Τα σιδερένια γεφύρια των Τρικάλων - Η διάσωση του κεντρικού από Νεοζηλανδό το 1941

του ανταποκριτή μας Α. Ζώη

Στην Ελλάδα, με την κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου άρχισε και η κατασκευή των πρώτων σιδερένιων γεφυρών. Στο νομό Τρικάλων, τα πρώτα σιδερένια γεφύρια άρχισαν να κατασκευάζονται με τον ερχομό του σιδηροδρόμου το 1886 και την εφαρμογή του πρώτου νέου σχεδίου πόλης το 1885.

Στην πρώτη περίπτωση ανήκει το μεγάλο και επιβλητικό γεφύρι του Δροσερού, στη δεύτερη η κεντρική, σήμερα, πεζογέφυρα της πόλης. Δυο γέφυρες με ξεχωριστή αισθητική, από άποψη εμφάνισης, εκφραστές μιας περασμένης πλέον τεχνολογίας.

Η πρώτη υπάρχει ακόμα, αλλά από χρόνια είναι "σκιά" του παλιού εαυτού της. Από τη μια την κατατρώει η σκουριά και από την άλλη τείνει να παραμορφωθεί από το ασφυκτικό "αγκάλιασμα" της οργιώδους βλάστησης. Η δεύτερη, μαζί με το κάστρο, αποτελούν σημείο αναφοράς της πόλης των Τρικάλων.

Ο νομός Τρικάλων είναι προικισμένος με μικρά και μεγάλα, διάφορα γεφύρια, ενώ στην εξέλιξη της τεχνολογίας ήρθαν να προστεθούν μεταπολεμικά και οι στρατιωτικές μπέλεϊ, που τις συναντάμε σήμερα στον ορεινό όγκο της Πίνδου.

Για τα σιδερένια γεφύρια του νομού Τρικάλων, ειδική αναφορά κάνει, μέσα από στοιχεία πολυετούς εργασίας, ο ερευνητής και συγγραφέας, Νεκτάριος Κατσόγιαννος, σε έκδοση που κυκλοφόρησε πρόσφατα, με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος "Λέων. Κ. Μακρή-Ιατρού".

Στη Θεσσαλία, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο ερευνητής, οι πρώτες σιδερένιες γέφυρες έγιναν λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση (1881), με την κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου, στη δεκαετία του 1880-1890. Από τις οδικές, πρώτη είναι η κεντρική της πόλης των Τρικάλων με χρόνο κατασκευής στα μέσα, περίπου, της δεκαετίας του 1880-1890. Σήμερα, έχουν αντικατασταθεί από οπλισμένο σκυρόδεμα.

Τέτοιου είδους γέφυρες, από χάλυβα, χάρη στην ελαστικότητα που έχει το υλικό αυτό, μπορούσαν να δεχθούν και τάσεις εφελκυσμού, πράγμα που ο χυτοσίδηρος δεν το είχε. Βάσει των πολύτιμων αυτών ιδιοτήτων του νέου υλικού, άρχισαν να κατασκευάζονται μεγάλοι σιδερένιοι δοκοί, δυνάμενοι να δεχθούν κάμψη και να χρησιμοποιηθούν επομένως ως δοκοί γεφυρών.

Τέτοια είναι η σιδηροδρομική γέφυρα του Αχλαδόκαμπου, μήκους 252 μ., στην οδό Κορίνθου-Τρίπολης, καθώς επίσης και η σιδηροδρομική γέφυρα του Ασωπού, μήκους 80μ., στη γραμμή Πειραιά-Λάρισας.

Τον γεωγραφικό περίπατο στην περιοχή των Τρικάλων, ο ερευνητής τον ξεκινά με τις σιδηροδρομικές γέφυρες, οι οποίες κατασκευάσθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1880-1890.

Την πρώτη μικρή γέφυρα, μετά τα όρια του νομού της Καρδίτσας, την συναντούμε νότια των Μεγ. Καλυβιών, εκεί όπου βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Αυτή γεφυρώνει το ρέμα (κανάλι) Κοτά, που έχει αφετηρία την περιοχή της Λαζαρίνας. Από αυτή σώζονται μόνο οι σιδηροδοκοί του καταστρώματος.

Παραπλήσια και πιο ψηλά κατασκευάσθηκε μια νέα τσιμεντένια, μήκους 32 μ. και πλάτους 6 μ. Μια δεύτερη, πολύ πιο μικρή, η οποία και αυτή είναι καινούρια, βρίσκεται δυτικά των Μεγ. Καλυβιών, περίπου ένα χιλιόμετρο από τη διασταύρωση του δρόμου Μεγ. Καλυβιών-Λαζαρίνας. Αυτή γεφυρώνει το μικρό ρέμα Ξυλάκι, που έχει αφετηρία τις περιοχές της Μουργιάς και των Γόμφων.

Αφήνοντας πίσω τα δυο μικρά γεφύρια, θα συναντήσουμε, έπειτα από απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων, τη μεγαλύτερη σε μήκος σιδηροδρομική γέφυρα του νομού Τρικάλων. Είναι αυτή του Δροσερού (Στεφανοσαίοι), η οποία γεφυρώνει τον Πηνειό ποταμό και το μήκος της ξεπερνά τα 1ΟΟ μ. Η σημερινή εικόνα της άλλοτε πανέμορφης γέφυρας, που είναι γνωστή στους περισσότερους από παλιά καρτ-ποστάλ και ταξίδια στην Αθήνα, είναι αποκαρδιωτική, σύμφωνα με τον ερευνητή.

