Ερνέστο Τσε Γκεβάρα: Επαναστάτης με αιτία - Η αποχαιρετιστήρια επιστολή προς τον Κάστρο

Η ΕΙΚΟΝΑ του Τσε Γκεβάρα συντίθεται από σημαίνοντα και σημαινόμενα που ερμηνεύονται ποικιλοτρόπως από πολιτικούς επιστήμονες, κυβερνήσεις, μέσα μαζικής ενημέρωσης και…«εν δυνάμει» επαναστάτες.

Ωστόσο, το πολιτικό γίγνεσθαι στη Λατινική Αμερική έχει αλλάξει από την εποχή που ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα συνέτασσε εγχειρίδια ανταρτοπόλεμου καταγράφοντας μεθόδους ανατροπής των δικτατορικών καθεστώτων και διακηρύσσοντας μια δικαιότερη αναδιανομή του γεωργικού πλούτου.

Οι περισσότεροι ηγέτες των χωρών της Λατινικής Αμερικής αποτίουν φόρο τιμής στον Αργεντίνο επαναστάτη και στέκονται με δέος απέναντι στη ρομαντική και παγκοσμίως διάσημη φιγούρα του. Ωστόσο, καθώς φαίνεται, οι περισσότεροι έχουν αφαιρέσει από την πολιτική κουλτούρα τους τον διαλεκτικό υλισμό του Έγκελς και του Μαρξ και της σύγκρουσης των τάξεων, θεωρία που επηρέασε βαθιά τον Τσε Γκεβάρα.

Ο πρόεδρος της Βολιβίας, Εβο Μοράλες, έχει τοποθετήσει στον τοίχο του προεδρικού μεγάρου ένα μεγάλο πίνακα του Αργεντίνου επαναστάτη. «Αποτελεί ακόμα ένα σύμβολο απελευθέρωσης, ανεξαρτησίας και πάνω απ’ όλα δικαοσύνης και ισότητας» λέει χαρακτηριστικά ο Μοράλες. Ωστόσο, δεν κρύβεται πίσω από τις λέξεις όταν ερωτάται για την κληρονομιά του Τσε Γκεβάρα. «Στη δεκαετία του ’60 και του ’70 οι άνθρωποι έκαναν ένοπλο αγώνα για να αλλάξουν ένα μοντέλο εξουσίας και να φέρουν τη δικαιοσύνη και την ισότητα. Τώρα οι καιροί είναι διαφορετικοί».

Ο πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα του Εκουαδόρ, αν και δημοσίως αφιερώνει τραγούδια στον Τσε Γκεβάρα δηλώνει πως ο κομαντάντε είναι μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της Λατινο – αμερικανικής Ιστορίας. Ωστόσο, δεν τον απασχολούν έννοιες όπως ο διαλεκτικός υλισμός και επιπλέον δεν πιστεύει στη σύγκρουση των τάξεων. «Πιστεύουμε ότι η αλλαγή μπορεί να επέλθει μέσα από τις υπάρχουσες δομές με δημοκρατικά μέσα», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, Ουγκο Τσάβες έπειτα από τις συνεχείς κρατικοποιήσεις των μεγάλων εταιρειών της χώρας, αποδέχεται τον αγώνα του Τσε Γκεβάρα αν και ονόμασε τη δική του «σοσιαλιστική» επανάσταση μετά του ονόματος του Σιμόν Μπολιβάρ, απελευθερωτή της Νότιας Αμερικής τον 19ο αιώνα.

Στη Βραζιλία πρόσφατα γράφτηκε ένα άρθρο σε γνωστό εβδομαδιαίο φύλλο, επικριτικό για την πολιτική κουλτούρα του Τσε Γκεβάρα. Το άρθρο έφερε τον τίτλο «Τσε – Η Φάρσα του Ήρωα». Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και μια βιογραφία που εκδόθηκε υπό τον τίτλο «Το κρυμμένο πρόσωπο του Τσε». Ο Αργεντίνος εμφανίζεται ως ψυχρός δολοφόνος που ηγείται μιας «εξαγνιστικής συνωμοσίας», έπειτα από την κατάληψη της Αβάνας μαζί με τον Φιντέλ Κάστρο.

O Κάστρο και ο Πράντο θυμούνται…

Πρόσφατα, ο Φιντέλ Κάστρο σε συνέντευξη του επέμενε ότι ο Τσε Γκεβάρα δεν θα είχε αιχμαλωτιστεί εάν το όπλο του λειτουργούσε καλά. Θέλοντας να δώσει μια μυθική διάσταση στον θάνατο του Αργεντίνου επαναστάτη δήλωσε ότι «ο Τσε Γκεβάρα δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα μπορούσε να είχε πιαστεί αιχμάλωτος εφόσον το όπλο του λειτουργούσε».

