Η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ - 7/12/1941 - Η είσοδος της Αμερικής στον Πόλεμο (videos)

Ιστορικό πλαίσιο

Η Ιαπωνία είχε εμπλακεί σε πόλεμο με την Κίνα ήδη από το 1937. Έχοντας καταλάβει μεγάλο μέρος της χώρας, κυβερνάται ουσιαστικά από μια ομάδα στρατιωτικών με ισχυρές επεκτατικές βλέψεις. Οι ΗΠΑ δυσφορούν από την επέκταση της Ιαπωνίας και προσπαθούν, με εμπορικούς αποκλεισμούς και άλλα μέτρα, να την περιορίσουν. Οι Ιάπωνες, ωστόσο, δεν είναι διατεθειμένοι να απεμπολήσουν τις κατακτήσεις τους, ούτε να εγκαταλείψουν την επεκτατική τους πολιτική. Εκμεταλλεύονται τις συγκυρίες και μεγαλώνουν την σφαίρα των κατακτήσεών τους, εκδιώκοντας ουσιαστικά τους Γάλλους από την Ινδοκίνα.

Το σκεπτικό των Ιαπώνων είναι, σε γενικές γραμμές, το εξής: Η Ιαπωνία εξαρτάται κατά το 90% της βιομηχανικής παραγωγής της από πόρους εκτός της χώρας. Κατά συνέπεια, οι πόροι αυτοί πρέπει να βρεθούν εντός της Ιαπωνικής επικράτειας. Οι ΗΠΑ, σκέπτονται οι στρατιωτικοί στο Τόκιο, ασφαλώς θα αντιδράσουν σε αυτό, όπως έχουν ήδη κάνει. Κατά συνέπεια, αργά ή γρήγορα, θα εμπλακούν σε πόλεμο. Ο εμπορικός αποκλεισμός, όμως, θέτει το πρόβλημα των πρώτων υλών και, ιδιαίτερα, των καυσίμων: Η Ιαπωνία έχει δημιουργήσει αποθέματα επαρκή για επιχειρήσεις για ένα έτος. Αν μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα δεν επιτύχει τους στόχους της, τότε θα βρεθεί, παρά τον πανίσχυρο στόλο και τη λαμπρή αεροπορία που έχει δημιουργήσει, σε πολύ δυσχερή θέση. Κατά συνέπεια, όσο πιο γρήγορα αρχίσει η κατάκτηση πλουτοπαραγωγικών πηγών, τόσο καλύτερα. Ο Αρχηγός του ιαπωνικού στόλου Ιζορόκου Γιαμαμότο προτείνει την καταστροφή του Αμερικανικού στόλου του Ειρηνικού, που εδρεύει στο Περλ Χάρμπορ, χωρίς να προηγηθεί κήρυξη πολέμου. Αν ο στόχος επιτευχθεί, η Ιαπωνία θα έχει απόλυτη ελευθερία κινήσεων σε ολόκληρο τον Ειρηνικό. Ο Γιαμαμότο δεν εθελοτυφλεί: Προβλέπει ότι οι ΗΠΑ θα αντικαταστήσουν - και με το παραπάνω - τα κατεστραμμένα σκάφη τους[1]. Γι' αυτό, όμως, θα απαιτηθούν ένα έως δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων η Ιαπωνία θα έχει πλέον στην κατοχή της ό,τι χρειάζεται για την αντιμετώπιση των αμερικανικών δυνάμεων. Ύστερα από αρκετούς δισταγμούς, το Γενικό Επιτελείο αποδέχεται το σχέδιο του Γιαμαμότο για επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Οι Αμερικανοί δεν περίμεναν να τους επιτεθούν οι Ιάπωνες, επειδή πίστευαν ότι τα πλοία τους δεν ήταν ευάλωτα σε τορπίλες, αφού τα νερά ήταν ρηχά. Ομως, οι Ιάπωνες καινοτόμησαν και κατασκεύασαν τορπίλες με πτερύγια. Έτσι, οι Αμερικανοί υπέστησαν στρατηγικό και τακτικό αιφνιδιασμό.

