Η Ελλάδα μπροστά στο νέο Ισλάμ - του Μάνου Καραγιάννη*

Η κυβερνητική εξαγγελία για την κατασκευή ενός προστατευτικού φράχτη στον Εβρο φέρνει ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα της ενσωμάτωσης των νεοερχομένων μεταναστών και προσφύγων, που στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι μουσουλμάνοι. Το ελληνικό κράτος αρχικά επέδειξε αδιαφορία έναντι των δεκάδων χιλιάδων μουσουλμάνων που κατέφτασαν στη χώρα μας τα τελευταία 10-15 χρόνια. Χωρίς κανένα μηχανισμό υποδοχής, οι περισσότεροι έχουν οδηγηθεί στην ανέχεια και την περιθωριοποίηση. Σε αντίθεση με το «παλαιό Ισλάμ» της Δυτικής Θράκης, που απολαμβάνει κατοχυρωμένες θρησκευτικές ελευθερίες και ορισμένα προνόμια (π.χ. ποσόστωση για είσοδο σε ΑΕΙ), οι νεοαφιχθέντες μουσουλμάνοι στερούνται πρόσβασης σε οργανωμένους λατρευτικούς χώρους και πέφτουν συχνά θύματα διακρίσεως.

Η αστυνόμευση των συνόρων μπορεί μεν να περιορίσει σημαντικά την είσοδο μεταναστών και προσφύγων στην ελληνική επικράτεια, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα τη μηδενίσει. Η Ελλάδα βρίσκεται πάνω σε ένα μεταναστευτικό σταυροδρόμι που ενώνει την αναπτυγμένη Δύση με τις φτωχές χώρες του Τρίτου Κόσμου. Η χώρα έχει χιλιάδες νησιά και βραχονησίδες και τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ευρώπη. Εχει επίσης εκτεταμένα χερσαία σύνορα με τέσσερις χώρες. Αναπόφευκτα, λοιπόν, η Ελλάδα θα συνεχίσει να υποδέχεται μεγάλο αριθμό μεταναστών και προσφύγων από μουσουλμανικές χώρες. Με άλλα λόγια, το «νέο Ισλάμ» των μουσουλμάνων από την Ασία και την Αφρική είναι εδώ για να μείνει. Ωστόσο, το μέγεθος της μουσουλμανικής μεταναστευτικής κοινότητας δεν ξεπερνά (παρά τα αντιθέτως θρυλούμενα) τα 200.000-250.000 άτομα. Σε αυτό το νούμερο δεν συνυπολογίζονται οι Αλβανοί μετανάστες, οι οποίοι είναι συνήθως άθρησκοι ή έχουν ασπαστεί τον χριστιανισμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι νεοαφιχθέντες μουσουλμάνοι προέρχονται από χώρες που είτε έχουν κακές αναμνήσεις από τον οθωμανικό ζυγό (π.χ. Αίγυπτος, Ιράκ) είτε δεν είχαν ποτέ σχέσεις με το τουρκόφωνο Ισλάμ (π.χ. Πακιστάν, Σομαλία).

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι, αργά ή γρήγορα, η ελληνική πολιτεία θα κληθεί να διαλέξει ανάμεσα σε δύο βασικά μοντέλα ενσωμάτωσης των μουσουλμάνων μεταναστών που εφαρμόστηκαν από άλλες δυτικές χώρες: το συναινετικό (Αγγλία, Ολλανδία) και το αφομοιωτικό (Γαλλία, ΗΠΑ). Είναι κοινώς αποδεκτό, ότι το συναινετικό μοντέλο δεν οδήγησε τελικά στην ενσωμάτωση των περισσοτέρων μουσουλμάνων, αλλά στη δημιουργία μίας «παράλληλης κοινωνίας» με τις γνωστές συνέπειες: απαίτηση για εφαρμογή της σαρίας, επιθετική ρητορική εναντίον πολιτών εβραϊκού θρησκεύματος, χλευασμός της ομοφυλοφιλικής κοινότητας και χρήση τρομοκρατίας εναντίων αμάχων.