Ο Κάστρο μιλώντας στον Ιγκνάσιο Ραμονέ, μια από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας δημοσιογραφίας, αφηγείται: «Πληγωμένος και χωρίς όπλο για υπεράσπιση οι φύλακες τον έσυραν με ευκολία στο κοντινότερο χωριό» και συνεχίζει: «είχαν την εντύπωση ότι με το να τον σκοτώσουν θα τον έπαυαν σαν μαχητή; Σήμερα βρίσκεται παντού, σε κάθε μέρος που υπάρχει κάποιο δίκαιος λόγος που χρειάζεται υπεράσπιση».

Από την άλλη μεριά, ο Βολιβιανός στρατηγός Γκάρι Πράντο, ο επικεφαλής της αποστολής για τη σύλληψη του Τσε Γκεβάρα δίνει μια άλλη διάσταση στις ύστατες στιγμές του επαναστάτη. «Θλιμμένος, βρώμικος, πεινασμένος και ντυμένος με κουρέλια, πέταξε στο έδαφος το όπλο και παραδόθηκε» σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Πράντο και συνεχίζει: «Δεν έμοιαζε επ’ουδενί με το μύθο του ήρωα αντάρτη που τον συνόδευε μέχρι τότε και σίγουρα δεν ήταν κάποιος που θα μπορούσε να τρομοκρατήσει κάποιον».

Μια διακριτή επαναστατική θεωρία

Το 1960, ένα χρόνο μετά την ανατροπή του Μπατίστα και την τελική επικράτηση των ανταρτών στην πρωτεύουσα Αβάνα, ο Γκεβάρα έγραψε μια εκτενή εργασία με τον τίτλο «Guerilla Warfare». Εκεί παρουσίαζε τις αρχές, βάσει των οποίων κάθε κράτος στη Λατινική Αμερική θα μπορούσε με επιτυχία να διαπράξει αντάρτικο εναντίον των καταπιεστικών καθεστώτων της εποχής.

Η πρώτη αρχή, επηρεασμένη από την επιτυχημένη ανατροπή του Μπατίστα, διακήρυσσει τη νίκη των λαϊκών δυνάμεων εναντίον ενός συντεταγμένου στρατού. Ωστόσο, η νοηματοδότηση και περαιτέρω αξιολόγηση των δύο άλλων αρχών ήταν η εκκίνηση για τη δημιουργία μιας ξεχωριστής επαναστατικής θεωρίας (foco theory). O Γκεβάρα, επηρεασμένος από την ανάγνωση της Μαρξιστικής θεωρίας και της επανάστασης του προλεταριάτου εναντίον των κεφαλαιούχων και της αστικής τάξης, θεώρησε τη φυσική εξέλιξη της συλλογικής εργατικής συνείδησης χρονοβόρα και κατά τι ηττοπαθή. Η άποψη του αναφερόταν στην ταχύτατη και άμεση οργάνωση αντάρτικων ομάδων που θα επιτίθεντο στα καταπιεστικά καθεστώτα. Έτσι θα προκαλούσε την αντίδραση, την αντεπίθεση και τη σκλήρυνση των καταπιεστικών μηχανισμών του καθεστώτος, οδηγώντας το στην πλήρη αποκάλυψη της αντιδημοκρατικότητας του.

Η Λατινο – αμερικανική πολιτική σφαίρα στην εποχή του Τσε Γκεβάρα ευνοούσε τις άνωθεν αρχές παράλληλα με τη ριζική αγροτική μεταρρύθμιση που υποσχόταν το αντάρτικο της εποχής. Η εκμετάλλευση της γης από τους λίγους, με τις ευχές των επικεφαλής κυβερνήσεων ήταν ένα ισχυρό ερέθισμα για τη συμπαράταξη των αγροτών στον ένοπλο αγώνα. Η γνωστοποίηση της επανάστασης κατ’αυτόν τον τρόπο και η δημιουργία επαναστατικών ιδανικών, ισχυριζόταν ο Τσε Γκεβάρα, ήταν ο ορθός δρόμος για την επιβολή της νέας κατάστασης.

