Όταν η Κάλλας τραγούδησε στην Επίδαυρο

Του Γιώργου Δ. Κ. Σαρηγιάννη

gsarigiannis@dolnet.gr

Μισός αιώνας κλείνει σήμερα από την πρώτη εμφάνιση της Μαρίας Κάλλας στην Επίδαυρο... η οποία αναβλήθηκε λόγω νεροποντής! Τελικά, η μεγαλύτερη λυρική καλλιτέχνις όλων των εποχών εμφανίσθηκε δύο φορές στο αρχαίο θέατρο, στη διάρκεια μιας εβδομάδας γεμάτης απρόοπτα καλλιτεχνικού χαρακτήρα και όχι μόνο.
«Η βροχή εματαίωσε την χθεσινή πρώτη εμφάνισι της Μαρίας Κάλας στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. 

Ενώ τα πάντα ήσαν έτοιμα και θεαταί από όλα τα σημεία της χώρας και με παντός είδους μεταφορικά μέσα είχαν αρχίσει να κατευθύνωνται προς την Επίδαυρον, ο καιρός άρχισε να μεταβάλλεται. Λίγο μετά τομεσημέρι, ο καιρός είχε πλέον σαφώς μεταβληθή εις βροχερόν και από τις 2 μ.μ. σ΄ ολόκληρη την Πελοπόννησο ήρχισαν να πίπτουν σποραδικαί βροχαί. 

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, είχαν διατεθή περί τα 12.000 εισιτήρια για την χθεσινή παράστασι. [...] Δύο και πλέον ώρες προ της ορισθείσης ενάρξεως τηςπαραστάσεως είχαν ήδη εισέλθει στο θέατρο περί τους 4.000 θεαταί ιδίως των μηηριθμημένων θέσεων του άνω διαζώματος. Ολοι αυτοί παρά την βροχή, η οποία άρχισε να πέφτη κατά διαλείμματα παρέμειναν στις κερκίδες προσπαθούντες να προφυλαχθούν με εφημερίδες και ό,τι άλλο είχαν. 

Μέχρι τις 6.30 περίπου, που άρχισε να πέφτη ραγδαία βροχή, είχαν ήδη φθάσει στην Επίδαυρο περί τους 10.000 θεαταί, οι οποίοι συνωθούντο αφορήτως στους ελαχίστους εστεγασμένους χώρους της Επιδαύρου. 

Επί τέλους περί την 7ην απογευματινήν, αφού ήδη το κοινόν είχε υποστεί δίωροννεροποντήν, οι αρμόδιοι αποφάσισαν να ανακοινώσουν διά μεγαφώνων- το οποία μάλιστα δεν ηκούσθησαν από τους εντός του θεάτρου- την ματαίωσιν της παρα στάσεως. Αμέσως τότε ήρχισεν ομαδική φυγή και συνωστισμός προς τα αυτοκίνητα.

[...] Μέχρι το θέατρο έφθασαν από πλευράς επισήμων ο αντιπρόεδρος της κυβερνήσεωςκ. Κανελλόπουλος, ο πρόεδρος της Βουλής κ. Ροδόπουλος και ο αρχηγός των Φιλελευθέρων κ. Βενιζέλος. 

Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως κ. Καραμανλής, ειδοποιηθείς για την ματαίωσι τηςπαραστάσεως, παρέμεινε στο Ναύπλιον μαζί με υπουργούς και άλλους επισήμους».

Το φύλλο των «ΝΕΩΝ» έχει ημερομηνία Δευτέρα 22 Αυγούστου 1960. Φανταστείτε την απογοήτευση όλου αυτού του κόσμου... Που είχε φτάσει, μέσω Ναυπλίου ακόμα τότε, από τους τότε ελεεινούς δρόμους- Κακιά Σκάλα κ.λπ.- και με τα τότε μεταφορικά μέσα, στην Επίδαυρο μόνο και μόνο για να δει και να ακούσει τη Μαρία Κάλλας, ήδη θρύλο εκείνη την εποχή... 

Κυριακή 21 Αυγούστου 1960, η προγραμματισμένη ημερομηνία της πρεμιέρας. Ακριβώς σήμερα συμπληρώνονται πενήντα στρογγυλά χρόνια. Γι΄ αυτό αποφασίσαμε να σας την θυμίσουμε. Ιχνηλατώντας την ιστορική παράσταση μέσα από τις σελίδες των «ΝΕΩΝ» εκείνης της εποχής και μέσα από μαρτυρίες. 

Οι συζητήσεις και η φημολογία είχαν ξεκινήσει έξι μήνες πριν. 

«Πληροφορούμεθα ότι έως αύριο θα διευκρινισθή οριστικά το ζήτημα της εμφανίσεως της Κάλας τον Αύγουστο σε μελοδραματικές παραστάσεις στην Επίδαυρο έπειτα από τηλεφωνική επικοινωνία που θα έχη η διάσημη υψίφωνος με τον γενικό διευθυντή της Λυρικής Σκη νής Κωστή Μπαστιά» έγραφαν «ΤΑ ΝΕΑ» στις 9 Απριλίου. 