Αφήνοντας πίσω, με θλίψη, το σκουριασμένο σκελετό της άλλοτε πανέμορφης γέφυρας του Δροσερού και με οδηγό τις ράγες, συνεχίζουμε το οδοιπορικό μας προς τα Τρίκαλα. Στα περίπου 600μ. συναντάμε τη μικρή γέφυρα του Κουμέρκη, μήκους 21,50 μ., η οποία, μετά την κατασκευή της νέας, μετατράπηκε σε οδογέφυρα.

Μετά τον Κουμέρκη και τη διασταύρωση με τον περιφερειακό δρόμο, η σιδηροδρομική γραμμή μπαίνει στο οικιστικό περιβάλλον της Αγίας Μονής και του Φλαμουλίου. Στο ύψος του σημερινού δημοτικού γκαράζ θα συναντήσουμε την εξίσου μικρή γέφυρα του Αγιαμονιώτη, μήκους 22,50 μ., η οποία έχει μετατραπεί, επίσης, σε οδική γέφυρα. Στον παραπάνω χώρο, ως μόνο γνώριμο σημάδι παραμένουν τα δύο σιδερένια στηθαία της παλιάς γέφυρας, όπως και στον Κουμέρκη.

Παλιές φωτογραφίες μας δίνουν την ευκαιρία να διαπιστώσουμε τη μεγάλη αλλαγή του περιβάλλοντος, ειδικά του χώρου που είναι ανατολικά του ναού της Ζωοδόχου Πηγής και του γεφυριού.

Αφήνοντας πίσω τον ανακαινισμένο σιδηροδρομικό σταθμό της Καλαμπάκας και ακολουθώντας τα χνάρια της άλλοτε υπό κατασκευή γραμμής Καλαμπάκας-Κοζάης-Βέροιας, θα συναντήσουμε την πρώτη, μετά την Καλαμπάκα, γέφυρα στον ποταμό Ίωνα. Το έργο της γραμμής αυτής ξεκίνησε την άνοιξη του 1927 και σταμάτησε το 1929 με το μεγάλο οικονομικό κραχ. Η γέφυρα αυτή ήταν, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η οδική Καλαμπάκας-Ιωαννίνων.

Στην πορεία προς Οξύνεια, θα συναντήσουμε στην τοποθεσία 18 στον "Τρανοπόταμο", την παλιά σιδηροδρομική γέφυρα. Το μήκος της είναι 32 μέτρα και το πλάτος της 5 μέτρα, φέρουσα εσωτερικά στα άκρα πεζοδρόμια, πλάτους 0,70 μέτρα. Και εδώ, σύμφωνα με τον ερευνητή, είναι εμφανής η φθορά.

Μετά τη γέφυρα και αφού προσπεράσουμε τον ερειπωμένο σταθμό της Οξύνειας, αντικρίζουμε ανατολικά έξι εγκαταλειμμένα τεράστια βάθρα μιας κελαδογέφυρας, όπου θα κατασκευαζόταν μια σιδηροδρομική γέφυρα. Προβάλλουν, όπως γράφει ο κ. Κατσόγιαννος, σαν απολιθωμένοι γίγαντες στο ομαλό τοπίο των Χασίων, απομεινάρια μιας άλλης τεχνολογικής εποχής.

Ο περίπατος στα σιδερένια γεφύρια συνεχίζεται με τις οδογέφυρες. Απ' αυτές η πρώτη είναι η κεντρική της πόλης των Τρικάλων. Έχει μήκος 24 μέτρα και πλάτος 8,25 μέτρα. Ο κεντρικός φορέας αποτελείται από έξι τόξα, με άνω και κάτω πέλμα, συνδεδεμένα με κάθετα δικτυωτά γωνιακά πλέγματα. Στο πάνω μέρος των τόξων υπάρχουν αντίστοιχοι σιδηροδοκοί, μικρότερης διατομής, οι οποίοι φέρουν άνω και κάτω πλέγμα. Είναι και αυτοί συνδεδεμένοι με τα τόξα του κυρίως φορέα, με κάθετα γωνιακά πλέγματα, καθώς και με σιδηρόβεργες. Το παραπάνω οριζόντιο σύμπλεγμα αποτελεί τον σκελετό του καταστρώματος.

Το όμορφο αυτό στολίδι αποφάσισαν, σύμφωνα με τον ερευνητή, οι Άγγλοι, κατά την υποχώρησή τους, τον Απρίλη του 1941, να το καταστρέψουν. Η έκρηξη δεν δημιούργησε ιδιαίτερα σοβαρό τραύμα στα τόξα, γεγονός το οποίο φαίνεται από τα δύο μικρά ελάσματα που τοποθετήθηκαν και είναι ορατά στο σημείο της έκρηξης.

Το ότι παρέμεινε ανέπαφη και δεν καταστράφηκε, οφείλεται στις φιλικές διαθέσεις ενός Νεοζηλανδού στρατιωτικού, ο οποίος, την τελευταία στιγμή, τράβηξε ένα μέρος των καλωδίων που συνέδεαν τα εκρηκτικά με το ειδικό μανιατό, που το είχαν εγκαταστήσει στο σημείο όπου είναι σήμερα το ξενοδοχείο "Αχίλλειον".

Ο άνθρωπος αυτός, αναφέρει ο κ. Κατσόγιαννος, πηγαίνοντας προ ετών στα Μετέωρα, θεώρησε καλό να επισκεφθεί τον τότε δήμαρχο Τρικάλων κ. Παπαστεργίου και να του εκμυστηρευτεί -μεταξύ άλλων- το παραπάνω γεγονός.

Την αντιστρατιωτική του αυτή πράξη, όπως εξήγησε, την αποφάσισε την τελευταία στιγμή, επηρεαζόμενος από την ιδιαίτερα αισθητική εμφάνιση της γέφυρας και από τη σκέψη ότι η καταστροφή της δεν θα προκαλούσε ιδιαίτερα προβλήματα στους Γερμανούς.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