100 ταινίες που αγάπησα

Ο θεατής σε ρόλο ανακριτή

Νo 51 , «Διασταυρούµενα πυρά» , ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ

Ενας προδότης, ο άνθρωπος που «έδωσε» στην Επιτροπή Αντιαµερικανικών Ενεργειών τον Ζυλ Ντασσέν και αρκετούς άλλους, έχει υπογράψει ένα από τα πιο συναρπαστικά, διαφορετικά, αριστοτεχνικά φιλµ νουάρ όλων των εποχών. Γι αυτό σας λέω ν ακούτε τον Γούντι Αλεν όταν µε νόηµα ρωτάει:
«Ποιον από τους δύο αγαπάτε, τον άνθρωπο ή τον καλλιτέχνη;» Μα φυσικά, ανάµεσα στους άλλους, και τον σκηνοθέτη Εντουαρντ Ντµίτρικ!

Ηταν Μάρτιος του 1999. Οι ακαδηµαϊκοί του Αmerican Cinema σε µια λαµπρή τελετή τιµούν µε Ηonorary Αward τον Ελία Καζάν (1909-2003). Αµέσως τα φαντάσµατα αρχίζουν να σουλατσάρουν από το red carpet µέχρι τη σκηνή. Ο Μάρτιν Σκορσέζε παρέα µε τον Ρόµπερτ ντε Νίρο χειροκροτούν. Περασµένα, ξεχασµένα. Ο Καζάν δικαίως θα τιµηθεί. Ο Σον Πεν διαφωνεί. Ο Καζάν, φυσικά, πήρε το βραβείο. Ο αείµνηστος Λέων Καραπαναγιώτης, αυτό το αλησµόνητο «ζωντανό» δηµοσιογραφικό σχολείο, µου αναθέτει µια απλή, αλλά κρίσιµη για την ιστορία αποστολή. Να επικοινωνήσω µε τον Ντασσέν και να αντιγράψω ό,τι θα µου πει. Αναρωτιέµαι τι πρόκειται ν’ ακούσω. Και άκουσα. Και αντέγραψα. Και συµφώνησα. Από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραµµής ο Ζυλ Ντασσέν (1911-2008), µε συγκρατηµένο θυµό, άρχισε να... λούζει τον προδότη. Κι εγώ στη θέση του το ίδιο θα έκανα. Τον ρωτάω σε κάποια στιγµή: «Ο Καζάν σάς ρουφιάνεψε;» «Οχι» απαντάει. Και συµπληρώνει: «Ο Καζάν κάρφωσε όλη την οµάδα του Group Τheater». Ο αθεόφοβος για να βγει λάδι και να κερδίσει δόξα και χρήµα τούς παρέδωσε µια ολόκληρη λίστα. Αµ πώς νοµίζετε έγιναν αυτές οι καριέρες;

Απλώς µε ταλέντο και σκληρή εργασία; Πάµε παρακάτω. Τον ξαναρωτάω: «Εσάς ποιος σας κάρφωσε;». Η απάντηση έπεσε σαν κεραµίδα: «Ο Εντουαρντ Ντµίτρικ»!

Πάλι το 40 και το 50. Πάλι ο Μακάρθι. Πάλι το ΚΚΗΠΑ.