Η πολιτική του κουλτούρα και διανόηση ωστόσο, τον οδήγησαν να παραδεχτεί ότι το αντάρτικο δεν είναι πάντα η πανάκεια λύση για την αλλαγή. Όταν μια κυβέρνηση είναι δημοκρατικά εκλεγμένη και έχει αφήσει χώρο στην έκφραση διαφορετικών πολιτικών απόψεων, η ένοπλη επανάσταση δεν εμπνέεται με ευκολία. Αντιθέτως, η ειρηνική δράση και αντίσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «όπλο» για την επιθυμητή αλλαγή.

40 χρόνια μετά

Έπειτα από 40 χρόνια η επέτειος από το θάνατο του Τσε Γκεβάρα γιορτάζεται στη Βολιβία με οπαδούς του να συγκεντρώνονται στη ζούγκλα της La Higuera εκεί όπου συνελήφθη και δολοφονήθηκε. Στη μητέρα – πατρίδα του την Αργεντινή καθώς και στη Βενεζουέλα φεστιβάλ μουσικής και τέχνης γίνονται προς τιμήν του.

Οι ίδιες δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα και στην Κούβα όπου περίπου 1500 άνθρωποι παίζουν το αγαπημένο του παιχνίδι, το σκάκι. Εάν ο Τσε Γκεβάρα ζούσε σήμερα θα ήταν 79 χρονών. Το μάρκετινγκ που περιστρέφεται γύρω από το όνομά του με τα μπλουζάκια και τις κονκάρδες να πωλούνται σωρηδόν επιβεβαιώνει τις ανησυχίες του για την επιβολή του καπιταλισμού σε όλους τους τομείς της κοινωνικής σφαίρας. Στoυς ακόλουθους διαδικτυακούς τόπους http://www.cheguevarasite.de/, http://www.che-lives.com καθώς και σε πολλά μαγαζιά ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα δεν έχει πια όπλα τις ιδέες του και το πυροβόλο του για να ανατρέψει τυραννικά καθεστώτα. Έχει μετουσιωθεί σ’ένα προϊόν που πουλάει. Έχει κεφαλαιοποιηθεί από την κυρίαρχη ιδεολογία του καπιταλισμού ο οποίος εξελίσσει το πλαίσιο ανταλλαγής προϊόντων παρά των ιδεών.

Ο ίδιος ο Τσε άλλωστε, όπως μαρτυρεί ο Έλληνας ιστορικός Ν. Ψυρούκης, είχε ήδη αντιληφθεί ότι πενήντα χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση η συνείδηση των Ρώσων παρέμενε καπιταλιστική…

Χρονολόγιο

Ο Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα γεννήθηκε στην πόλη Ροσάριο της Αργεντινής, γόνος οικογένειας που ανήκε στην ολιγαρχία της εποχής. Με ισπανικές και ιρλανδικές καταβολές, η οικογένειά του δεν είχε πρόβλημα στο να έρχεται σε επαφή με τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, προκαλώντας έτσι την αστική τάξη.

Το 1948 γράφτηκε στην ιατρική σχολή του Μπουένος Αϊρες, χωρίς όμως να εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού

Μετά την αποφοίτηση του ο Τσε Γκεβάρα ταξίδεψε στη Γουατεμάλα με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς όπως η Βολιβία, το Περού, ο Παναμάς, η Κόστα Ρίκα, η Νικαράγουα και το Ελ Σαλβαδόρ.

Κάπου μεταξύ του 1954 και 1955 γνωρίστηκε με την Περουβιανή οικονομολόγο Ιλδα Γκαδέα. Η επαφή τους άνοιξε στον Τσε Γκεβάρα το δρόμο για επαφές με ένα ευρύ κύκλο εξόριστων και αριστερών διανοουμένων.

Το καλοκαίρι του 1955 η συνάντηση με τον Kάστρο είναι καταλυτική για τη μετέπειτα πορεία του κινήματος της 26ης Ιουλίου. Ο Αργεντίνος είδε στο πρόσωπο του Κάστρο έναν ηγέτη που θα μπορούσε να στηρίξει την Κουβανική επανάσταση.

1958. Η κατάληψη της Σάντα Κλάρα έπειτα από δύο χρόνια ανταρτοπόλεμου στην οροσειρά Σιέρα Μαέστρα ενάντια στο δικτάτορα Μπατίστα, ήταν ένα κομβικό σημείο για τον Τσε Γκεβάρα και την επανάσταση.

