Παραφιλίες: επιβιώσεις ενός μακρινού παρελθόντος - της Καίτης Βασιλάκου

Είναι λάθος μας να θεωρούμε ότι ο homo sapiens αφ’ ης στιγμής απέχτησε αυτοσυνειδησία και άρχισε να δημιουργεί πολιτισμό, έθεσε αμέσως αρχές και αξίες αμετακίνητες στο χρόνο. Για να φτάσουμε  στο ηθικό σύστημα που επικρατεί σήμερα στον ανεπτυγμένο κόσμο, χρειάστηκε να περάσουν  χιλιάδες χρόνια και πολλές κοινωνίες εν τω μεταξύ αναφάνηκαν και έσβησαν πιστεύοντας σε αξίες που σήμερα  μας προκαλούν τη θυμηδία στην καλύτερη περίπτωση και αποτροπιασμό στη χειρότερη.

Από τη Γαλλική Επανάσταση με δειλά βήματα  και κατόπιν με αυξανόμενη επιτάχυνση ως τις μέρες μας το ανθρώπινο πνεύμα άρχισε να διεκδικεί ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες που ήταν αδιανόητα πιο πριν. Όμως μέσα σε δυο -τρεις αιώνες οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου εύκολο να υποστούν μια τόσο ριζική αλλαγή, δηλαδή να μεταστραφούν σχεδόν ολοκληρωτικά και από βίαιοι, επιθετικοί και θηριώδεις να μεταμορφωθούν σε  ειρηνικά όντα που θα σέβονται  και δεν θα  πειράζουν τους γύρω τους.
Κατά τη γνώμη μου είναι ήδη εκπληκτικό το γεγονός ότι στις σύγχρονες ανεπτυγμένες κοινωνίες οι πολίτες στην πλειοψηφία τους είναι νομοταγείς και φιλήσυχοι και αρνούνται να λύσουν τις μεταξύ τους διαφορές  με τα όπλα. Αυτό αποδεικνύει ότι ο πολιτισμός ασκεί τελικά ισχυρή επίδραση στην ψυχολογία του ατόμου.

Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις που η πολιτιστική επιρροή αποτυγχάνει να μετασχηματίσει ολοκληρωτικά κάποιον. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις εμφανίζονται οι επιβιώσεις του παρελθόντος ( θα τις λέγαμε αντικοινωνικές συμπεριφορές), με τις οποίες ασχολείται το νομικό σύστημα και η ψυχιατρική.

Ειδικά όσον αφορά στις παραφιλίες, πιστεύω ότι αν δίναμε περισσότερη σημασία στις καταβολές μας, στο φυσικό και ιστορικό μας παρελθόν δηλαδή, ίσως αυτό μας βοηθούσε να τις κατανοήσουμε καλύτερα και να εξηγήσουμε γιατί κάποιοι από μας συμπεριφέρονται στη σεξουαλική τους ζωή με τρόπο νοσηρό και πολλές φορές επικίνδυνο.

Στη φύση, όπως γνωρίζουμε, δεν υπάρχει εγκληματικότητα ή ανηθικότητα. Εκεί επικρατεί απλώς η σκληρότητα, μια ιδιότητα απαραίτητη για την επιβίωση του ατόμου (και του είδους) και την αναπαραγωγή του.
Ο άνθρωπος βγαίνοντας από τη ζωώδη κατάσταση και ξεκινώντας το μακρύ ταξίδι του στην Ιστορία έφερε μαζί του αυτό τον πρωτόγονο μηχανισμό επιβίωσης. Στις χιλιετίες που ακολούθησαν η σκληρότητα σε πολλές περιπτώσεις πέρασε στο νομικό του σύστημα ως παραβατικότητα και απέχτησε διάφορα ονόματα. Παράλληλα  άρχισε και ένας συστηματικός περιορισμός της με τη νομοθεσία και τον επίσημο σωφρονισμό, δηλαδή την επίσημη τιμωρία, η οποία δεν διέφερε ως προς τις πρακτικές της από τις θηριωδίες των παραβατών του νόμου.
Καθώς όμως ο πολιτισμός συνέχισε να εξελίσσεται,  το νομικό σύστημα άρχισε να εξανθρωπίζεται και  ο επίσημος σωφρονισμός απομακρύνθηκε σταδιακά από την αρχική φυσική του σκληρότητα.