Πολιτικές συνέπειες

Τα πολιτικά αποτελέσματα της επίθεσης ήταν κατά πολύ σημαντικότερα από τα στρατιωτικά / στρατηγικά. Η επίθεση αυτή προκάλεσε ισχυρότατο κύμα αγανάκτησης στις ΗΠΑ. Ο Πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ εκφωνεί έναν από τους πλέον διάσημους λόγους του, στηλιτεύοντας την άνανδρη επίθεση με τη φράση "...a date which will live in infamy" (η ημέρα αυτή θα καταγραφεί ως ημέρα ντροπής στην Ιστορία). Η φράση του Προέδρου απηχεί το λαϊκό αίσθημα: Οι Αμερικανοί αποκαλούν τους Ιάπωνες "yellow bastards" και η κοινή γνώμη, που πριν μερικές ώρες ήταν κατά οποιασδήποτε εμπλοκής σε εχθροπραξίες, τώρα μεταστρέφεται και ζητά την κήρυξη πολέμου στην Ιαπωνία. Αφουγκραζόμενος το λαϊκό αίσθημα, ο Πρόεδρος κηρύσσει αυθημερόν τον πόλεμο στην Ιαπωνία (μερικές ημέρες αργότερα, στις 11 Δεκεμβρίου, θα κάνει το ίδιο και στη Γερμανία) και η απόφασή του επικυρώνεται με μία μόνο ψήφο κατά (της Τζάνετ Ράνκιν, Γερουσιαστού της Μοντάνα) από την Γερουσία. Η πολιτική αυτή απόφαση είναι από μόνη της πολύ σημαντική: Ανατρέπει τα μέχρι τότε δεδομένα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού εισάγει σε αυτόν τη μεγαλύτερη, σε οικονομική ισχύ, χώρα του πλανήτη. Ασφαλώς θα χρειάζονταν πολλοί μήνες ακόμη για την εμπλοκή των ΗΠΑ στον Πόλεμο. Η ιαπωνική ενέργεια τις έθεσε σε αυτόν, βγάζοντάς τις από τον απομονωτισμό, τον οποίο επιθυμούσε η ευρεία μάζα του πληθυσμού μέχρι τις 7 Δεκεμβρίου. Η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο ενθουσιάζει τον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο οποίος στήριζε την πολιτική και τις ελπίδες του στην είσοδο των ΗΠΑ στη σύρραξη. Αντίθετα, στη Γερμανία η είσοδος των ΗΠΑ στον Πόλεμο γίνεται δεκτή με σκεπτικισμό και εκνευρισμό: Ο Χίτλερ και οι περί αυτόν - και ιδιαίτερα ο Γκέρινγκ - δεν θεωρούν τις ΗΠΑ σημαντική στρατιωτική δύναμη. Ο Γκέρινγκ δηλώνει "Δεν υποτιμώ τους Αμερικανούς. Είναι ασυναγώνιστοι στην κατασκευή ξυριστικών λεπίδων. Μην ξεχνάτε, ωστόσο, ότι η λέξη "bluff" είναι το κλειδί της κοινωνίας τους...". Η Γερμανική ηγεσία, ωστόσο, δεν παραβλέπει ότι οι ΗΠΑ θα είναι αρωγός, έστω και οικονομικός, της Βρετανίας, κι έτσι απομακρύνεται η δυνατότητα να καταβληθεί ο έσχατος εχθρός σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Στην Ιαπωνία η μοίρα του Ναγκούμο γίνεται δεκτή με ενθουσιώδεις εκδηλώσεις. Ογδόντα εκατομμύρια άτομα παραληρούν για τη μεγάλη νίκη, ο Φουσίντα γίνεται εθνικός ήρωας και ο Αυτοκράτωρ απαιτεί να τον δεχθεί σε ακρόαση κατά παράβαση του πρωτοκόλλου (ο Φουσίντα είναι ταπεινής καταγωγής). Ο πολεμικός παροξυσμός φθάνει στο αποκορύφωμά του. Ένας άνθρωπος μόνον παραμένει βλοσυρός: Ο ίδιος ο δημιουργός της επιχείρησης Γιαμαμότο. Σε σχετικές ερωτήσεις των συνεργατών του απαντά ότι δεν είναι ευχαριστημένος. Τα αεροπλανοφόρα, ο κύριος στόχος της επιχείρησης δεν επλήγησαν. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν με μεγαλύτερη ταχύτητα και βιαιότητα από όση αναμενόταν. Εν τούτοις, η Ιαπωνία είχε επιτύχει τον στόχο που είχε θέσει, σχεδιάζοντας την επίθεση: Είχε κερδίσει τον χρόνο που της ήταν απαραίτητος για να επεκτείνει την Αυτοκρατορία της στην νοτιοανατολική Ασία, χωρίς να χρειαστεί να εμπλακεί σε μάχες με τις ΗΠΑ. Μπόρεσε, έτσι, να καταλάβει ανενόχλητη τις Φιλιππίνες, την Ινδονησία και όλες τις περιοχές που θεωρούσε απαραίτητες για να επιτύχει τον μακροπρόθεσμο στόχο της, την αυτονομία της σε πλουτοπαραγωγικές περιοχές και πρώτες ύλες. Αποδείχθηκε, όμως, ότι η άποψη του Φουσίντα για εξαπόλυση τρίτου κύματος ήταν, στρατηγικά, ορθότερη της άποψης που επέβαλε ο Ναγκούμο: Πριν περάσουν έξι μήνες, οι ΗΠΑ επιφέρουν την πρώτη ήττα στις Ιαπωνικές δυνάμεις στην Μίντγουέη και ανατρέπουν τη στρατηγική κατάσταση στον Ειρηνικό. Αν το τρίτο κύμα, που είχε προτείνει ο Φουσίντα, είχε εξαπολυθεί και επιτύχει τον στόχο του, οι ΗΠΑ θα είχαν αναγκασθεί να εγκαταλείψουν όλες τις βάσεις τους στον Ειρηνικό και να αποσυρθούν στη δυτική ακτή της χώρας τους, αυξάνοντας κατά 2.200 μίλια την απόστασή τους από το θέατρο επιχειρήσεων της Ιαπωνίας.     