1η Ιανουαρίου 1959 και ο Μπατίστα αποχωρεί από την Αβάνα προς τη Δομινικανή Δημοκρατία. Ο Τσε Γκεβάρα αναλαμβάνει να εξετάσει τις εφέσεις των δύο επαναστατικών δικαστηρίων που λειτουργούσαν δικάζοντας στρατιωτικούς, αστυνομικούς και πολίτες.

Στις 7 Οκτωβρίου του 1959 ο Κάστρο του αναθέτει την αρχηγία του Τομέα Βιομηχανίας του Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Μεταρρύθμισης καθώς και του Τμήματος Εκπαίδευσης των Ενόπλων Δυνάμεων.

Στις 23 Φεβρουαρίου του 1961 διορίζεται Υπουργός Βιομηχανίας της Κούβας για να οργανώσει τις βιομηχανικές μονάδες και το κύμα κρατικοποιήσεων που έχει επέλθει στη χώρα. Έχει ήδη συναντηθεί με τον Χρουτσώφ στη Μόσχα και με τον Μάο Τσε- Τουνγκ στο Πεκίνο και έχει συμφωνήσει σε τιμή υψηλότερη από τις τιμές της αγοράς την εξαγωγή 4 εκατομμυρίων τόνων ζάχαρης.

Το 1961, κατά τη διάρκεια της αμερικανικής εισβολής του Κόλπου των Χοίρων τίθεται επικεφαλής των κουβανικών στρατευμάτων στην επαρχία Πινάρ ντελ Ρίο. Το στράτευμα του παρέμεινε ανενεργό αλλά πέτυχε με αντιπερισπασμό να αποπροσανατολίσει τις αμερικανικές δυνάμεις. Η κουβανική πολιτοφυλακή και αεροπορία αντιστάθηκαν επιτυχώς στην αμερικανική εισβολή.

11 Δεκεμβρίου 1964. Η ομιλία του στη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών χαρακτηρίζεται από τη διαμαρτυρία του εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών και τις λατινοαμερικανικές δικτατορίες που αυτές υποθάλπτουν.

1η Απριλίου 1964 και ο Τσε Γκεβάρα αποχωρεί από την Κούβα λόγω διαφωνιών με την οικονομική πολιτική του Κάστρο.

Επόμενος σταθμός το Κογκό όπου ο Τσε Γκεβάρα είδε την Αφρική ως τον αδύναμο κρίκο του ιμπεριαλισμού. Ωστόσο, η αδυναμία σύνταξης των Κογκολέζικων δυνάμεων τον οδηγεί σε απογοήτευση και αποτυχία της επανάστασης.

Κύκνειο άσμα για τον Αργεντίνο επαναστάτη στην Βολιβία. Χωρίς την υποστήριξη του κομμουνιστικού κόμματος της Βολιβίας και με την CIA να τον παρακολουθεί, ο Τσε συλλαμβάνεται και σκοτώνεται στις 9 Οκτωβρίου του 1967 από τον υπαξιωματικό του βολιβιανού στρατού, Μάριο Τεράν.

8/10/2007

www.kathimerini.gr

Αποχαιρετιστήριο γράμμα του Τσε προς τον Φιντέλ Κάστρο

Γράφτηκε: 3 Οκτώβρη 1965
Πηγή: «Κείμενα», Σύγχρονη Εποχή 1988
Μετάφραση: Χρ. Πάντζου
HTML μορφοποίηση: Mike B.

Φιντέλ,

Αυτή τη στιγμή θυμάμαι πολλά πράγματα-όταν σε γνώρισα στο σπίτι της Μαρίας-Αντωνίας, όταν μου πρότεινες να σε ακολουθήσω, την ένταση της προετοιμασίας. Μια μέρα ήρθαν και μας ρώτησαν ποιος θα έπρεπε να ειδοποιηθεί σε περίπτωση θανάτου μας. Τότε η συνειδητοποιήσαμε την πιθανότητα αυτή. Αργότερα μάθαμε ότι ήταν αλήθεια, ότι σε μια επανάσταση νικά κανείς ή πεθαίνει (αν είναι πραγματική). Πολλοί σύντροφοι έπεσαν στην πορεία προς τη νίκη.

Σήμερα τα πάντα έχουν ένα λιγότερο δραματικό τόνο, επειδή είμαστε πιο ώριμοι, αλλά το γεγονός επαναλαμβάνεται. Αισθάνομαι ότι έχω κάνει το καθήκον μου προς την Κουβανέζικη επανάσταση, στο έδαφός της, και αποχαιρετώ εσένα, τους συντρόφου, το λαό σου ο οποίος είναι τώρα δικός μου.