Αντιθέτως, το αφομοιωτικό μοντέλο είχε μεγαλύτερη επιτυχία, αφού κατόρθωσε να απορροφήσει μεγαλύτερο κομμάτι της μουσουλμανικής κοινότητας. Σύμφωνα με όλες τις έρευνες, παρά τη διάχυτη ισλαμοφοβία, οι περισσότεροι μουσουλμάνοι πολίτες σήμερα στη Γαλλία και στις ΗΠΑ νιώθουν ισότιμα μέλη της κοινωνίας και θεωρούν τη θρησκεία τους ως μία αυστηρά ιδιωτική υπόθεση. Επίσης, πολλοί μουσουλμάνοι στις δύο αυτές χώρες διαπρέπουν στον αθλητισμό, τις επιστήμες και τις τέχνες. Στην ελληνική περίπτωση, όμως, η υιοθέτηση του αφομοιωτικού μοντέλου προϋποθέτει δύο επώδυνες και χρονοβόρες διαδικασίες: τον χωρισμό Εκκλησίας-Κράτους και την επανοριοθέτηση της ελληνικής ταυτότητας που προσδιορίζεται κυρίως με εθνοτικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο από κανέναν ότι όλοι οι νεοαφιχθέντες μουσουλμάνοι επιθυμούν την αφομοίωση τους στην ελληνική κοινωνία.

Σε κάθε περίπτωση, είναι επιτακτική ανάγκη να ξεκινήσει ένας δημόσιος διάλογος, χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις και προκαταλήψεις, για τη μεταναστευτική πολιτική και την πολιτική ενσωμάτωσης του μουσουλμάνων μεταναστών. Η μυωπική αντιμετώπιση του μουσουλμανικού μεταναστευτικού φαινομένου εγκυμονεί κινδύνους για τη δημοκρατία και την κοινωνική ειρήνη. Αν η ελληνική πολιτεία παραμείνει απούσα από τις εξελίξεις, το «κενό πολιτικής» νομοτελειακά θα καλύψουν ακροδεξιές και ισλαμιστικές οργανώσεις. Οι αρμόδιοι φορείς μπορούν να εξάγουν πολύτιμα συμπεράσματα από τις εμπειρίες άλλων ευρωπαϊκών χωρών, ώστε να συγκροτηθεί μια πολιτική που θα οδηγεί στην πλήρη ενσωμάτωση των μουσουλμάνων μεταναστών και όχι στην γκετοποίησή τους.

Εξάλλου, η μουσουλμανική μετανάστευση στην Ελλάδα παρουσιάζει όχι μόνο προκλήσεις, αλλά και σημαντικές ευκαιρίες. Οι μουσουλμάνοι μετανάστες μπορούν να βοηθήσουν με την εργατικότητά τους την ελληνική οικονομία να ορθοποδήσει. Η πλειονότητα των μουσουλμάνων μεταναστών στην Ελλάδα είναι φιλήσυχοι άνθρωποι που κάνουν χειρωνακτικές δουλειές ή απασχολούνται με το εμπόριο. Τα οικογενειακά τους δίκτυα και οι δεσμοί τους με τις χώρες προέλευσης μπορούν να επωφελήσουν όσες ελληνικές εταιρείες επιθυμούν να εξάγουν προϊόντα σε μεγάλες αναδυόμενες αγορές (π.χ Αίγυπτος, Πακιστάν). Επιπρόσθετα, η παρουσία μεταναστών από τη Μέση Ανατολή, το Κέρας της Αφρικής και τη Νότια Ασία δίνει την ευκαιρία στην ελληνική διπλωματία να δραστηριοποιηθεί σε κρίσιμες γεωπολιτικά περιοχές με προφανή οφέλη για τη χώρα μας.

* Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι Visiting Research Fellow στο Πανεπιστήμιο Princeton και επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