Πηγή: Wikipedia   

Περλ Χάρμπορ - του Στέλιου Αρτεμάκη

Παρά τις διάφορες τους στις λεπτομέρειες, πολλοί αμερικανοί ιστορικοί θεωρούν ότι η Ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ ήταν το αποτέλεσμα μιας καλοσχεδιασμένης διπλωματικής πολιτικής και όχι μια αυθόρμητη πολεμική ενέργεια που έπιασε στρατό και κυβέρνηση στον ύπνο.

Στις 7 Δεκεμβρίου 1941, 7 και 53 τοπική ώρα, μια ιαπωνική δύναμη 183 πολεμικών αεροσκαφών επιτέθηκε στο Περλ Χάρμπορ της Χαβάης όπου έδρευε μια δύναμη του αμερικάνικου στόλου του Ειρηνικού. Περίπου 4500 αμερικανοί τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν.

Καθώς τα νέα από την επίθεση άρχισαν να διαδίδονται, ο Γουίλιαμ Φρίντμαν, αναλυτής που συμμετείχε στην αποκωδικοποίηση του «Μοβ Κώδικα» της ιαπωνικής διπλωματίας, είπε στη γυναίκα του: «Το ήξεραν, το ήξεραν!»

Εν τω μεταξύ, ο βρετανός διπλός πράκτορας Ντούσκο Ποπόφ, έλαβε μια ατελή και ασαφή αναφορά των γεγονότων, βρισκόμενος εν πλω. Υπέθεσε ότι οι αμερικάνοι είχαν ετοιμαστεί για την ιαπωνική επίθεση αφού ο ίδιος είχε δώσει στο FBI τα σχέδια της αεροπορικής επιδρομής. Αργότερα ο Ποπόφ δήλωσε: «Ήμουν σίγουρος ότι ο αμερικάνικος στόλος είχε πετύχει μια μεγάλη νίκη επί των Ιαπώνων. Ήμουν πολύ περήφανος που τους έδωσα την προειδοποίηση τέσσερις μήνες νωρίτερα και αγωνιούσα να δω τι υποδοχή τους είχαν ετοιμάσει.»    

