Η «ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ» του Νικηφόρου Βρεττάκου, ένα ποίημα... τόσο επίκαιρο! - της Γιόλας Αργυροπούλου - Παπαδοπούλου*

Στο μεγαλύτερο σε έκταση έργο του κορυφαίου μας ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου «Το βάθος του κόσμου», γραμμένο από τον Μάρτιο του 1958 μέχρι τον Μάρτιο του 1959, και συγκεκριμένα στη ενότητα «Διάλογος με την ποίηση», ανήκει το ποίημα με τον τίτλο Ἀνασύνθεση.

Γράφοντας, προσπαθῶ νά μπάσω στίς λέξεις μου

τήν ἡμέρα μέ τήν ἀγάπη της. Τόν ἥλιο, τ’ ἀστέρια,

τά πράγματα – ὅλα νά στρέφονται, ὅπως

καί μέσα στό σύμπαν, μέσα στήν ποίηση.

Ὅπου φῶς κι ὅπου βλέφαρο σ’ ἕνα δίσκο μικρότερο,

σέ μιά σφαίρα, ἕνα σχῆμα βιβλίου, πού θἆναι

καί δίσκος καί σφαίρα καί ἄπειρο. Ὅλο

τόν κόσμο μέ ἀνέπαφες τίς ἀχνές του γραμμές,

τήν ἁρμονία ὅπως εἶναι φωτισμένη ἀπό μιά

καλωσύνη παγκόσμια – κινώντας σέ ἀνάταση

τίς γραμμές καί τά χρώματα.

Νά φτιάξω ἕναν κόσμο πού τίποτα

δέ θά τοῦ λείπει. Ἕναν κόσμο ὅπως ἦταν

πρίν ἀκόμη φθαρεῖ. Πρίν ἀκόμη σκοτώσει

ὁ Κάϊν τόν Ἄβελ. Ν’ ἀναβλύζουνε οἱ λέξεις μου

νερό καί χορτάρι. Ν’ ἀναβλύζουνε ζῶσα

σιωπή καί χαμόγελο.

Ξαναδιαβάζοντας αυτό το υπέροχο ποίημα, πριν από λίγες ημέρες, το πρώτο πράγμα που σκέφθηκα ήταν το πόσο επίκαιρο είναι, κι ας γράφτηκε πριν από πενήντα περίπου χρόνια. Ο «μεγάλος» μας Νικηφόρος Βρεττάκος, έχοντας συνθέσει αυτούς τους συγκλονιστικούς στίχους

Νά φτιάξω ἕναν κόσμο πού τίποτα

δέ θά τοῦ λείπει. Ἕναν κόσμο ὅπως ἦταν

πρίν ἀκόμη φθαρεῖ. Πρίν ἀκόμη σκοτώσει

ὁ Κάϊν τον Ἄβελ... ,

φαίνεται σαν να μην έχει πεθάνει, σαν να ζει ακόμη ανάμεσά μας, σαν να βιώνει όλη αυτή την – από κάθε άποψη – εξαθλίωση του αιώνα μας, και, αποσυρμένος στον λατρεμένο του Ταΰγετο, να γράφει τούτο το ποίημα τώρα, στοχεύοντας και προσπαθώντας να «φτιάξει έναν κόσμο που τίποτα δε θα του λείπει, έναν κόσμο όπως ήταν πριν ακόμη φθαρεί…».

Όλοι όσοι γνωρίζουν το έργο του Λάκωνα ποιητή έχουν αναμφισβήτητα διαπιστώσει πως στους στίχους του επαναλαμβάνονται συχνά λέξεις που σχετίζονται άμεσα με το φως, όπως «ήλιος», «ημέρα», «αστέρια» κι αυτή η ίδια, η μαγική λέξη «φως». Όλες αυτές οι λέξεις υπάρχουν και στην «Ανασύνθεση» (στον 2^ο στίχο, διαβάζουμε τις λ.: ημέρα, ήλιος, αστέρια· στον 5^ο στίχο, απαντά η λ. φως· στον 9^ο στίχο, συναντάμε τη λ. φωτισμένη). Και βέβαια όλοι οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως ο Νικηφόρος Βρεττάκος μόνον τυχαία δεν χρησιμοποιεί, και μάλιστα επανειλημμένα, τις συγκεκριμένες λέξεις, αλλά κάπου αποσκοπεί… Κι αυτό το «κάπου» δεν είναι άλλο από τη δημιουργία ενός κόσμου ιδανικού, στον οποίο θα κυριαρχεί το φως της Αγάπης, ένα φως αναλλοίωτο, ένα φως που θα ζεσταίνει τις καρδιές όλων των ανθρώπων, ένα φως που δεν θα σβήνει ποτέ…

Στην «Ανασύνθεση», διαβάζουμε επίσης τη φράση «Πριν ακόμη σκοτώσει ο Κάιν τον Άβελ…». Πρόκειται για μια φράση, το βαθύτερο νόημα της οποίας δεν μπορεί παρά να προκαλέσει βαθιά θλίψη στον καθένα μας, από τη στιγμή μάλιστα που θα σκεφθούμε πως, πέρα από τις δολοφονίες των ανθρωπίνων υπάρξεων (οι οποίες συνοψίζονται από τον ποιητή στην δολοφονία του Άβελ από τον Κάιν), πληθαίνουν όλο και περισσότερο – στις μέρες μας – οι δολοφονίες των ανθρωπίνων ψυχών από ακόμη πιο στυγνούς εγκληματίες, που ποτέ δεν κατονομάζονται, που παραμένουν ατιμώρητοι, και που εξακολουθούν ανενόχλητοι το φρικιαστικό έργο τους…

Η «Ανασύνθεση», αυτό το τόσο επίκαιρο – κατά την άποψή μου – ποίημα, ας αγγίξει τις ψυχές όλων μας! Όλοι μας, «μικροί» και «μεγάλοι» (με την ουσιαστική και τη μεταφορική σημασία αυτών των επιθέτων), ας συμπορευθούμε με την επιθυμία και τον στόχο του Νικηφόρου Βρεττάκου για το «χτίσιμο» ενός καινούργιου κόσμου, θεμελιωμένου με την Καλοσύνη, την Ειρήνη και την Αγάπη. Γιατί, πραγματικά, αυτά τα τρία υπέρτατα αγαθά αποτελούν τα πιο ισχυρά θεμέλια αυτού του οικοδομήματος· ενός οικοδομήματος, που τελικά δεν πρόκειται ποτέ να γκρεμιστεί…

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος «γράφοντας, προσπαθούσε να μπάσει στις λέξεις του την ημέρα με την αγάπη της»… Αυτή την ημέρα της αγάπης, το άσβεστο φως της αγάπης, ας προσπαθήσει ο καθένας μας – στα μέτρα των δυνατοτήτων του – να την βάλει στη ζωή του και, κυρίως, στην ίδια του την ψυχή… Κι όπως αυτός ο κορυφαίος ποιητής μας ήθελε «ν’ αναβλύζουνε οι λέξεις του… χαμόγελο», έτσι ας θελήσουμε κι όλοι εμείς ν’ αναβλύζουν οι σκέψεις και τα έργα μας… αυτό το ίδιο ολόφωτο χαμόγελο…

*Η κ. Γιόλα Αργυροπούλου - Παπαδοπούλου είναι επίκουρη καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών και ποιήτρια