Η πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση συντελείται τα τελευταία ίσως  διακόσια χρόνια με ραγδαίο ρυθμό, καθώς το ανθρώπινο πνεύμα συλλαμβάνει ολοένα υψηλότερες αρχές και αξίες, εντελώς ξένες προς τις προτεραιότητες μιας μηχανιστικής και ζωώδους φύσης. Το πρόβλημα εμφανίζεται λοιπόν εδώ, καθώς το άτομο καλείται να ασπασθεί και να αφομοιώσει αρχές και αξίες που συχνά το υπερβαίνουν.

Έτσι με έκπληξη, απορία και αποστροφή ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος που κατά κανόνα αγνοεί τις λεπτομέρειες του ιστορικού του παρελθόντος, πληροφορείται από τα μέσα ενημέρωσης τις ειδεχθείς και αποτρόπαιες πράξεις βιαστών, παιδόφιλων, δολοφόνων κατά συρροή κλπ, η δε ψυχιατρική αγωνίζεται φιλότιμα να εντοπίσει τις αιτίες που κάποιοι από μας παρεκκλίνουν από το μοντέλο του μέσου όρου.
Αποδίδει λοιπόν τις παρεκκλίσεις αυτές σε μια σειρά παραγόντων που αλληλοεπικαλύπτονται σε όλες τις περιπτώσεις: οικογένεια προβληματική, κακοποίηση σεξουαλική ή μη σεξουαλική, δυσλειτουργία μετωπικών ή κροταφιαίων λοβών, χαμηλά ή υψηλά επίπεδα διαφόρων ορμονών στον οργανισμό και τα λοιπά.
Με τον τρόπο αυτό όμως η ψυχιατρική  εξηγεί πώς κάποιος από εμάς είναι δυνατό να παρεκκλίνει. Όχι  γιατί παρεκκλίνει.

Γιατί παρεκκλίνει ο βιαστής;
Διότι στη μακραίωνη ιστορία μας ο άνδρας βίαζε πάντα και σε κάθε ευκαιρία. Βίαζε στους πολέμους, αλλά βίαζε και σε περιόδους ειρήνης και αυτή η πράξη εθεωρείτο σχεδόν αυτονόητη για τους ανθρώπους της εποχής. Εννοείται ότι κηρύγματα περί του αντιθέτου απευθύνονταν σε ώτα μη ακουόντων. Η κοινή ηθική είχε αποδεχθεί το βιασμό ως μέρος της καθημερινότητας.
(Το γεγονός ότι σήμερα στην πλειοψηφία τους οι άνδρες  πειθαρχούν στο νόμο και δεν βιάζουν, είναι ίσως πιο αξιοπρόσεχτο από την ίδια την έκνομη πράξη του βιασμού. Αλλά σ’ αυτό θα επανέλθω παρακάτω).

Γιατί κάποιοι άνδρες ασελγούν σε παιδιά;
Διότι σε όλο το ιστορικό παρελθόν μας οι άνδρες ασκούσαν την παιδοφιλία και η κοινωνία  το ανεχόταν και το δεχόταν. Το παιδί ήταν προϊόν συναλλαγής μεταξύ των ενηλίκων, όπως ακριβώς και οι γυναίκες, οι αιχμάλωτοι και οι δούλοι. Και σ’ αυτήν περίπτωση τα κηρύγματα περί του αντιθέτου ελάχιστους συγκινούσαν. Η ευαισθησία γι αυτή την τρυφερή ηλικία ή η υποψία ότι έτσι καταστρεφόταν ένας άνθρωπος, ήταν έξω από τη λογική της εποχής.

Γιατί κάποιοι γίνονται αιμομίκτες;
Διότι αυτό γινόταν πάντα. Τα αγόρια και τα κορίτσια ήταν ιδιοκτησία του πατέρα, ο οποίος τα έκανε ό,τι ήθελε, η Πολιτεία ελάχιστα επενέβαινε σ’ αυτό το θέμα. Ο  πατέρας μπορούσε να  πουλήσει τα παιδιά του, να τα ακρωτηριάσει – ειδικά αν σκόπευε να τα βγάλει στη ζητιανιά – να τα εγκαταλείψει και γενικά να τα εκμεταλλευτεί για την ευχαρίστησή του ή για να κερδίσει χρήματα.
Σήμερα η Πολιτεία επεμβαίνει δυναμικά στην οικογένεια και αφαιρεί την επιμέλεια  από τους γονείς που κρίνονται ακατάλληλοι. Στο παρελθόν αυτό ήταν απλώς αδιανόητο.