Παραιτήθηκα επίσημα από τις θέσεις μου στην ηγεσία του κόμματος, το πόστο μου σαν υπουργός, το βαθμό μου σα διοικητής και την υπηκοότητά μου. Δεν έχω κανένα πια δεσμό νομικά με την Κούβα. Οι μόνοι δεσμοί που εχω είναι άλλης φύσεως-αυτοί που δεν σπάνε όπως οι διορισμοί σε πόστα.

Ανασκοπώντας τη ζωή μου, πιστεύω ότι δούλευα με αρκετή τιμιότητα και αφοσίωση για να εδραιώσω την επαναστατική κατάκτηση.

Το μόνο μου σοβαρό λάθος ήταν το ότι δεν σου έδειξα αρκετή εμπιστοσύνη απ’ τις πρώτες στιγμές στη Σιέρα Μαέστρα και το ότι δεν κατάλαβα αρκετά γρήγορα τις ηγετικές και επαναστατικές σου ικανότητες. Έζησα υπέροχες στιγμές δίπλα σου και αισθάνομαι την τιμή να ανήκω στους ανθρώπους σου στις λαμπρές μα λυπημένες μέρες της κρίσης της Καραϊβικής. Λίγοι πολιτικοί είναι στις μέρες μας τόσο λαμπροί όσο εσύ. Είμαι επίσης περήφανος που σε ακολούθησα χωρίς δισταγμό, που ταυτίστηκα με τον τρόπο που σκέφτεσαι και που εκτιμάς τους κινδύνους.

Άλλα έθνη του κόσμου χρειάζονται τις ταπεινές μου προσπάθειες συμπαράστασης. Μπορώ να κάνω αυτό που εσύ δεν μπορείς λόγω της ευθύνης σου στην αρχηγία της Κούβας, και έφτασε ο καιρός να αποχωριστούμε.

Πρέπει να ξέρεις ότι αυτό το κάνω με ανάμεικτα συναισθήματα. Αφήνω εδώ την πιο αγνή μου ελπίδα σαν χτίστης και σαν αγαπημένος αυτών που λατρεύω. Και αφήνω τους ανθρώπους που με δέχτηκαν σα γιο. Αυτό πληγώνει ένα μέρος της ψυχής μου. Μεταφέρω στα πεδία των νέων μαχών την πίστη ότι με δίδαξες, το επαναστατικό πνεύμα του λαού μου, το αίσθημα της εκπλήρωσης ενός απ’ τα πιο ιερά καθήκοντα: να πολεμάς όπου και να είσαι τον ιμπεριαλισμό. Αυτό είναι μια πηγή δύναμης και ακόμη, γιατρεύει τις βαθύτερες πληγές.

Δηλώνω για άλλη μια φορά ότι απαλλάσσω την Κούβα από κάθε ευθύνη, εκτός απ’ αυτή που προέρχεται απ’ το παράδειγμά της. Αν ο θάνατος με βρει κάτω από άλλους ουρανούς, η τελευταία μου σκέψη θα είναι γι αυτό το λαό και ειδικά για σένα.

Είμαι ευγνώμων για τη διδασκαλία και το παράδειγμά σου, στο οποίο θα προσπαθήσω να σταθώ πιστός μέχρι τις τελικές συνέπειες των πράξεών μου. Πάντα ταυτιζόμουν με την εξωτερική πολιτική της επανάστασής μας, όπως και συνεχίζω. Όπου κι αν βρίσκομαι, θα αισθάνομαι την ευθύνη του να είσαι Κουβανός επαναστάτης και σαν τέτοιος θα συμπεριφέρομαι. Δεν λυπάμαι που δεν άφησα τίποτα υλικό στη γυναίκα και τα παιδιά μου. Είμαι ευτυχισμένος που έγινε έτσι. Δε ζητώ τίποτα γι αυτούς γιατί το κράτος θα φροντίσει να έχουν αρκετά για να ζήσουν και να μορφωθούν. Θα είχα πολλά να πω σ’ εσένα και το λαό μας, αλλά αισθάνομαι ότι είναι άχρηστα. Οι λέξεις δεν μπορούν να εκφράσουν αυτό που θα ήθελα και δεν υπάρχει λόγος να ξοδεύω σελίδες.

Πάντα μπροστά για τη νίκη!

Πατρίδα ή θάνατος!

Σε αγκαλιάζω με όλο τον επαναστατικό μου ζήλο.

http://www.marxistsfr.org/ellinika/archive/guevara/1965/10/03.htm