Μοιάζει µε βίτσιο. Οµως είναι ιστορική αλήθεια. Ο Εντουαρντ Ντµίτρικ (1908-1999), από ουκρανούς γονείς και µετανάστες, γεννήθηκε στον Καναδά και από εκεί, ορφανός από µητέρα, µετακοµίζει µε έναν στριµµένο και βάναυσο πατέρα στη... γη της Επαγγελίας. Δεν τον αντέχει και πιτσιρίκος προς την ελευθερία τραβάει. Ετσι από δεκαπέντε χρονών δουλεύει ως κλητήρας σε κάποιο κινηµατογραφικό στούντιο και τρία χρόνια µετά, µε υποτροφία παρακαλώ, αρχίζει να σπουδάζει Μαθηµατικά. Επιστηµονική ιδιοφυΐα ο τύπος. Την κοπανάει από το Πανεπιστήµιο, επανέρχεται στο στούντιο, εργάζεται µανιωδώς σε πολλές βοηθητικές θέσεις και στο τέλος καταφέρνει µε το σπαθί του να κερδίσει την µπαγκέτα της σκηνοθεσίας. Ετσι διαπρέπει. Ετσι, εκείνη τη δύσκολη εποχή, στο Κοµµουνιστικό Κόµµα µπαίνει. Με την έναρξη του Ψυχρού Πολέµου και µε το πρώτο κύµα των µακαρθικών διώξεων, ο Ντµίτρικ, µαζί µε άλλους εννιά σπουδαίους τύπους, κυρίως του σεναρίου, στέκεται όρθιος, υψώνει τη φωνή του και αρνείται να «δώσει» ονόµατα στην Επιτροπή της Γερουσίας. Είναι η περίφηµη λίστα του Ηollywood Τen. Αποτέλεσµα; Ο Ντµίτρικ στη φυλακή. Μήνες πολλούς. Το ξανασκέφτεται και αποφασίζει να συνεργαστεί. Να «καθαρίσει» το όνοµά του από αυτή την «ντροπή». Επανέρχεται και αραδιάζει κάποια ονόµατα, ανάµεσά τους και του Ζυλ Ντασσέν. Αποτέλεσµα; Ο Ντµίτρικ στη δόξα. Ο Ντασσέν στην εξορία. Ο θάνατός σου η ζωή µου δηλαδή! Το εξωφρενικό µε αυτό το περιστατικό είναι η οµοιότητά του µε τα «Διασταυρούµενα πυρά» που γύρισε το 1947. Εκεί πάνω στο µακαρθικό κυνήγι µαγισσών. Το στόρι προέρχεται από έµπνευση του Ρίτσαρντ Μπρουκς (1912-1992), από τους πρωτοµάστορες και στη γραφή και στη σκηνοθεσία την αµερικανική. Ο δηµιουργός τού «Ιn cold blood» («Εν ψυχρώ») από το οµότιτλο βιβλίο του Τρούµαν Καπότε.

Μια πρωτότυπη ιστορία, προχωρηµένη για την εποχή της. Ενα πτώµα. Πολλές υποψίες. Και τρεις ένστολοι κατηγορούµενοι για φόνο. Ποιος είναι ο δολοφόνος; Από αυτό το σηµείο αρχίζει το καλύτερο µέρος αυτού του µυστηρίου. Αντί ο Ντµίτρικ να αφηγηθεί το περιστατικό µε σειρά, αρχίζει το παράλληλο µοντάζ, τις διασταυρούµενες µαρτυρίες και τις τρεις διαφορετικές απόψεις γύρω από αυτό. Ετσι ο θεατής καταλήγει στη θέση ενός αόρατου ανακριτή. Ετσι η αφήγηση τριχοτοµείται, πράγµα που είναι ανορθόδοξο και αντιεµπορικό. Ετσι από τα σπλάγχνα του Στρατού, αναδύεται ένα πεντακάθαρο φιλµ νουάρ. Ο θάνατος µετατοπίζεται από τα πεδία των µαχών. Εκεί δηλαδή όπου λόγω πατριωτισµού, ο φόνος και µάλιστα ο µαζικός και εκτεταµένος θεωρείται αναγκαίος και εθνικός σκοπός. Το έγκληµα _ λέει εµµέσως ο Ντµίτρικ _ έχει µετακοµίσει στην αυλή µας, στο σπίτι µας, στις φιλίες µας, στην πατρίδα µας. Αν σε όλα αυτά τα «υπόγεια» και εξαιρετικά προσθέσω την υποβλητική ασπρόµαυρη ατµόσφαιρα, την πλοκή, το µυστήριο και την παρουσία του Ρόµπερτ Μίτσαµ, του Ρόµπερτ Γιανγκ και του Ρόµπερτ Ράιαν, ε τότε µπροστά µου σπαρταράει ολόφρεσκο ένα φιλµ ηλικίας 63 ετών!

Συνιστώ ανεπιφύλακτα
Ακόµα τέσσερις µεγάλες σκηνοθετικές στιγµές του Εντουαρντ Ντµίτρικ: «Μurder my sweet» («Ραντεβού µε τον θάνατο», 1944), «Βroken Lance» («Σπάσµενη λόγχη», 1954), «Τhe Caine Μutiny» (1954) και «Warlock» (1956).

Αύριο: «Η υπόσχεση» των αδελφών Νταρντέν
Η ταυτότητα

§ Πρωτότυπος τίτλος:

«Crossfire» § Ετος: 1947 § Είδος: Φιλµ νουάρ § Σκηνοθεσία: Εντουαρντ Ντµίτρικ § Σενάριο: Τζον Πάξτον (από µυθιστόρηµα του Ρίτσαρντ Μπρουκς)

§ Cast: Ρόµπερτ Γιανγκ, Ρόµπερτ Μίτσαµ, Τζορτζ Κούπερ, Γκλόρια Γκράχαµ, Ρόµπερτ Ράιαν § Μουσική: Ρόι Γουέµπ § Φωτογραφία: Τζ. Ρόι Χαντ § Διάρκεια: 86’ § Χρώµα: Ασπρόµαυρο

ΤΑ ΝΕΑ