Στη Σιγκαπούρη, την επομένη της επίθεσης, ο αναλυτής του Βασιλικού Ναυτικού Τόμι Γουίσντεν δήλωσε απορημένος: «Πως τους έπιασαν ανέτοιμους με τόσες πληροφορίες που τους δώσαμε;»

Ακόμη και σήμερα η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ παραμένει ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα. Κάθε τόσο μια νέα δήλωση, μια νέα ιστορία ανακινεί το θέμα. Για παράδειγμα το 1982, ο Τζον Τόλαντ, ένας από τους κορυφαίους αμερικάνους ιστορικούς έκδωσε το βιβλίο "Pearl Harbor and Its Aftermath" όπου σημειώνει: «Η διαδοχή;1 λαθών την 6η και 7η Δεκεμβρίου είναι απίστευτη. Το μόνο λογικό είναι ότι ο Ρούσβελτ και ο στενός του κύκλος ήξεραν για την επίθεση». Την 7η Δεκεμβρίου ακολούθησε μια μαζική επιχείρηση συγκάλυψης όταν ο αρχηγός του αμερικανικού επιτελείου -σύμφωνα με κάποιο αξιωματούχο πολύ κοντά στο στρατηγό Μάρσαλ- διέταξε: «Να μη βγει τίποτα προς τα έξω. Αυτό θα πρέπει να πάει στον τάφο μαζί μας.»    

Τα ερωτήματα γύρω από το τι πραγματικά προηγήθηκε της επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ είναι πολλά και αφορούν τις πληροφορίες και τις ενέργειες των αμερικάνων επιτελών. Ας δούμε ποια είναι αυτά:

Οι προσεγγίσεις σε αυτό το ερώτημα έχουν μια κλιμάκωση και αφορούν το αν η κυβέρνηση γνώριζε / υποπτεύονταν γενικά μια επίθεση στον Ειρηνικό ή μια επίθεση συγκεκριμένα στο Περλ Χάρμπορ και στις 7 Δεκεμβρίου. Αν και κανένα έγγραφο που να αποδεικνύει κάτι τέτοιο δεν έχει έρθει στην επιφάνεια, οι πιο παλιοί ιστορικοί ήταν πεπεισμένοι ότι η κυβέρνηση γνώριζε εκ των προτέρων ότι θα γινόταν επίθεση σε αμερικανοβρετανικούς στόχους του Ειρηνικού. Περαιτέρω θα έπρεπε να έχουν κάθε λόγο να εικάζουν ότι το Περλ Χάρμπορ ήταν η πιο πιθανή τοποθεσία για κάτι τέτοιο.

Ωστόσο, ο Τόλαντ πιστεύει ότι ο Ρούσβελτ ήξερε και τον τόπο και τον χρόνο της επίθεσης. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ πρέπει να είχε στη διάθεση της πληροφορίες που να υποδεικνύουν τις λεπτομέρειες της επίθεσης και δεν έκαναν τίποτα για να ειδοποιήσουν την ηγεσία του ναυτικού. Οι διοικητές του στόλου στο Περλ Χάρμπορ, που αργότερα έγιναν αποδιοπομπαίοι τράγοι, αρνήθηκαν κατηγορηματικά ότι διέθεταν ανάλογες πληροφορίες που θα τους οδηγούσαν στη λήψη επιπλέον μέτρων ασφαλείας.

Επιπλέον, οι ΗΠΑ ήξεραν σίγουρα τις προθέσεις των Ιαπώνων αφού ήταν ένα βήμα μπροστά στην παρεμβολή και αποκρυπτογράφηση των ιαπωνικών τηλεπικοινωνιών. Τα πιο εμφανή δείγματα ήταν ένα μήνυμα που αφορούσε τη διαίρεση του Περλ Χάρμπορ σε τομείς ("bomb plot" message, 9/10/41) και μια ειδοποίηση για επικείμενη επίθεση ("winds execute" message, 4/12/41).

