Εχουν οι βάτραχοι «εθνική ταυτότητα»; - του Τάκη Μίχα

Στο θέμα αυτό όπως είναι γνωστό υπάρχουν χοντρικά δύο προσεγγίσεις.

Η μία θέτει σε πρώτη μοίρα τις διαφορές (φυλετικές, ιστορικές, θρησκευτικές, γλωσσικές, πολιτισμικές κ.λπ.) που έχουν οι κοινωνίες και τις ανάγει σε ακρογωνιαίο λίθο του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Σε αυτό τον τρόπο σκέψης βρίσκει κανείς τις ρίζες διαφορών σύγχρονων ιδεολογικών ρευμάτων, όπως του εθνικισμού, του πατριωτισμού και του εθνικομπολσεβικισμού.

Η δεύτερη θέτει σε πρώτη μοίρα τις ομοιότητες των ανθρώπων (σήμερα κυρίως τις γενετικές). Αυτός ο τρόπος σκέψης, που έχει τις ρίζες του στον Διαφωτισμό, σήμερα εκφράζεται κυρίως με διάφορες μορφές οικουμενισμού ή κοσμοπολιτισμού.

Ο Τζέρεμι Ρίφκιν πήρε σαφώς θέση υπέρ του δεύτερου τρόπου σκέψης. Ετσι υπενθύμισε στους παρισταμένους το ίσως όχι ευρύτερα γνωστό εύρημα της γενετικής, ότι δηλαδή όλοι οι άνθρωποι που ζουν σήμερα στη γη προέρχονται από το ίδιο ζευγάρι προγόνων. Και τα 6 δισεκατομμύρια ανθρώπων που κατοικούν στον πλανήτη προέρχονται από δύο ανθρώπους! Από τους χιλιάδες ανθρώπους που περιφέρονταν στη σαβάνα της Αφρικής τους προϊστορικούς χρόνους, μόνο ένα ζευγάρι άφησε απογόνους! «Και εδώ είμαστε» συμπλήρωσε μελαγχολικά ο Ρίφκιν «και τσακωνόμαστε για το έθνος και τη θρησκεία».

Από την άλλη πλευρά είναι κατανοητό ότι δίνουμε έμφαση στις διαφορές που μας χωρίζουν από τους συνανθρώπους μας.

«Φυσικά ως ανθρώπινα όντα», γράφει ο Αμερικανός γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι, «παίρνουμε ως δεδομένα τα κοινά σημεία μεταξύ των ανθρώπων και προσέχουμε αυτά που μας διαφοροποιούν. Αυτό είναι απόλυτα κατανοητό για μας ως ανθρώπινα όντα. Υποθέτω και τους βάτραχους δεν τους απασχολεί ότι είναι βάτραχοι. Το παίρνουν ως δεδομένο. Αυτό που ενδιαφέρει έναν βάτραχο είναι οι διαφορές μεταξύ των βατράχων. Από τη δικιά μας σκοπιά όλοι οι βάτραχοι είναι ίδιοι, από τη δική τους διαφέρουν. Το ίδιο ισχύει και για μας. Εμείς θεωρούμε ότι είμαστε όλοι πολύ διαφορετικοί, ότι οι κοινωνίες μας είναι διαφορετικές. Αλλά αν μπορούσαμε να ξεφύγουμε από τη δική μας οπτική και εξετάζαμε την ανθρώπινη ζωή με τον τρόπο με τον οποίο ένας βιολόγος εξετάζει άλλους οργανισμούς, θα βλέπαμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Φαντασθείτε έναν εξωγήινο παρατηρητή να μας κοιτάει. Αυτός ο εξωγήινος παρατηρητής θα εντυπωσιαζόταν από την ομοιομορφία της ανθρώπινης γλώσσας, από τις ελάχιστες διαφορές μεταξύ της μιας γλώσσας από την άλλη, από το πόσο εντυπωσιακά μοιάζουν οι γλώσσες μεταξύ τους. Και μετά θα επεσήμαινε παρατηρώντας μας ότι δεν δίνουμε προσοχή σε αυτό επειδή για τους στόχους της ανθρώπινης ζωής είναι φυσικό και θεμιτό να παίρνουμε ως δεδομένο τα κοινά σημεία. Δεν μας ενδιαφέρει αυτό αλλά ανησυχούμε για τις διαφορές».

Πράγματι ο Τσόμσκι περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε άλλο διανοητή κατάφερε το πιο καίριο επιστημονικό πλήγμα εναντίον της φαντασίωσης του εθνικισμού δείχνοντας ότι δεν υπάρχουν «εθνικές γλώσσες» αλλά ότι όλες είναι παραλλαγές η μια της άλλης. Μια γλώσσα, όπως π.χ. η ελληνική, αποτελεί απλά ένα σύστημα επιλογών από τον ευρύτερο αλλά γενετικά περιορισμένο κατάλογο επιλογών που προσδιορίζουν οι βαθύτερες γλωσσικές δομές -η Καθολική Γραμματική-, που είναι έμφυτη στον εγκέφαλο κάθε ανθρώπου. Η Καθολική Γραμματική μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ηλεκτρικό δίκτυο όπου η κάθε γλώσσα -η «ελληνική» η «αγγλική» κ.λπ.- αντιστοιχεί με τη συγκεκριμένη θέση των διακοπτών στο δίκτυο.

«Μπορούμε να θεωρήσουμε την αρχική κατάσταση της γλωσσικής ικανότητας» γράφει «ως ένα σταθερό δίκτυο το οποίο είναι συνδεδεμένο με ένα κουτί με διακόπτες. Το δίκτυο αποτελεί τους γλωσσικούς κανόνες ενώ οι διακόπτες είναι οι επιλογές που προσδιορίζονται από την εμπειρία. Οταν οι διακόπτες βρίσκονται στην α θέση, έχουμε τη γλώσσα σουαχίλι. Οταν είναι τοποθετημένοι με τον β' τρόπο έχουμε τα ιαπωνικά. Κάθε πιθανή γλώσσα προσδιορίζεται από τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο είναι τοποθετημένοι οι δακόπτες».

Μια τέτοια άποψη για τη γλώσσα αφήνει φυσικά ελάχιστο χώρο για ρομαντισμούς για την «εθνική γλώσσα», για το «απαράμιλλο κάλλος» της, για τον «νοηματικό πλούτο» της και για ανάλογα χαριτωμένα. Πώς άλλωστε μπορείς να αισθάνεσαι υπερήφανος και να γράφεις ύμνους για κάτι όπως η γλώσσα, που σε τελική ανάλυση δεν είναι τίποτα παρά ένας διακόπτης στο ηλεκτρονικό δίκτυο του εγκεφάλου;

Και πώς αλήθεια -για να επανέλθουμε στο αρχικό παράδειγμα του Ρίφκιν- μπορείς με κάθε σοβαρότητα να σκοτώνεσαι με τον γείτονά σου για το ποιος κατάγεται «πραγματικά» από κάποιον μυθικό πρόγονο όταν και οι δύο είσαστε, αν ανατρέξει κανείς αρκετά βαθιά στην ιστορία, σε τελική ανάλυση γόνοι του ίδιου πατέρα και της ίδιας μάνας; *

7/7/2008

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

http://archive.enet.gr/online/online_text/c=111,id=98763248