Ελληνικές φυλακές: Η σκοτεινή πλευρά της ζωής (της Χριστιάννας Λούπα)

της Χριστιάννας Λούπα

Σωφρονιστικά ιδρύματα, φυλακές ή αποθήκες ψυχών; Ό,τι όνομα και να δώσει κανείς, το νόημα είναι το ίδιο αποκαρδιωτικό και δεν αποτελεί παρά ένα μόνο κομμάτι του ανάπηρου προνοιακού συστήματος της σαθρής ελληνικής πραγματικότητας.

Η εικόνα των ελληνικών φυλακών είναι δυστυχώς πολύ θλιβερή: Σε κελιά προορισμένα για δύο κρατούμενους, στοιβάζονται πέντε, έξι ή και επτά ακόμα άτομα, ενώ η βία και οι τσακωμοί είναι καθημερινή ρουτίνα. Στον Κορυδαλλό, για παράδειγμα, στεγάζονται 2.262 κρατούμενοι, ενώ η φυλακή είναι προορισμένη για 640. Στις «σκληρές» φυλακές μάλιστα ο ζωτικός χώρος που αναλογεί σε κάθε κρατούμενο είναι 0,70 τ.μ., όταν το πλαφόν που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επτά μέτρα ανά κρατούμενο!

Πώς είναι δυνατόν επομένως να αποδώσει ένα σωφρονιστικό σύστημα, όταν κατάδικοι ανακατεύονται με υπόδικους, βαρυποινίτες με νεαρούς μικροπαραβάτες, έμποροι ναρκωτικών με παραβάτες του κοινού ποινικού νόμου, υπό απέλαση μετανάστες με τοξικομανείς και τέλος όλοι αυτοί μαζί στριμώχνονται σε μερικά τετραγωνικά μέτρα λόγω της συμφόρησης των φυλακών;

Επιτακτική ανάγκη αποτελεί η ιδιαίτερη μεταχείριση των τοξικομανών κρατουμένων, οι οποίοι πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν μια κατηγορία που χρειάζεται θεραπεία μάλλον και όχι τιμωρία. Στη φυλακή άλλωστε, είναι βέβαιο ότι θα συνεχίσουν να προμηθεύονται ναρκωτικά με τους γνωστούς τρόπους, ενώ πολλοί αναγκάζονται να διακόψουν τη θεραπεία απεξάρτησης που είχαν ξεκινήσει.

Ένα πολύ θετικό βήμα ως προς αυτό το θέμα πραγματοποιήθηκε το 2002, όταν ιδρύθηκε το Πρότυπο Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στον Ελαιώνα Θηβών. Το Κέντρο μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι 300 κρατούμενους, αυτή τη στιγμή όμως οι έγκλειστοι δεν ξεπερνούν τους 52. Παρόμοιο Κέντρο για τις ανάγκες της Βόρειας Ελλάδας έχει δημιουργηθεί και στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, πλην όμως δεν έχει λειτουργήσει ακόμα, λόγω ελλείψεως προσωπικού – μια κατάσταση που θυμίζει τα πλήρως εξοπλισμένα νοσοκομεία της επαρχίας, που δεν λειτουργούν για τον ίδιο ακριβώς λόγο!

Το Κέντρο αυτό - που λίγα παρόμοια λειτουργούν σε όλο τον κόσμο - δεν θυμίζει σε τίποτα φυλακή, ούτε εξωτερικά, ούτε εσωτερικά, ενώ οι κρατούμενοι παράλληλα με τη θεραπεία τους, ασχολούνται με διάφορες δημιουργικές εργασίες στα πλαίσια της μικρής τους κοινότητας. Ο αριθμός βέβαια των ατόμων που θα καταφέρουν τελικά να απεξαρτηθούν, αλλά και να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύστημα, είναι άγνωστος. Όμως, αν έστω και ένας τα καταφέρει, τότε σίγουρα μπορούμε να λέμε ότι το σύστημα είναι σε καλό δρόμο.

Οι έγκλειστοι επιλέγονται από ειδική επιτροπή στις φυλακές Κορυδαλλού, ύστερα από αίτησή τους κι αφού περάσουν στάδιο προετοιμασίας και εφόσον πληρούν κάποιες προϋποθέσεις, όπως να μην έχουν ποινή άνω των 12 ετών ή να μη δικάστηκαν για φόνο και προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας. Πολλοί ωστόσο, δείχνουν δυσπιστία και άρνηση να συμμετάσχουν σε παρόμοια προγράμματα, όπως δείχνουν οι αριθμοί, αφού σχεδόν 40% των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές σχετίζονται με ναρκωτικά.

Οι λόγοι είναι πολλοί, κυρίως όμως είναι η συνείδηση των κρατουμένων ότι δεν συμβιβάζεται η απεξάρτηση με κατασταλτικές μεθόδους κι αυτό, γιατί μέσα στη φυλακή δεν έχει γίνει η κατάλληλη ενημέρωση, προετοιμασία και ψυχολογική υποστήριξη, όπως διαπίστωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης και Τιμωρίας (CPT), που είναι επίσημο όργανο της Ε.Ε., εκφράζοντας φόβους ότι αν δεν ληφθούν τα ενδεικνυόμενα μέτρα εντός των φυλακών, τα Κέντρα Αποτοξίνωσης είναι καταδικασμένα να μείνουν κενά.

Σημαντικότατο θεσμό εξ άλλου, εκτός από το Κέντρο Αποτοξίνωσης Κρατουμένων, αποτελούν τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας για τους εγκλείστους, αλλά και η κατασκευή ενός πρότυπου σχολικού συγκροτήματος στις φυλακές ανηλίκων της Αυλώνας. Μολονότι λοιπόν πολλά θετικά βήματα φαίνονται να γίνονται, ο δρόμος που έχουμε ακόμα μπροστά μας είναι πολύ μακρύς.

Δεδομένου άλλωστε, ότι οι φυλακές αποτελούν αξιόπιστο δείκτη πολιτισμού μιας χώρας, η πρόκληση είναι τεράστια. Η πρόκληση να καταστήσουμε τις φυλακές κέντρα σωφρονισμού και όχι τιμωρίας, αναμορφωτήρια με τη σωστή έννοια και όχι κέντρα διαφθοράς και κολαστήρια, σχολεία δεύτερης ευκαιρίας και ελπίδας και όχι φυτώρια παραγωγής και εκπαίδευσης εγκληματιών. Θα το καταφέρουμε άραγε ποτέ;