Λόρδος Βύρων: Ένας παρεξηγημένος επαναστάτης - Της Χριστιάννας Λούπα

Η κατάρα της Αθηνάς

«Μα στερνός, στο σαστισμένο πλήθος, κάπου σε μιαν άκρη,

Ένας που ήσυχα κοιτάζει βουρκωμένος απ’ το δάκρυ,

Μ’ άλαλο θυμό και πόνο μια αυτά πού ’κλεψαν θαμάζει,

Μια σιχένεται τον κλέφτη σύψυχα κι ανατριχιάζει

Ω! που ζώντας και που σκόνη, δίχως σχώριο να γροικήση,

Ν’ ακλουθιέται η αχορτασιά του η ιερόσυλη με μίση,

Και η εκδίκηση ως τον τάφο και πιο πέρα, το όνομά του

Να το κυνηγά, στο πλάγι του μωρόδοξου Ηροστράτου,

Και σε φύλλα λεκιασμένα και γραμμές που καίνε ας γίνη

Ατελείωτα να στράφτουν εμπρηστές ναών κι Ελγίνοι,

Καταδικασμένοι αιώνια στο ίδιο ανάθεμα κι οι δυο τους,

Που ίσως στο στερνό θε να ’βρης και τον πιο χειρότερό τους,

Έτσι ας στέκουν, να τους βλέπουν τα μελλούμενα τα χρόνια,

Άγαλμα άσειστο, με βάση μοναχή, την καταφρόνια».

(μετάφραση Στέφανου Μύρτα)

Διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας προσεκτικά την «Κατάρα της Αθηνάς», (Τhe curse of Minerva), το αριστούργημα αυτό του Λόρδου Βύρωνα, ολοένα και περισσότερο καταλήγω στο συμπέρασμα ότι πιο μεστοί στίχοι, που να συμπυκνώνουν τόση οργή κι αγανάκτηση για το έγκλημα του Έλγιν και τόσο βαθιά θλίψη για τα κλεμμένα Μάρμαρα δεν υπάρχουν. Δυσκολεύομαι μάλιστα τόσο πολύ - το ομολογώ - να πιστέψω ότι είναι δυνατόν ο άνθρωπος που έγραψε τους παραπάνω στίχους να ειρωνεύτηκε ψυχρά την Ακρόπολη όταν την επισκέφτηκε, όπως διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, στο  βιβλίο "Τα ψιλά γράμματα της Ιστορίας" του Θεόδωρου Παναγόπουλου, του ανθρώπου που επιδιώκει να αποκαθηλώσει εντελώς τον Λόρδο Βύρωνα από την περίοπτη θέση που κατέχει ανάμεσα στους Φιλέλληνες, παρουσιάζοντάς τον ως έναν στυγνό καιροσκόπο και τοκογλύφο.

Μπορεί βέβαια στην Ιστορία που γνωρίζαμε ως τώρα, αρκετά πράγματα να χρειάζονται αναθεώρηση, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να τη γκρεμίσουμε συθέμελα. Προσωπικά πάντως δεν γνωρίζω πολλούς τοκογλύφους να δωρίζουν ένα τεράστιο μέρος της περιουσίας τους,  περίπου 30.000 λίρες, σ' εναν κακομοίρη λαό, όπως οι Έλληνες, που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία του, ούτε επίσης πολλούς συμφεροντολόγους να βρίσκονται πάντα με το μέρος των αδύναμων και κατατρεγμένων και να τους κυνηγά η αστυνομία του συντηρητικού κατεστημένου της εποχής (μέχρι και  στην Ιταλία τον κυνηγούσε η αυστριακή αστυνομία, πιστεύοντας ότι θα υποκινούσε επανάσταση). Δεν γνωρίζω επίσης κανέναν παραδόπιστο και κομφορμιστή, που θα πήγαινε τόσο κόντρα στην τάξη των ευγενών, ώστε όταν η σορός του έφτασε στο Λονδίνο για να ταφεί, οι δρόμοι είχαν κατακλυστεί από χιλιάδες εργάτες που τον λάτρευαν και πενθούσαν, ενώ οι ευγενείς δεν καταδέχτηκαν να παραστούν στην κηδεία του - όπως επιβάλλει το πρωτόκολλο - παρά έστειλαν άδειες τις άμαξές τους, σε ένδειξη περιφρόνησης! Όλα αυτά βέβαια, έρχονται σε αντίθεση, νομίζω, με το συμπέρασμα του κ. Παναγόπουλου:

