Μανιφέστο 2000 λέξεων για την "Άνοιξη της Πράγας"

Ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της ‘Άνοιξης της Πράγας’ ήταν το «Μανιφέστο των 2000 λέξεων». Ο συντάκτης του, Λούνβικ Βάτσουλικ, γυρίζει 40 χρόνια πίσω και θυμάται, πως 2000 λέξεις κινητοποίησαν 2000 σοβιετικά τανκς.

Το 1969 ήταν η «τιμωρία» της Σοβιετικής Ένωσης για την ‘Άνοιξη της Πράγας’ το 1968. Ο 82χρονος σήμερα συγγραφέας Λούντβικ Βάτσουλικ ζει στην Πράγα και θυμάται ότι 40 χρόνια πριν, την άνοιξη του 1968, η Τσεχοσλοβακία ζούσε έναν πραγματικό οργασμό. Τον Ιανουάριο του 68 ο μεταρρυθμιστής Αλεξάντερ Ντούπτσεκ είχε αναλάβει από το Νοβότνι την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος με στόχο το «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», αυτό που έμεινε στην ιστορία ως «Άνοιξη της Πράγας».

Καθρέφτης των εξελίξεων

Το δρόμο είχε ανοίξει μεταξύ άλλων και το λογοτεχνικό περιοδικό ‘Λιτεράρνι Νόβινι’, για το οποίο ο πρόεδρος Νοβότνι είχε πει ότι ντρέπεται.  «Εργαζόμουνα στην εφημερίδα ‘Νόβινι Λιτεράρνι», λέει ο Βάτσουλικ, «με απασχολούσε, ήταν ο καθρέφτης των εξελίξεων της εποχής. Εγώ και οι συνάδελφοί μου περιοδεύαμε πολύ συχνά στη χώρα, δημοσίευα ρεπορτάζ, έπαιρνα πάρα πολλά γράμματα, τα απαντούσα όλα. Πολλοί αναγνώστες μου έγραφαν και μου ζητούσαν να αναλάβω συγκεκριμένο πολιτικό ρόλο, να ιδρύσω δικό μου κόμμα, δέχτηκα προτάσεις να θέσω υποψηφιότητα, αλλά αυτά δεν με απασχολούσαν ιδιαίτερα, ήθελα και μπορούσα μόνο να γράφω».

Πύρινοι λόγοι στο λογοτεχνικό συνέδριο

Ένα χρόνο πριν, τον Ιούνιο του 1967, είχε πραγματοποιηθεί το μεγάλο λογοτεχνικό συνέδριο στην Πράγα με πύρινους λόγους κατά του κομμουνιστικού κόμματος και της περιστολής των ελευθεριών, από συγγραφείς όπως ο Μίλαν Κούντερα και ο Πάβελ Κόχουτ. Με την κριτική του ξεχώρισε ο συγγραφέας Λούντβικ Βάτσουλικ. Ένα χρόνο αργότερα, το καλοκαίρι του 68 συνέταξε ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της «Άνοιξης της Πράγας»: το «μανιφέστο των 2000 λέξεων». Ο Βάτσουλικ εξηγεί ότι «ήταν παραγγελία από διανοούμενους και επιστήμονες, που ήρθαν σε μένα και μου ζήτησαν να γράψω κάτι τέτοιο». Ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι ήταν δική μου ιδέα. Το κείμενο ήταν κριτικό, αλλά ο Βάτουσλικ ήταν αρκετά προσεκτικός. Όπως λέει, «με ενδιέφερε να αγγίξω την πλειοψηφία του λαού και γι΄ αυτό δεν ήθελα οξύς ή προκλητικός».

