Τα ρεμπέτικα στα χρόνια του πολέμου - Μέρος 1ο (Ελληνοϊταλικός πόλεμος)

Γράφει ο Βαγγέλης Ρέτσας*

Φωτό: Pixabay.com

27 Οκτωβρίου 1940. Παραμονή της κήρυξης του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

Ο Βασίλης Τσιτσάνης ηχογραφεί στο στούντιο τον τελευταίο του προπολεμικό δίσκο.

Στη μια πλευρά της πλάκας γραμμοφώνου περνά ένα ζεϊμπέκικο με τίτλο « Ο μπατίρης», που ερμηνεύουν ο Στέλιος Κερομύτης κι η Ιωάννα Γεωργακοπούλου. Η άλλη πλευρά έχει τη σπουδαία καντάδα «Μ’ έναν πικρό αναστεναγμό», που τραγουδά ο Στελλάκης Περπινιάδης τον οποίο σιγοντάρει ο ίδιος ο συνθέτης.

Την επομένη, κηρύσσεται ο πόλεμος κι ο Τσιτσάνης, όπως και πολλοί λαϊκοί συνθέτες, παίρνουν το δρόμο για το μέτωπο.

Λόγω ηλικίας όμως, αρκετοί μουσικοί έμειναν πίσω. Όπως ο Μάρκος Βαμβακάρης, ο Πάνος Τούντας, ο Σπύρος Περιστέρης, ο Απόστολος Χατζηχρήστος, ο Μπαγιαντέρας κ.α. οι οποίοι συνέχιζαν να γράφουν τραγούδια.

Έτσι, μέχρι τον Απρίλιο του 1941, που το εργοστάσιο παραγωγής δίσκων έμεινε ανοιχτό, γραμμοφωνήθηκαν αρκετά λαϊκά τραγούδια με θέμα τον πόλεμο. Κάποια απ’ αυτά ήσαν χιουμοριστικά, άλλα πάλι ζωγράφιζαν με θαυμαστή ακρίβεια τη μαυρίλα του πολέμου, ενώ όλα έπαιζαν αληθινά εμψυχωτικό ρόλο σ’ αυτές τις δύσκολες, για την πατρίδα και το λαό μας, στιγμές.

Απ’ τον Απρίλη του 1941 που πάτησαν το πόδι τους στη χώρα οι Γερμανοί, το εργοστάσιο δίσκων έκλεισε, για ν’ ανοίξει και πάλι μετά την απελευθέρωση και συγκεκριμένα το 1946.

Είναι αλήθεια ότι τα τραγούδια που γράφτηκαν για το θέατρο με θέμα το πόλεμο, (κυρίως με τη φωνή της Σοφίας Βέμπο), έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην εμψύχωση του λαού κι ήταν αυτά που προβλήθηκαν ιδιαιτέρως και τότε, αλλά κι αργότερα, στα κατοπινά χρόνια. Ακόμα και στις σχολικές γιορτές για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου έως σήμερα, μετά τους πανηγυρικούς λόγους, ακούγονταν κατά κόρον το «Παιδιά της Ελλάδος παιδιά» ή το «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του». Κι ήταν βέβαια φυσικό αφού το ρεμπέτικο τραγούδι ήταν για χρόνια υπό διωγμό και μ’ έναν άτυπο τρόπο «απαγορευμένο».

Πέρασαν πολλά χρόνια για να μάθουμε ότι υπήρξαν σπουδαία λαϊκά τραγούδια με τέτοιου είδους περιεχόμενο.

Φυσικά, το λεγόμενο «ελαφρό» τραγούδι ήταν αρκετά πιο ευπρεπές, κατά τη γνώμη εκείνων που καθόριζαν τι πρέπει ν’ ακούει ο λαός κι επιπλέον αρκετά ακίνδυνο, χωρίς κακοτοπιές κι αποκοτιές.

Στα 1944, το Δεκέμβρη κι όταν στη χώρα δεν είχε μείνει τίποτα όρθιο, ο Σπάρτακος με το Σακελλάριο έγραφαν την όμορφη κατά τα άλλα μπαλάντα, «Θα σε πάρω να φύγουμε, σ’ άλλη γη σ’ άλλα μέρη, που κανέναν δεν ξέρουμε και κανείς δεν μας ξέρει». Παράλληλα, την ίδια εποχή ο Οδυσσέας Μοσχονάς, λαϊκός τραγουδιστής, συνθέτης και οργανοπαίχτης, μας έδινε, με τρόπο ανάγλυφο, την πραγματικότητα μέσα απ’ το τραγούδι του με τα παρακάτω λόγια: 

«Γέμισ’ ατσάλι ο ουρανός κι η γης αγκομαχάει 

κι ο αδερφός τον αδερφό μας βάλαν και χτυπάει».

