Ο Θεόφιλος που «έπλυνε την όρασή μας»

«Υστερα από τον Θεόφιλο δεν βλέπουμε πια με τον ίδιο τρόπο... Κι αυτό δεν μας το έφεραν περιώνυμοι μαντατοφόροι μεγάλων ακαδημιών... Ηταν ο Θεόφιλος που μας έδωσε ένα καινούριο μάτι. Επλυνε την όρασή μας, όπως αυγάζει ο ουρανός, και τα σπίτια, και το κόκκινο χρώμα, και το παραμικρό φυλλαράκι των θάμνων, ύστερα από την κάθαρση ενός απόβροχου.

Η άσκηση της ζωής έχει πολλά να κερδίσει από ανθρώπους σαν τον Θεόφιλο που βρήκαν το δρόμο τους, ψηλαφώντας, μόνοι, μέσα στα σκοτεινά μονοπάτια μιας πολύ καλλιεργημένης, καθώς νομίζω, ομαδικής ψυχής, όπως είναι η ψυχή του λαού μας», έγραφε το 1947 ο Γιώργος Σεφέρης.

Ο ποιητής υποκλινόταν στο μεγαλείο της απλότητας ενός ζωγράφου που τα έργα του μοιάζουν τόσο απλά. Τόσο «εύκολα». Και γι' αυτό τόσο ανυπέρβλητα στη σύνθεση κι ειλικρινή στην απόδοση, όσο μόνον η μεγάλη λαϊκή τέχνη μπορεί να είναι. Μας το θυμίζει ευτυχώς η έκθεση «Θεόφιλος: Εργα από τη Συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας», που άνοιξε χθες τις πόρτες της για το κοινό στο Μουσείο Μπενάκη.

Το διαπίστωσε και ο διευθυντής του Μουσείου, Αγγελος Δεληβορριάς, λέγοντας χθες πως «xάρη στην Εμπορική Τράπεζα ανοίξαμε τη σεζόν στο Μουσείο Μπενάκη με μια έκθεση χαρμόσυνη, που θα μας θυμίσει πράγματα τα οποία δεν θα έπρεπε να έχουμε λησμονήσει».

Η έκθεση, που εγκαινιάστηκε στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου, στην οδό Κουμπάρη, περιλαμβάνει συνολικά είκοσι φορητούς πίνακες από τη συλλογή έργων τέχνης της Εμπορικής Τράπεζας. Καλύπτουν το διάστημα από το 1928 μέχρι το 1933, φτάνουν δηλαδή μέχρι κι ένα χρόνο πριν από το θάνατο του ζωγράφου. Η συγκεκριμένη συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας -η οποία έχει στην ιδιοκτησία της συνολικά 600 έργα τέχνης- ξεκίνησε το 1951 και ολοκληρώθηκε το 1980. Με την εξαίρεση κάποιων μεμονωμένων περιπτώσεων, δεν έχει ποτέ εκτεθεί στο σύνολό της και δίνει τη μοναδική ευκαιρία στο κοινό να δει από κοντά ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της δουλειάς του Μυτιληνιού ζωγράφου.

«Εν Σμύρνη τουρκικόν πεταλοποιείον 1930». Ελαιογραφία σε ύφασμα, 0,86x1,14 μ. Τα έργα της συλλογής περιλαμβάνουν μια επιλογή από τη συνήθη θεματογραφία του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (1870-1934): ιστορικές ή μυθολογικές σκηνές, παραστάσεις παρμένες από ταχυδρομικά δελτάρια και παλιές λιθογραφίες ή φωτογραφίες, τοπία και εικόνες της καθημερινής ζωής, και αποτυπώνουν, συνολικά και με χαρακτηριστικό τρόπο, τη σχέση του με τη ζωγραφική.

Η έκθεση συνοδεύεται από την ιστορική έκδοση της Εμπορικής Τράπεζας «Θεόφιλος» (Αθήνα 1967), με την επιμέλεια που είχαν κάνει ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Γιώργος Μανουσάκης, αλλά και με τα κείμενα του πρώτου, εμβόλιμα στην παρουσίαση 300 έργων του ζωγράφου.

Το αφιέρωμα του «Παρασκηνίου»

Επίσης, κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα προβάλλεται στο Μουσείο Μπενάκη το αφιέρωμα της εκπομπής «Παρασκήνιο» με τίτλο «2003 - Θεόφιλος ξανά;», σε σκηνοθεσία Λάκη Παπαστάθη. Πρόκειται για μια επιστροφή στη μορφή και το έργο του Θεόφιλου, μέσα από τις δύο ιστορίες που προκύπτουν συνήθως όταν μιλά κανείς για τον σπουδαίο της Μυτιλήνης: Την ιστορία της δύσκολης ζωής του μέσα στη φτώχεια, την περιπλάνηση και την κακομεταχείρισή του από το κοινωνικό περιβάλλον της εποχής. Και αυτήν της ανακάλυψης του ταλέντου του από τον Τεριάντ και μετά τον θάνατό του από τη Γενιά του '30, που είδε στον Θεόφιλο τη συνέχεια της Ελληνικότητας, χρίζοντάς τον «άνθρωπο-σύνδεσμο, τη ζωντανή παύλα που μας ενώνει με την πιο αυθεντική πλευρά του αγνοημένου εαυτού μας» (Οδυσσέας Ελύτης, Ο ζωγράφος Θεόφιλος, Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1996). Υπάρχει και μια τρίτη «ιστορία», αυτή που προέκυψε όταν ο Λάκης Παπαστάθης ζήτησε για το «Παρασκήνιο» από τέσσερις σύγχρονους εικαστικούς να μιλήσουν για τον Θεόφιλο συνδέοντάς τον με το σήμερα.

«Υπήρξε τυχερός που τον ανακάλυψαν οι ποιητές πρώτα και μετά οι τεχνοκριτικοί», είχε διαπιστώσει για τον Θεόφιλο ο Λάκης Παπαστάθης. «...σαν να υπήρξε», σχολίαζε, «μια μυστική συμφωνία μεταξύ τους για το θαύμα της Τέχνης. Ο Θεόφιλος πάντα μας θυμίζει την ελπίδα της τέχνης, τον τρόπο που μπορεί κάποιος να δημιουργήσει έστω και με μια καθημαγμένη ζωή».

Η κοινή προσπάθεια του Μουσείου Μπενάκη με την Εμπορική Τράπεζα φανερώνει πως ακόμα και σε εποχές κρίσης, οι συνεργασίες υπέρ σημαντικών εικαστικών γεγονότων, έστω και μικρής έκτασης, όπως η παρούσα έκθεση, μπορούν να αποτελέσουν μια ουσιαστική πρόταση στο χώρο του πολιτισμού.

* Η έκθεση διαρκεί έως τις 31 Οκτωβρίου

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Αποστολή: Δημήτρης Κεφαλίδης (Γερμανία)