Κανένα από αυτά τα μηνύματα δεν προωθήθηκαν εγκαίρως στους διοικητές του στόλου και όταν τελικά προωθήθηκαν αυτό έγινε με την ταχυδρομική υπηρεσία της Western Union. Όταν τα τηλεγραφήματα έφτασαν στη Χαβάη, η επίθεση ήταν ήδη σε εξέλιξη.



Η πολιτική των ΗΠΑ είχε σκοπό να προκαλέσει τους Ιάπωνες;

Ακόμα και οι θερμοί υποστηρικτές της πολιτικής του Ρούσβελτ, υποστηρίζουν ότι ο πρόεδρος είπε ψέματα στον αμερικανικό λαό για να οδηγήσει τις ΗΠΑ στον πόλεμο. Η κοινή γνώμη στην Αμερική θεωρούσε την απειλή του άξονα πολύ μακρινή για να υποστηρίξει μια παρέμβαση στον πόλεμο. Ο Χίτλερ είχε αποφύγει κατ’ επανάληψη να χτυπήσει αμερικανικούς στόχους. Ο υπουργός πόλεμου Χένρι Στίμσον κατέγραψε ημερολόγιο του: «Ο Ρούσβελτ δεν είχε άλλη επιλογή από το να παγιδέψει τους Ιάπωνες στο επιτεθούν πρώτοι.»

Μέχρι να γίνει αυτό, είχαν προηγηθεί διάφορες ενέργειες και κυρίως ο αποκλεισμός των Ιαπώνων από φυσικούς πόρους. Για μια χώρα σαν την Ιαπωνία που εξαρτάται κατά πολύ από τις εισαγωγές για τη κάλυψη στοιχειωδών αναγκών αυτό από μόνο του σήμαινε πόλεμο.

Διάφοροι αμερικανοί φορείς έτρεφαν εχθρικά αισθήματα προς την Ιαπωνία για λόγους ιδεολογίας και οικονομίας. Όπως και σήμερα ήταν ιδιαίτερα προβληματισμένοι για την παρουσία ιαπωνικών προϊόντων στα αμερικάνικα ράφια. Και παρά το γεγονός ότι το εμπόριο με τους Ιάπωνες ήταν πολύ πιο μεγάλο από αυτό με την Κίνα, πολλοί πίστευαν ότι η τελευταία θα γινόταν κάποτε μια πολύ μεγαλύτερη αγορά για τα αμερικάνικα προϊόντα. Εάν φυσικά η Ιαπωνία δεν έφτανε εκεί πρώτα. Έτσι, όταν άρχισαν οι εχθροπραξίες μεταξύ Κινάς και Ιαπωνίας, το 1930, υπήρχε μια γενική ανησυχία.

Ήδη από το 1938, ο Ρούσβελτ εξέτασε μαζί με τη Βρετανία την πιθανότητα ενός πολέμου με την Ιαπωνία. Τον Ιούλιο του 1940, ο Ρούσβελτ ξεκίνησε ένα πρόγραμμα οικονομικού αποκλεισμού στρατηγικών πόρων. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου απαγόρευσε τις εξαγωγές σιδηρού και σκραπ προς την Ιαπωνία και τον Ιούνιο του 1941 απαγόρευσε τις εξαγωγές πετρελαίου. Ένα μήνα αργότερα πάγωσε ιαπωνικούς τραπεζικούς λογαριασμούς και εξέδωσε μια ειδοποίηση ότι η συνεχιζόμενη επεκτατική πολιτική των ΗΠΑ θα εξανάγκαζε τις ΗΠΑ να προστατέψει τα συμφέροντα της. Σε διπλωματικό επίπεδο, ο Ρούσβελτ αρνήθηκε να συναντηθεί με τον Ιάπωνα πρωθυπουργό και λίγο αργότερα η Ιαπωνική κυβέρνηση έπεσε. Τα καθήκοντα πρωθυπουργού ανέλαβε ο στρατηγός Τόγιο.

Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με την Ιαπωνία, ο υπουργός εσωτερικών Κορντέλ Χαλ απαίτησε από την Ιαπωνία να αποσυρθεί από τις κτήσεις της σε Κίνα και Ινδοκίνα, να σταματήσει την επιθετικότητα εναντίων των υπόλοιπων χώρων της Ασίας (συμπεριλαμβανομένων και των αποικιών των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Ολλανδίας ) και να διαλύσει τη ζώνη οικονομικής συνεργασίας της Άπω Ανατολής (Greater East Asia Co-Prosperity).