Οι διαπραγματεύσεις ευοδώθηκαν. Στις 2 Μαΐου ο Κωστής Μπαστιάς κάνει συνέντευξη Τύπου: «Η Εθνική Λυρική Σκηνή ευρίσκεται εις την ευχάριστον θέσιν ν΄ αναγγείλη ότι η μεγάλη παγκοσμίου φήμης σοπράνο Μαρία Κάλας θα συμπράξη μετά της Εθνικής Λυρικής Σκηνής εις την ερμηνείαν της όπερας του Βιτσέντζο Μπελλίνι “Νόρμα” υποδυομένη τον ρόλον της Νόρμας. Αι παραστάσεις θα είναι τρεις και θα δοθούν αποκλειστικώς και μόνον εις το αρχαίον θέατρον της Επιδαύρου, εις τας 21, 24 και 28 Αυγούστου. Την μουσικήν διεύθυνσιν του έργου ανέλαβε ο διάσημος Ιταλός διευθυντής ορχήστρας κ. Τούλιο Σεραφίν...». 

Ο Αλέξης Μινωτής, στις δόξες του τότε, ανέλαβε τη σκηνοθεσία, ο Γιάννης Τσαρούχης τα σκηνικά, ο Αντώνης Φωκάς τα κοστούμια. 

Μέσα Ιουλίου δημοσιοποιείται το ποσόν της αμοιβής της Κάλλας: 5.000 δολάρια ανά παράσταση, σύνολο 15.000 δολάρια. «Το “κασέ” της είναι πρωτοφανές για την Ελλάδα αλλά προς διασκέδασιν της εντυπώσεως παρέχεται ασαφώς η πληροφορία ότι θα προσφέρη την αμοιβήν της υπέρ της Λυρικής Σκηνής». 

Στις 9 Αυγούστου η Μαρία Κάλλας, στο απόγειο της δημοσιότητας τότε λόγω της σχέσης της με τον Αριστοτέλη Ωνάση και στα πρωτοσέλιδα όλου του κόσμου- και τα ελληνικά-, φτάνει στην Αθήνα. «Η τίγρις ημέρωσε!» γράφει ο Γ. Κ. Πηλιχόςανάμεσα στους δημοσιογράφους και τους φωτορεπόρτερ που την πολιορκούν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και την καταδιώκουν μέχρι το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» όπου καταλύει, βομβαρδίζοντάς την με όλων των ειδών τις ερωτήσεις- ακόμα και με «πότε θα φάμε κουφέτα;»- σε ελάχιστες από τις οποίες απαντάει. Ο Γιώργος Πηλιχός την βρίσκει «τρομερά αδυνατισμένη» και «τρακαρισμένη σαν μαθήτρια ωδείου» και της ξεκλέβει πως ναι, είναι αλήθεια, θα χαρίσει την αμοιβή της από τη «Νόρμα» στη Λυρική. 

Το Σάββατο 20 Αυγούστου το ρεπορτάζ των «ΝΕΩΝ» ξεκινάει ως εξής: «Το σημαντικώτερο καλλιτεχνικό γεγονός της χρονιάς: Αύριο, στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, θα ερμηνεύση την “Νόρμα” η μεγαλύτερη σύγχρονη σοπράνο. Η Μαρία Κάλας, ύστερα από την παγκόσμια επιβολή της, θα εμφανισθή επικεφαλής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε αρχαίο θέατρο, όπου για πρώτη φορά θα δοθεί μελοδραματική παράστασις». Η βροχή όμως θα έχει τον τελευταίο λόγο. 

«Ηταν το Μεγάλο Γεγονός» μου λέει ο θεατρόφιλος Νίκος Κονταξής. «Κομβόι τα αυτοκίνητα. Θυμάμαι σε όλα κρεμάστρες με τουαλέτες, κοστούμια, πουκάμισα... Ολοι θα άλλαζαν και θα φορούσαν τα καλά τους πριν μπουν στο θέατρο. Υπήρχε μεγάλη αγωνία γιατί είχε συννεφιά. Τελικά άρχισε ψιλόβροχο και μετά η βροχή δυνάμωσε πολύ. Εβλεπες coiffures να διαλύονται και μεταξωτά να κολλάνε- πανικός... Εγώ θυμάμαι είχα τυλιχτεί με μια πετσέτα μπάνιου, αλλά έγινα μούσκεμα μέχρι να φτάσω στο πούλμαν. Απογοητευτήκαμε». 

Η Λυρική ανακοινώνει πως τα εισιτήρια της Κυριακής θα ισχύσουν για την παράσταση της Τετάρτης 24 και τα εισιτή ρια της Τετάρτης για μία έκτακτη παράσταση την Παρασκευή 26. 

