Τα Εξάρχεια ή το άλλοθι - του Θανάση Νιάρχου*

Τα Εξάρχεια το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα

Ζητώ συγγνώμην για το πρώτο ενικό, αλλά συμβαίνει να κατοικώ στα Εξάρχεια, στη Χαριλάου Τρικούπη. Στη διασταύρωση σχεδόν με τη Ναυαρίνου, στα διακόσια μέτρα από το σημείο όπου δολοφονήθηκε ο δεκαπεντάχρονος Αλέξης Γρηγορόπουλος. Κυκλοφορώ στην περιοχή από τις πρωινές ώρες έως τις προχωρημένες της νύχτας. Δεν υπάρχει ειδυλλιακότερα θορυβωδέστερη περιοχή, αλλά και πιο ακίνδυνη. Ακριβώς όσο ακίνδυνες είναι όλες οι θορυβώδεις, με κόσμο, περιοχές. Μια περιοχή με θέατρα ποιότητας, εκδοτικούς οίκους, κουλτουριάρικους κινηματογράφους (το καλοκαίρι), φτηνά εστιατόρια. Μεγαλόσωμα σκυλιά κυκλοφορούν ανεμπόδιστα ή ραχατεύουν, οι τοίχοι και οι τζαμαρίες «πήζουν» με αφίσες, ελληνόγλωσσες και αλλόγλωσσες, για περιθωριακές παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, στρέιτ ή γκέι, για βιβλία και επαναστατικές μπροσούρες.

Τις μέρες του φθινοπώρου και της άνοιξης, αλλά, συχνά, και τον χειμώνα, την ώρα που δύει ο ήλιος, καθώς το φως του χρυσίζει τις ταράτσες των πολυκατοικιών, οι προσόψεις τους παίρνουν μιαν όψη αλλόκοσμη, μαγική, με τις κεραίες της τηλεόρασης να φαντάζουν σαν εξωτικά φυτά. Σπίτια νεοκλασικά, με υπέροχες σιδεριές, ψιλοδουλεμένες, που συνεχίζονται ως διακοσμητικές των τοίχων, ενώ τα μπαλκόνια έχουν πια τελειώσει. Και βέβαια οι καφετέριες. Πολλές, απειράριθμες. Στα ανοιχτά, γύρω γύρω από την πλατεία, σε παράδρομους ή χωμένες σε αυλές με κληματαριές και άφθονα φυτά. Σε πεζοδρόμια και σε βαθουλώματα έτσι όπως τα σχηματίζουν τα χτισμένα σε παράγωνα οικόπεδα σπίτια. Απορεί κανείς πώς μια κατάσταση τόσο ανοιχτή, άρα τόσο ελέγξιμη, όπως αυτή των Εξαρχείων, έχει μεταβληθεί σ΄ ένα φόβητρο ως «άντρο» επικίνδυνων αναρχικών.

Ούτε είναι δυνατόν όλα αυτά τα νέα παιδιά, με τις κοτσίδες, τα γένια, τα πολλά μαλλιά, τα σκουλαρίκια, που κουβεντιάζουν με τις ώρες, να μεταμορφώνονται, αιφνίδια, σε τρομοκράτες και κακοποιούς. Δεν είναι μόνον τα αθώα και ευγενικά στην πλειοψηφία πρόσωπά τους, από τον τρόπο που καπνίζουν καταλαβαίνεις πως δεν «συνωμοτούν», αλλά είναι η χαρά της συντροφικότητας, να έχεις τον δικό σου άνθρωπο, τον φίλο σου. Κάθονται σφιχτά κολλημένα μεταξύ τους, ώστε δεν περισσεύει ίντσα ελεύθερη στο πεζοδρόμιο για να περάσεις. Κανείς δεν κινδυνεύει στα Εξάρχεια ώστε να χρειάζεται ακόμη και η παρουσία της αστυνομίας. Δεν είναι τυχαίο ότι τα έχουν διαλέξει ως μόνιμο τόπο διαμονής ζωγράφοι, μουσικοί, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, άνθρωποι δηλαδή που δεν αισθάνονται κανείς να τους απειλεί, γιατί οι ίδιοι δεν συνιστούν για κανέναν απειλή. Δεν ήταν κουτοί (έστω κι αν μιλάμε για παλαιότερες εποχές) που είχαν διαλέξει τα Εξάρχεια για διαμονή τους ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Κίμων Φράιερ, ο Αρης Δικταίος, η Λιλή Ιακωβίδη, ο Γιώργος Ιωάννου. Τα Εξάρχεια έχουν μια δυναμική, χάρη στην «ανθρωπογεωγραφία» τους, που ξεπερνά τον τρόπο που αντιλαμβάνεται, συνήθως, κανείς ότι χρειάζεται η καθημερινότητα για να πάρει μπροστά και να λειτουργήσει.

Έτσι έχουν μεταβληθεί τα Εξάρχεια σε ένα άλλοθι για όσους βολεύονται η κοινωνική και ηθική σήψη να εμφανίζεται ως δημιούργημα ενός συγκεκριμένου χώρου ώστε να μη θεωρούνται ύποπτοι οι ίδιοι, καθώς συμβαίνει να κατοικούν σε άλλες περιοχές. Όταν όμως η ζωή τεμαχίζεται ώστε να θεωρείται ότι η σήψη αφορά σε μια μόνον περιοχή του ανθρωπίνου σώματος και σε μια μόνον περιοχή μιας πόλης, συμβαίνει το χειρότερο: η σήψη να κυκλοφορεί ανεμπόδιστα, να έχει γίνει καθολική και το οποιοδήποτε πρόσωπο (το περισσότερο συνήθως αθώο) να μεταβάλλεται σε στόχο ώστε να χρειάζεται να πληρώσει με τη ζωή του, τι; Ένα φάντασμα, όπως ακριβώς σε φάντασμα έχουν μεταβάλει τα Εξάρχεια.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιδιαίτερα ευφυής για να καταλάβει πως το όπλο που αφαίρεσε τη ζωή του Αλέξη Γρηγορόπουλου απασφαλίστηκε προς χάρη των «ενάρετων» πολίτων που τρομάζουν και φρικιούν στο άκουσμα της λέξης «Εξάρχεια». Η μακροχρόνια, γεμάτη αποστροφή, κατακραυγή τους για τα Εξάρχεια δημιούργησε το κλίμα ώστε να φαίνεται θεωρητικά ανώδυνη η αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής. Από εκεί και πέρα είναι θέμα καθαρά χρόνου πότε θα πραγματοποιηθεί η «αφαίρεση» αυτή, το εκτελεστικό όργανο πάντα θα υπάρξει. Ο Μπίντερμαν επανέρχεται και το κράτος δίνει αυτοβούλως τα σπίρτα στους εμπρηστές που θα μας κάψουν όλους.

---

*Ο Θανάσης Θ. Νιάρχος είναι ποιητής, συνεκδότης του περιοδικού «Η Λέξη».

Stavrovelonia