Γιατί κάποιοι είναι επιδειξίες;
Διότι μ’ ένα εντελώς φυσικό και πρωτόγονο τρόπο οι άνδρες αυτοί θέλουν να επιδείξουν την ανδρική τους ισχύ και την αναπαραγωγική τους ικανότητα.
Υποπτεύομαι ότι αυτή ειδικά η παραφιλία έχει τις ρίζες της στην εποχή που ακόμα βρισκόμασταν μεταξύ πιθήκου και ανθρώπου και ήταν ένας τρόπος για να εκτιμήσει το θηλυκό τις αρσενικές αρετές του υποψήφιου επιβήτορα.

Γιατί κάποιοι είναι εφαψίες;
Διότι όλοι οι άνδρες υπήρξαν τέτοιοι στην ιστορική διαδρομή τους υπακούοντας στην ενεργητική σεξουαλική τους φύση. Ο άνδρας επιτίθεται, η γυναίκα δέχεται την επίθεση. Σύζυγος, παλλακίδα, υπηρέτρια, ψυχοκόρη, σκλάβα ή με οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα, η γυναίκα υφίσταται τις θωπείες του άνδρα, οι οποίες είναι το πρώτο στάδιο της ερωτικής συνεύρεσης. Συχνά η γυναίκα ξεγλιστρά και ξεφεύγει, αν δεν έχει την ανάλογη διάθεση. Μένουν οι θωπείες, μια πράξη που καθιερώνεται στη συνείδησή μας ως αρσενική ερωτική συμπεριφορά.
Σήμερα σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η συμπεριφορά μοιάζει να έχει στοιχειώσει στο νου κάποιων και  εκδηλώνεται ως παραφιλία.

Γιατί κάποιοι άλλοι είναι φετιχιστές;
Εδώ καλύτερα να δώσω ένα παράδειγμα από τη δική μας εποχή: Φανταστείτε σε μια σημερινή θεοκρατική χώρα, όπου οι γυναίκες είναι κουκουλωμένες από πάνω ως κάτω και όπου η συναναστροφή των δύο φύλων αποκλείεται δια ροπάλου,  να πέσει στα χέρια ενός νεαρού άνδρα το εσώρουχο μιας συμπατριώτισσάς του. Τι θα το κάνει άραγε;
Σε κοινωνίες όπου η έντιμη γυναίκα απαγορευόταν να βγει από το σπίτι της, ακόμα και ένα πανάκι από το ρουχισμό της ήταν αρκετό για να εξάψει τον ερωτισμό του άνδρα. Αναρωτιέμαι, όλα εκείνα τα μαντηλάκια που πέταγαν οι ερωτευμένες δέσποινες στους καλούς τους, τι κατάληξη μπορεί να είχαν σε κείνες τις παλιές ρομαντικές εποχές.

Γιατί άλλοι είναι σαδιστές ή μαζοχιστές;
Διότι  η σκληρότητα και η ωμή βία στο παρελθόν ήταν μια καθημερινότητα. Αν μπορούσες, ασκούσες βία. Αν όχι, την υπέμενες. Και επειδή η βία είναι ένα κλιμακωτό φαινόμενο, αυτός που την ασκούσε στον πιο αδύναμο, τη δεχόταν με τη σειρά του από τον πιο δυνατό.
Έτσι σήμερα η παραφιλία αυτή έχει δύο όψεις, οι οποίες, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι όπως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: ένας σαδιστής μπορεί να μεταμορφωθεί σε μαζοχιστή και αντιθέτως.

Γιατί γίνονται  νοσηρές τελετές αίματος από σεξουαλικά διαταραγμένα άτομα;
Διότι ολόκληρο το παρελθόν μας βρίθει από αποτρόπαιες τελετές βασανισμών και μαρτυρικών θανάτων. Αιχμάλωτοι, αιρετικοί, κακούργοι ή απλώς άτυχοι που είχαν πέσει σε δυσμένεια σύρονταν στα αμφιθέατρα και στις πλατείες των πόλεων και εκεί βασανίζονταν έως θανάτου μπροστά σε πλήθη θεατών που μέσα τους αγρυπνούσε η αρχαία φύση των αιμοβόρων ενστίκτων.
Σήμερα η «υγιής» επιβίωση αυτών των τελετών είναι οι αθώες ενθρονίσεις βασιλέων και επισκόπων. Η νοσηρή είναι αντικείμενο της ψυχιατρικής.

