καθησυχάζει: εκτός του ότι δεν φταίμε οι ίδιοι για τη μοίρα μας· φταίνε «κάποιοι» —το μεγάλο κεφάλαιο, οι κυβερνήσεις, οι ρουφιάνοι δημοσιογράφοι, οι «συντηρητικοί»— δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα για να τη βελτιώσουμε: το έργο αυτό πρέπει να το αναλάβουν κάποιοι άλλοι· οι προοδευτικοί. Η ατομική ευθύνη αφαιρείται από την εξίσωση συμπαρασύροντας τη χαρά της ζωής: οι διαδηλωτές προσκολλώνται σε μια μορφή ηθικής ακαμψίας, πουριτανισμού και στερητικότητας.

Athens Voice