Η Ιαπωνία αρνήθηκε και σε απάντηση προσέφερε οικονομικές διευκολύνσεις. Αλλά η αμερικάνικη κυβέρνηση ήταν κάθετη. Δεν ήθελαν καμία συμφωνία. Ανησυχώντας για τις οικονομικές επιπτώσεις των αμερικάνικων αποκλεισμών, οι Ιάπωνες ξεκίνησαν να συζητούν το ενδεχόμενο πολεμικής αναμέτρησης αν δεν είχε επιτευχθεί κάποια συμφωνία μέχρι το Νοέμβριο. Οι αμερικάνοι αξιωματούχοι ήταν ενήμεροι γι’ αυτό χάρη στην αποκρυπτογράφηση των ιαπωνικών κωδικών και την παρεμβολή διπλωματικών μηνυμάτων.

Στις 20 Νοέμβριου, η Ιαπωνία έκανε μια τελευταία προσφορά που περιελάμβανε την αποκατάσταση της ειρήνης με την Κίνα και την απόσυρση των δυνάμεων της από την Ινδοκίνα σε αντάλλαγμα με την αποκατάσταση των εμπορικών σχέσεων. Παράλληλα οι ιαπωνικές δυνάμεις είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται στα ανοιχτά των αγγλοσαξονικών αποικιών σε περίπτωση που η πρόταση δεν γινόταν δεκτή. Ο Χαλ αποκάλεσε την προσφορά απαράδεκτη και παρά το γεγονός ότι ο αμερικανικός στρατός ήθελε ακόμα αρκετό χρόνο για να προετοιμαστεί εξέδωσε ένα τελεσίγραφο στις 26 Νοέμβριου απαιτώντας την άμεση αποχώρηση των ιαπώνων.

Η μπλόφα ήταν προφανής. Προβλέποντας ότι η συμμόρφωση θα σήμαινε εξευτελισμό για τους Ιάπωνες ο Χαλ ήταν σίγουρος ότι θα απέρριπταν το τελεσίγραφο. Και είχε δίκιο. Η Ιαπωνία όντως απέρριψε το τελεσίγραφο και την επόμενη μέρα ο Χαλ είπε στον υπουργό πολέμου Στίμσον ότι το ζήτημα είναι πλέον στα χέρια του ναυτικού και του στρατού. Ασαφείς προειδοποιήσεις για το ενδεχόμενο σαμποτάζ στάλθηκαν στην Χαβάη.

Στις 26 Νοεμβρίου μια ιαπωνική αρμάδα απέπλευσε από τις νήσους Κουρίλε και στις 2 Δεκεμβρίου δόθηκε διαταγή για την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, με τον όρο ότι θα ακυρωνόταν σε περίπτωση που οι διαπραγματεύσεις ξεκινούσαν ξανά. Στην Ουάσινγκτον, το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου, ο Ρούσβελτ έμαθε ότι η Ιαπωνία θα απέρριπτε το τελεσίγραφο ακριβώς στις 1 το μεσημέρι (ώρα Ουάσινγκτον) δηλαδή την ώρα όπου μόνο σε ένα σημείο στον ειρηνικό θα είχε φως: Στη Χαβάη.

Το αν η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ ήταν το αποτέλεσμα μια καλά σχεδιασμένης πολιτικής για να μπουν οι ΗΠΑ στον πόλεμο ή πρόκειται απλώς για αμέλεια θα το δείξει η ιστορία. Οι αναλογίες όμως με την 11 Σεπτεμβρίου είναι προφανείς. Όπως και τότε έτσι και πριν 5 χρόνια ένα ισχυρό σοκ στην αμερικάνικη κοινή γνώμη χρησιμοποιήθηκε για να προχωρήσουν οι ΗΠΑ σε μια πολεμική αναμέτρηση.

Πηγή: Sheldon Richman, Freedom Daily