Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: Ο Έλληνας Δάσκαλος του Αϊνστάιν (της Χριστιάννας Λούπα)

της Χριστιάννας Λούπα

«Κύριοι,

Ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς όμως δε θέλησε να μάθει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε το δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη και έρευνα. Και για να μη σας κουράσω, σας λέω απλά χωρίς λεπτομέρειες, πως ο μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίο εγώ προσωπικά, αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η φυσική και η σοφία του αιώνα μας χρωστάμε τα πάντα.»

Άλμπερτ. Αϊνστάιν
Τελευταία συνέντευξη Τύπου, 1955

Ποιος ήταν όμως αυτός ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, τον οποίο ο μεγαλοφυής Αϊνστάιν θεωρούσε δάσκαλό του, ενώ είναι βέβαιο ότι οι περισσότεροι Έλληνες δεν έχουν καν ακούσει το όνομά του;

Γόνος επιφανούς οικογένειας Φαναριωτών, όπου όλοι διέπρεψαν και διακρίθηκαν σε ύπατα αξιώματα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, χωρίς όμως να απεμπολήσουν την ελληνικότητά τους, γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1873 και μεγάλωσε σε ένα ευρωπαϊκό, αριστοκρατικό αλλά και επιστημονικό περιβάλλον που τον βοήθησε να διαπρέψει στα γράμματα. Η έμφυτη κλίση του στα Μαθηματικά δεν αργεί καθόλου να εκδηλωθεί. Ο πατέρας του όμως θεωρεί τη μαθηματική επιστήμη επάγγελμα χωρίς μέλλον και τον προτρέπει να γραφτεί στη στρατιωτική σχολή του Βελγίου, στο τμήμα μηχανικών, από το οποίο και αποφοιτά.

Αποφασισμένος ωστόσο να σπουδάσει μαθηματικά, εγκαταλείπει τη δουλειά του στο φράγμα του Ασουάν και γράφεται στο μαθηματικό τμήμα του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Συνεχίζει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Γκέτιγκεν, όπου ανακηρύσσεται υφηγητής, όντας ακόμα στο 9ο εξάμηνο. Όλοι υποκλίνονται μπροστά στο λαμπρό μυαλό του νεαρού επιστήμονα και η ιδιοφυία του τον κάνει περιζήτητο σε όλη την Ευρώπη. Εκείνος όμως, δεν ξεχνά ποτέ την πατρίδα που υπεραγαπά και πάνω απ’ όλα νιώθει Έλληνας.

Αν όμως η Ευρώπη ολόκληρη υποκλίνεται μπροστά του, η Ελλάδα φαίνεται… βαθιά νυχτωμένη! Το 1908, παντρεύεται στην Κωνσταντινούπολη και θέλοντας τα παιδιά του να μεγαλώσουν σαν ελληνόπουλα, ζητά από την ελληνική κυβέρνηση να εργαστεί στο Πανεπιστήμιο ή στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Και – οποία ειρωνεία! – η απάντηση έρχεται καταπέλτης: Μπορεί να εργαστεί μόνο ως δημοδιδάσκαλος σε επαρχιακό σχολείο!

Πικραμένος, ξαναγυρίζει στη Γερμανία, όπου γίνεται τακτικός καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Ανόβερου και κατόπιν του Μπρεσλάου, ενώ έχει ήδη γίνει η γνωριμία του με τον Αϊνστάιν, με τον οποίο και συνεργάζεται. Με την άνοδο του ναζισμού μάλιστα, θα φυγαδεύσουν μαζί πολλούς Εβραίους επιστήμονες στην Αμερική. Ο «θείος Άλμπερτ» τον θαυμάζει απεριόριστα και τον θεωρεί «μεγάλο διδάσκαλο», καθώς εκείνος μεν είναι ιδιοφυία στη Φυσική, ο δε Καραθεοδωρή στα Μαθηματικά.

Κατά το 1911 – κάλλιο αργά παρά ποτέ - φαίνεται πως η Ελλάδα ξυπνά από το λήθαργό της και τον καλεί κοντά της. Λίγο αργότερα προτείνει την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, δυστυχώς όμως όλα τα σχέδια θα ανατραπούν από το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.


Το μεγαλύτερο έργο, ωστόσο, που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει ο Καραθεοδωρή, ήταν το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης. Το 1919, με την επέκταση των ελληνικών συνόρων, ο μεγάλος και διορατικός αυτός μαθηματικός προτείνει στο Βενιζέλο την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Ιωνίας. Ο πρωθυπουργός τού αναθέτει με απόλυτη εμπιστοσύνη την αποστολή αυτή και ο Καραθεοδωρή με μεγάλο ζήλο διαλέγει την αφρόκρεμα των καθηγητών της Ευρώπης για την επάνδρωση του Πανεπιστημίου, το οποίο ονομάζει «Το φως της Ανατολής». Αγοράζει σπουδαία συγγράμματα, ακριβά όργανα και όλα δείχνουν ότι το Πανεπιστήμιο θα εξελιχθεί σε ένα από τα καλύτερα της Ευρώπης.

Η μικρασιατική καταστροφή όμως έρχεται να πολτοποιήσει τα όνειρα της Μεγάλης Ελλάδας και ο Καραθεοδωρή με κίνδυνο ζωής καταφέρνει να φυγαδεύσει το ανεκτίμητο υλικό από τη Σμύρνη και να φύγει από τους τελευταίους. Τα βιβλία και τα όργανα του Πανεπιστημίου που δε λειτούργησε ποτέ, βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Μετά τα θλιβερά γεγονότα, που δοκίμασαν σκληρά τη χώρα μας, ο λαμπρός επιστήμονας, ρίχνοντας μια ρηξικέλευθη ματιά στο μέλλον, εισηγήθηκε την ίδρυση του Πανεπιστημίου του Αιγαίου με έδρα τη Μυτιλήνη ή τη Σάμο, το οποίο είδαμε να γίνεται πραγματικότητα στις μέρες μας.


Από το 1922 έως το 1924 διετέλεσε καθηγητής Μαθηματικών και Μηχανικής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, ενώ λίγο αργότερα εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, αλλά και πολλών άλλων Ακαδημιών.

Πέθανε το 1950, αφήνοντας ένα μεγάλο κενό στον κόσμο της επιστήμης. Η όλη του έρευνα, παρ’ όλα αυτά, εκπροσωπεί το νέο μαθηματικό πνεύμα του 20ου αιώνα. Το 1954 η βαυαρική ακαδημία επιστημών αρχίζει την έκδοση όλων των συγγραμμάτων του σε πέντε τόμους, που θα ολοκληρωθεί τρία χρόνια αργότερα, αναγνωρίζοντας τον Καραθεοδωρή σαν κορυφαίο μαθηματικό παγκοσμίου επιπέδου.