Το ‘μανιφέστο’ πέτυχε το στόχο του έφερε τα τανκς

Ξέραμε, λέει ο Λούντβικ Βάτσουλικ ότι χωρίς τους κομμουνιστές δεν γίνεται τίποτα. Αλλά η μεταρρυθμιστική τάση μέσα στο κομμουνιστικό κόμμα εξελίχτηκε γρήγορα σε λαϊκό κίνημα, άρχισαν να επιστρέφουν από τις φυλακές κρατούμενοι, να αποκαθίστανται. Το «Μανιφέστο» άγγιξε την πλειοψηφία του λαού, αλλά ανησύχησε την ηγεσία του Κρεμλίνου. Θεωρήθηκε μία ακόμη ένδειξη για την επιδείνωση της κατάστασης στην Τσεχία, εκείνο το καλοκαίρι του 68 που οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές. Ενώ οι κομμουνιστές ηγέτες του Συμφώνου της Βαρσοβίας κατήγγειλαν τις ξένες δυνάμεις που επιχειρούν να βγάλουν την Τσεχοσλοβακία από το σοσιαλιστικό δρόμο, στην Πράγα ο Ντούπτσεκ υποδέχονταν τον Τίτο  και τον Τσαουσέσκου, για να εκφράσει ο Μπρέζνιεφ εγγράφως στις 19 Αυγούστου προς το Ντούπτσεκ τη δυσφορία του για την εξέλιξη της Τσεχοσλοβακίας.

«Ναι, βεβαίως πέτυχε το στόχο του το Μανιφέστο», λέει ο Βάτσουλικ και θυμάται ότι πολλοί έλεγαν τότε με σκωπτική διάθεση ότι ο στόχος του μανιφέστου ήταν η επέμβαση των σοβιετικών τανκς. Κυκλοφορούσε μάλιστα το ανέκδοτο: Πως μπορείς να αγοράσεις πάμφθηνα για δύο χιλιάδες λέξεις, δύο χιλιάδες σοβιετικά άρματα».

Σταδιακό τέλος στο πείραμα της Πράγας

Η επέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων της ήρθε στις 20 Αυγούστου του 1968. Τι θυμάται από εκείνη την ημέρα ο Λούντβικ Βάτσουλικ;

« Ήμουνα στη γενέτειρά μου στο Μέρεν με τη γυναίκα μου σε συγγενείς. Το έμαθα από το ραδιόφωνο. Με ξύπνησε ο ξάδερφός μου και μου είπε: Λούντβικ, τί θα κάνουμε; Πώς θα τους χαιρετίσουμε; Το σλίμοβιτς τελείωσε και οβίδες δεν υπάρχουν πλέον».

Τα τανκς έβαλαν τέρμα στο πείραμα της Πράγας. Ένα τέρμα που ήρθε σταδιακά.

Περίμενα ότι θα ήταν χειρότερα στην αρχή», λέει ο Βάτσουλικ. «Αλλά τους πρώτους μήνες δεν άλλαξαν και πολλά. Η αλλαγή ήρθε αργά. Για κάποιο διάστημα ο Ντούπτσεκ έμεινε στη θέση του, το Λιτεράρνι Νόβινι συνέχιζε να εκδίδεται, μέχρι τον Απρίλιο του 1969, όταν ο Ντούπτσεκ αντικαταστάθηκε πλέον από τον Χούζακ. Μ΄ αυτό άρχισε και η πραγματική κατοχή».

Προπομπός για τη ‘Χάρτα 77’

Τα χρόνια που ακολούθησαν ο Λούντβικ Βάτσουλικ συνέχισε να γράφει, ανήκε πια στην απαγορευμένη, ‘ανεπίσημη’ λογοτεχνία „ Zamisdat“ . Το βιβλίο του «ινδικά χοιρίδια» μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Η Άνοιξη της Πράγας ήταν το προοίμιο για τα βήματα που ακολούθησαν χρόνια αργότερα, όπως η «Χάρτα 77» για την υποστήριξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πνεύμα της Διάσκεψης του Ελσίνκι για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη. Συνιδρυτής της και ο Βάτσουλικ. «Θα πρέπει να συνδεθεί με τη διακήρυξη της ‘Χάρτας 77’ και με το Νοέμβριο του 1990», λέει ο Βάτσουλικ, όταν κατέρρευσε πια οριστικά το κομμουνιστικό καθεστώς.

Γιώργος Παππάς

23/4/2008

Deutsche Welle