Μα, ας μην πάμε ακόμη στα χρόνια του εμφυλίου. Θα μιλήσουμε γι’ αυτά σε επόμενο άρθρο. Ας μείνουμε στο ’40 και στην κήρυξη του πολέμου.

Λέγαμε λοιπόν, ότι γράφτηκαν αρκετά λαϊκά πατριωτικά τραγούδια που τα πιο πολλά απ’ αυτά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αριστουργήματα. Όπως για παράδειγμα το πολύ σπουδαίο χασάπικο, σε μουσική Απόστολου Χατζηχρήστου και στίχους Γιώργου Φωτίδα, με τίτλο «Στης Αλβανίας τα βουνά». Τραγουδούν ο ίδιος ο Χατζηχρήστος με τον Μάρκο Βαμβακάρη και τον κιθαρίστα Γιάννη Σταμούλη. 

Σας προτρέπω αγαπητοί φίλοι ν’ ακούσετε το συγκεκριμένο, σπαραχτικό πράγματι κομμάτι, απ’ την πρώτη του φυσικά εκτέλεση, αυτήν του 1940 και να νιώσετε το δέος που αποπνέουν τα λόγια και η μουσική του τραγουδιού για το τέρας του πολέμου. Ακόμα, να βιώσετε την θλίψη για όλην αυτή την κατάσταση αλλά και την αισιοδοξία που αναβλύζει στο τέλος του κομματιού. Την αισιοδοξία για την νίκη και την επιστροφή απ’ το μέτωπο, των παιδιών που ντύθηκαν το χακί, στην πιο γλυκιά αγκαλιά, που δεν είναι άλλη απ’ αυτή της μάνας.

« …Θα ‘ρθω μανούλα νικητής, ξανά θα μ’ αγκαλιάσεις

        το μοναχό παιδάκι σου μάνα δε θα το χάσεις».

        (Απ.Χατζηχρήστος-Γ.Φωτίδας).

Video από Afthentikos42

Κλείνοντας, παραθέτω τους στίχους από το εκπληκτικό ζεϊμπέκικο του 1940 σε στίχους και μουσική του Δημήτρη Γκόγκου (Μπαγιαντέρα).

       ΨΗΛΑ ΣΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ΤΑ ΒΟΥΝΑ

 Ψηλά βουνά κι απάτητα μανούλα μου περνούμε

Νεμέρσκα, Πίνδο, Μόροβα και πάντοτε νικούμε

                               ----

Μην κλαις γλυκιά μανούλα μου που πήγα μακριά σου

γρήγορα θα νικήσουμε και θα βρεθώ κοντά σου.

                               ----

Κι αν δε γυρίσω μάνα μου μη λάχει και πονέσεις

τη νίκη να ‘χεις για χαρά και μη μαυροφορέσεις.

 Video από Afthentikos42

Μερικά τραγούδια ακόμα, με θέμα την κηρυξη του πολέμου και το Αλβανικό μέτωπο:

1) Η λόγχη μας το θέλει (Γ.Μητσάκη-Π.Τούντα) [Νταίζη Σταυροπούλου-Μ.Χιώτης). 1941. Πρώτο τραγούδι του Γιώργου Μητσάκη.

Video από 1iakov

2) Γειά σας φανταράκια μας (Μ.Βαμβακάρη) [Μάρκος-Χατζηχρήστος] 1940. Πάνω στη μελωδία του προπολεμικού τραγουδιού του Μάρκου με τίτλο «Ντουζένι».

3) Με θάρρος αγωνίζομαι (Β.Μαυροφρύδη-Μπ.Βασιλειάδη) [Στ.Κερομύτης-Ι.Γεωργακοπούλου] 1940

Video από Afthentikos42

4) Μουσολίνι άλλαξε γνώμη (Μ.Βαμβακάρη-Γ.Φωτίδα) [Μάρκος-Χατζηχρήστος] 1940. Πάνω στον «Γρουσούζη» του Μάρκου.

5) Τους κενταύρους δεν φοβάμαι (Δ.Γκόγκου) [Μπαγιαντέρας] 1940

6) Άκου Ντούτσε μου τα νέα (Π.Τούντα) [Στελλάκης] 1940. Βασισμένο στη μελωδία της «Βαρβάρας» 

7) Αν φύγουμε στον πόλεμο (Σπ.Ολανδέζου-Κ.Κοφινιώτη) [Μάρκος-Χατζηχρήστος] 1940

8) Την Αλβανία ξέγραψε (Σπ.Περιστέρη-Μ.Μάτσα) [Μάρκος-Χατζηχρήστος] 1940. Πάνω στη μελωδία του τραγουδιού «Μαριγούλα Μανταλένα του Σπ.Περιστέρη.

9) Ο αποχαιρετισμός της Αλβανίας (Χατζηχρήστος-Παπαϊωάννου)

Και πολλά άλλα.

Βαγγέλης Ρέτσας. Τέλος Αυγούστου 2023.

*Μουσικός