ΗΠΑ: Θανάσης (Τομ) Οικονόμου - Ένας Έλληνας, εγκέφαλος της NASA

Ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου (ώρα ΗΠΑ ή αύριο τα χαράματα ώρα Ελλάδας), κάπου 340 εκατομμύρια χιλιόμετρα πάνω από τα κεφάλια μας, αν όλα πάνε καλά, θα λάβει χώρα ένα ιστορικό "ραντεβού" ανάμεσα στο διαστημικό σκάφος Stardust (Αστρόσκονη) της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA) και στον κομήτη "Τέμπελ 1", που έχει σχήμα πατάτας και μέγεθος όσο το μισό Μανχάταν. Ο "εγκέφαλος" που ενορχηστρώνει το όλο ερευνητικό εγχείρημα είναι ένας Έλληνας επιστήμων, ο Θανάσης Οικονόμου, ο οποίος εδώ και χρόνια διαπρέπει στις ΗΠΑ.

Το διαστημόπλοιο ετοιμάζεται να περάσει σε απόσταση μόνο 200 χιλιομέτρων από τον κομήτη για να τον μελετήσει. Είναι ο δεύτερος κομήτης που μπαίνει στο στόχαστρο της "Αστρόσκονης" από το 1999 που αυτή εκτοξεύτηκε. Το 2004, επισκέφτηκε από κοντά τον κομήτη "Wild 2" (Άγριος 2) και κατάφερε να συλλέξει σωματίδια σκόνης, τα οποία μάλιστα, το 2006, έστειλε πίσω στη Γη, μέσα σε μια μεταλλική κάψουλα με αλεξίπτωτο, για ανάλυση από τους επιστήμονες. Οι τελευταίοι προσπαθούν να βγάλουν συμπεράσματα για τα πρώιμα στάδια του ηλιακού μας συστήματος, μελετώντας την πρωτογενή σκόνη κομητών και αστεροειδών, η οποία προέρχεται από τις απαρχές δημιουργίας του ήλιου και των πλανητών.

Τώρα, το Stardust ετοιμάζεται να ολοκληρώσει τη δεύτερη αποστολή που του ανέθεσε η NASA, την προσέγγιση του κομήτη "Τέμπελ 1", τον οποίο για πρώτη φορά είχε πλησιάσει, το 2005, ένα άλλο σκάφος, το Deep Impact, επίσης της NASA. Το σκάφος εκείνο είχε προκαλέσει έκρηξη στον κομήτη, στέλνοντας ένα βλήμα από χαλκό και αλουμίνιο βάρους 370 κιλών περίπου, και είχε δημιουργήσει ένα κρατήρα, ώστε να συλλέξει περισσότερο υλικό, ωστόσο δεν κατέστη δυνατή η φωτογράφηση του κρατήρα που δημιουργήθηκε, εξαιτίας της σκόνης που δημιουργήθηκε.

Αυτή τη φορά, το Stardust ελπίζει να έχει καλύτερη τύχη και να πάρει εικόνες υψηλής ανάλυσης από το σημείο πρόσκρουσης και τον κρατήρα (αν το σκάφος βρεθεί από τη σωστή πλευρά), καθώς επίσης να μετρήσει το μέγεθος και τη σύσταση των σωματιδίων σκόνης. Οι επιστήμονες, σύμφωνα με το "Scientific American", θέλουν επίσης να δουν αν και κατά πόσο ο κομήτης παρουσιάζει οποιαδήποτε μεταβολή στην τροχιά του γύρω από τον ήλιο, η οποία διαρκεί περίπου 5,5 χρόνια (σχεδόν δηλαδή το ίδιο χρονικό διάστημα που έχει μεσολαβήσει από την προηγούμενη αποστολή του Deep Impact).

Δυστυχώς το Stardust δεν διαθέτει δεύτερη μεταλλική κάψουλα για να μπορέσει να συλλέξει και να στείλει ξανά πίσω στη Γη δείγμα σκόνης του κομήτη, συνεπώς θα αρκεστεί στις φωτογραφήσεις και τις μετρήσεις. Επίσης, "ξεμένει" πλέον από καύσιμα και έτσι μάλλον δεν θα έχει την ευκαιρία να αναλάβει κάποια άλλη διαστημική αποστολή στο μέλλον.

Το βασικό επιστημονικό όργανο πάνω στο Stardust είναι μια συσκευή καταγραφής και μέτρησης της ροής των σωματιδίων σκόνης του κομήτη, την οποία έχει δημιουργήσει το Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι, του πανεπιστημίου του Σικάγο, με επικεφαλής τον Θανάση Οικονόμου, ο οποίος, μαζί με την ερευνητική ομάδα του, έχει αναλάβει να συγκρίνει τα νέα στοιχεία για τον "Τέμπελ 1" με αυτά που είχε στείλει προ ετών το Deep Impact. O Οικονόμου ήταν ο "εγκέφαλος" πίσω και από την πρώτη προσέγγιση του Stardust στον κομήτη Wild 2.

Ο Θανάσης (Τομ) Οικονόμου γεννήθηκε το 1937 στο χωριό Ζιάκας Γρεβενών και έφυγε από την Ελλάδα το 1948, μαζί με άλλα παιδιά, στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου. Σπούδασε πυρηνική φυσική στο πανεπιστήμιο Καρόλου στην Πράγα, εργάστηκε αρχικά στο Ινστιτούτο Φυσικής Πλάσματος της τότε Τσεχοσλοβακίας και μετά το 1964 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, ως ερευνητής στο Εργαστήριο Αστροφυσικής και Διαστημικής Έρευνας του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Από το 1997 μέχρι σήμερα είναι ανώτερος ερευνητής-επιστήμων στο Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι του ίδιου πανεπιστημίου.

Από τη δεκαετία του ΄60, υπό την καθοδήγηση του διάσημου καθηγητή χημείας Άντονι Τούρκεβιτς, έχει ειδικευτεί στην κατασκευή επιστημονικών οργάνων για διαστημικά σκάφη. Μεταξύ άλλων, είχε σχεδιάσει το όργανο (Alpha Proton X-Ray Spectrometer) του ρόβερ Mars Pathfinder, που είχε κάνει με επιτυχία την πρώτη χημική ανάλυση των βράχων του Άρη.

Εκτός από την αποστολή Stardust, ο Οικονόμου συνεργάζεται με τη NASA για τις αποστολές εξερεύνησης του Άρη με οχήματα ρόβερ, καθώς για την αποστολή του σκάφους "Cassini" στον Κρόνο. Επίσης εργάζεται για τη δημιουργία του αστεροσκοπείου του Όρλιακα στο νομό Γρεβενών.

Π. Δρακόπουλος

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