Η μεγάλη ημέρα επιτέλους φτάνει. Τετάρτη βράδυ η Επίδαυρος ακούει, επιτέλους, το «Casta Diva» διά χειλέων Κάλλας. Και τη στιγμή εκείνη αφήνουν δυο λευκά περιστέρια να πετάξουν. Αποθέωση! Από 12.000 άτομα. Ο Ωνάσης είναι εκεί, ο πατέρας της Γιώργος Καλογερόπουλος είναι εκεί, παρόντες η σύζυγος του πρωθυπουργού Αμαλία Καραμανλή, η Κατίνα Παξινού, η Βάσω Μανωλίδου, ο Δημήτρης Χορν, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Ελσα Βεργή... Και πολλοί πολιτικοί της εποχής. 

«Στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου δόθηκε, για πρώτη φορά χθες, όπερα: Η “Νόρμα” του Μπελλίνι, με την Μαρία Κάλας. Κατ΄ αρχήν: Τα αρχαία θέατρα είναι καμωμένα μ ό ν ο ν για αρχαία τραγωδία. Πάντως, άψογη η παράστασις. Η συνήθως στατική όπερα είχε ζωντάνια και κίνησι. Σκηνοθέτης, ο Αλέξης Μινωτής. Η Κάλας, πεσμένη φωνητικά, αλλά πάντα Κάλας! Αληθινή έκπληξις η Μορφονιού. Στάθηκε άνετα δίπλα στην διάσημη σοπράνο. Λαμπρή η χορωδία, και η ορχήστρα. Φαινόμενον, ο υπερογδοηκοντούτης αρχιμουσικός. Αριστος πάλι ο Φωκάς. Ωραίο το σκηνικό του Τσαρούχη, κατάλληλο για το έργο, αλλά “βάρβαρο” για το κλασσικό θέατρο της Επιδαύρου» συνοψίζει την επομένη στα «ΝΕΑ» ο διευθυντής τους Κώστας Νίτσος, που υπογράφει με έναν *. 

«Με το απόκομμα του εισιτηρίου ξανα-πήγαμε την Τετάρτη» λέει ο κ. Κονταξής. «Ηταν κάτι το μεγαλειώδες. Θρίαμβος! Δεν έφευγε ο κόσμος. Χειροκροτούσε με ιαχές ουρανομήκεις. Ηταν μύθος τότε η Κάλλας. Αυτήν τη ΄Νόρμα΄ κρατάω σαν ένα από τα μεγάλα γεγονότα της ζωής μου. Ενα γεγονός που σημάδεψε τη γενιά μου». 

Την Παρασκευή, η δεύτερη παράσταση - η έκτακτη. 10.000 θεατές. Η Κάλλας τραγουδάει με 38,5 πυρετό. Ο Μπαστιάς το ανακοινώνει στο κοινό προτού αρχίσει η παράσταση. Χειροκροτούν για να την εμψυχώσουν. Τα βγάζει πέρα. Την άλλη μέρα το πρωί καλούν ωτορινολαρυγγολόγο στην Επίδαυρο. Της δίνει θεραπεία. Ολοι ελπίζουν ότι θα τα καταφέρει και την Κυριακή. Δεν τα καταφέρνει. Η τρίτη παράσταση ματαιώνεται. «ΤΑ ΝΕΑ» αναγγέλλουν τη ματαίωση με παράρτημα το μεσημέρι του Σαββάτου. Η Κάλλας καταφεύγει στη «Χριστίνα», τη θαλαμηγό του Ωνάση, που αποπλέει στις 29 Αυγούστου. Την αμοιβή της- 10.000 δολάρια, τελικά- την δίνει για να δημιουργηθεί η «Υποτροφία Κάλλας» για νέους καλλιτέχνες της όπερας. 

Η ματαίωση της τρίτης παράστασης γίνεται αφορμή για σχόλια. Δρυός πεσούσης... Γράφεται πως ο μαέστρος Σεραφίν την επέπληξε για την έντονη κοσμική ζωή που έκανε. Ο ωτορινολαρυγγολόγος που την είχε περιθάλψει, επιζητώντας ίσως μερίδιο από τη δημοσιότητα, εμφανίζεται με επιστολή του ισχυριζόμενος πως με τη θεραπεία που της έδωσε η Κάλλας θα μπορούσε να τραγουδήσει την Κυριακή, ρίχνοντάς της την ευθύνη για τη ματαίωση και νίπτοντας τας χείρας του... Η Μαρία Τριβέλλα, πρώτη καθηγήτριά της στο Ωδείο, στέλνει στα «ΝΕΑ» μια πικρή επιστολή επειδή η Κάλλας σε συνέντευξή της σε ελληνικό περιοδικό την αγνοούσε. 

Για τα υπόλοιπα θα φροντίσει η Ιστορία.

Στις 9 Αυγούστου η Μαρία Κάλλας, στο απόγειο της δημοσιότητας λόγω της σχέσης της με τον Αριστοτέλη Ωνάση και σταπρωτοσέλιδα όλου του κόσμου, φτάνει στην Αθήνα. «Η τίγρις ημέρωσε!» γράφει στα «ΝΕΑ» ο Γ. Κ. Πηλιχόςανάμεσα στουςδημοσιογράφους και τους φωτορεπόρτερ που την πολιορκούν

ΤΑ ΝΕΑ