Τέλος γιατί οι γυναίκες συμμετέχουν ελάχιστα σ’ αυτές τις παρεκκλίσεις;
Διότι σε όλο το φυσικό και ιστορικό παρελθόν τους οι γυναίκες ήταν υποταγμένες και παθητικές. Πώς και γιατί π.χ. μια γυναίκα να είναι εφαψίας, εφόσον δεν υπάρχει το ιστορικό ανάλογο;
Οι γυναικείες παραφιλίες είναι περιορισμένες και έχουν και αυτές την ιστορική τους εξήγηση. Όταν επί χιλιάδες χρόνια σε βιάζουν και σε κακοποιούν, η παραφιλία που θα αναπτύξεις, θα έχει σχέση με την ηδονή του βιασμού και την ηδονή της κακομεταχείρισης.

Ο πολιτισμός  έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να επιδράσει καταλυτικά σε κάθε νέο άνθρωπο που γεννιέται στους κόλπους του. Μπορεί να εξουδετερώσει, ακόμα και να ακυρώσει φυσικές ροπές και τάσεις που έρχονται σε αντίθεση με  τις αρχές και τις  αξίες που έχουν διαμορφωθεί μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό περιβάλλον.
Έτσι ο υγιής σύγχρονος άνθρωπος αρνείται να βιάσει, να κακοποιήσει, να ασελγήσει σε παιδιά, να προσβάλει το δημόσιο αίσθημα  προκαλώντας τους άλλους με άσεμνες συμπεριφορές.

Πρόκειται όμως για μια πολιτιστική επικάλυψη που αν δεν γίνει με επιτυχία στα πρώτα χρόνια της ζωής – για λόγους που η ψυχιατρική πολύ αναλυτικά μάς εξηγεί – δεν πρόκειται ποτέ να διορθωθεί. Βλάβες επίσης του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσουν παραφιλικές αντιδράσεις σε άτομα που ως εκείνη τη στιγμή έδειχναν φυσιολογικά.

Το να αναζητούμε πάντως ποιες συγκεκριμένες αρνητικές εμπειρίες προκάλεσαν μια ατελή πολιτιστική επικάλυψη, δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία. Η ίδια αρνητική εμπειρία μπορεί να προκαλέσει διαφορετικές εκδηλώσεις παραφιλίας ή μπορεί να μην προκαλέσει και τίποτα.

Δυστυχώς αυτές οι επιβιώσεις του παρελθόντος έτσι και αναφανούν, δεν υποστρέφονται και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι αρμόδιοι επιστήμονες. Αν δηλαδή υπάρξει μια ατελής πολιτιστική επικάλυψη στα πρώτα χρόνια της ζωής, αυτό δεν διορθώνεται στην μετέπειτα ενήλικη ζωή. Επομένως τα παραφιλικά άτομα, τα οποία απλώς είναι κακότυχα αλλά όχι «κακά»,  πρέπει να έχουν μια υποστηρικτική θεραπεία που θα συγκρατεί εν μέρει τις αρχέγονες φυσικές ροπές τους, όπως αυτές έχουν στοιχειώσει πλέον σήμερα στον πολιτισμένο μας κόσμο.

Ίσως στο θέμα αυτό η κοινή γνώμη θα έπρεπε να ευαισθητοποιηθεί περισσότερο, γιατί, όπως είπε κάποτε και ένας γνωστός ψυχίατρος:
«Ο παραφιλικός δεν διαλέγει την παραφιλία του, η παραφιλία διαλέγει τον παραφιλικό».
Πολλοί παραβατικοί παραφιλικοί θα μπορούσαν με την κατάλληλη θεραπεία – αλλά και την εφ’ όρου ζωής παρακολούθηση - να ενταχθούν στο κοινωνικό σώμα, αντί να σαπίζουν στις φυλακές και να γίνονται αντικείμενο επιθέσεων των άλλων κρατούμενων, πράγμα που αυξάνει τη δυστυχία τους και την αίσθηση της τερατώδους διαφορετικότητάς τους.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ διάλογοι

και