"Η περίπτωση του λόρδου Βύρωνα είναι μία άλλη απόδειξη της ομαδικής παράνοιας πού χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ακόμη τους Νεοέλληνες από την Επανάσταση μέχρι τις ημέρες μας. Πρόκειται για μιά ομαδική αυθυποβολή σε ότι εκάστοτε γυαλίζει που το λατρεύουν, το μυθοποιούν, το αναγάγουν σε ένα είδος φετίχ και το προσκυνούν. Μόνον με καθαρά ψυχιατρικούς και ψυχολογικούς όρους μπορεί να ερμηνευθεί η στάση αυτή του πλήθους, ή σωστότερα της πλειοψηφίας του πλήθους".

Το περίεργο είναι ότι το πλήθος της "ομαδικής παράνοιας", που αναφέρει ο κ. Παναγόπουλος, δεν τον λάτρεψε μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Αγγλία και άλλες χώρες και αυτό, ίσως, θα πρέπει να μας προβληματίσει αρκετά, προτού βιαστούμε να ρίξουμε τον λίθον του αναθέματος.

Ας ρίξουμε όμως μια ματιά στη ζωή και το έργο του Λόρδου Βύρωνα κι ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του.  Η προσωπική του ζωή, ιδιαίτερα άστατη και περιπετειώδης, νομίζω ότι δεν μας ενδιαφέρει.

Εκτός από ποιητής, ο Λόρδος Βύρων, ήταν ένα σπάνια φιλελεύθερο και προοδευτικό για την εποχή του άτομο. Ασπάστηκε τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, όχι μόνο θεωρητικά, αλλά αγωνιζόμενος παράλληλα για την επικράτησή τους σε πολλά επίπεδα. Ο αγώνας του στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων είναι βέβαια γνωστός σε όλους. Αλλά δεν ήταν ο μόνος. Ως μέλος της Βουλής των Λόρδων, στις 27/4/1812 κατά τη διάρκεια της πρώτης και μνημειώδους ομιλίας του, η οποία διδάσκεται και σήμερα στα βρετανικά σχολεία, τάχθηκε κατά της θανατικής ποινής, που οι συντηρητικοί της εποχής ήθελαν να επιβάλουν στους εξεγερμένους κλωστοϋφαντουργούς του Νότιγχαμ, (τους λεγόμενους «Λουδίτες»), επειδή κατέστρεφαν τα μηχανήματα που θα τους έβγαζαν στην ανεργία και ήταν ο μόνος που καταψήφισε το σχετικό νομοσχέδιο.

Είχε το χάρισμα να βλέπει πολύ μακρύτερα από την κοντόφθαλμη εποχή του. Απεχθανόταν τον πόλεμο και δεν έχανε ευκαιρία να αντιταχθεί στον συντηρητισμό και το κατεστημένο της εποχής σε οποιαδήποτε γωνιά της Γης. «Η φρίκη του πολέμου», έγραφε σε επιστολή του στις 23-1-1823, «είναι αρκετή από μόνη της, χωρίς να προστεθεί η εν ψυχρώ σκληρότητα από τη μια ή την άλλη πλευρά».

Πριν πάει στο Μεσολόγγι, ο Λόρδος Βύρων, είχε αναπτύξει πλούσια δράση μέσα από το επαναστατικό κίνημα των Ιταλών Καρμπονάρων εναντίον της Αυστρίας. Είχε υποστηρίξει τους Ινδούς, τους Ινδιάνους του Περού και γενικότερα τους Λατινοαμερικάνους, ενώ περνώντας από τη Γενεύη, είχε γράψει ένα εξαιρετικό ποίημα για τον «Φυλακισμένο της Σιγιόν», (The  Prisoner of Chillon), έναν Ελβετό επαναστάτη που είχε φυλακιστεί για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

Δεν είναι να απορεί λοιπόν κανείς γιατί ο Μαξίμ Γκόρκι τον χαρακτήρισε ως τον «μεγαλόπνοο ποιητή που αφιέρωσε τις δυνάμεις του για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τους τυράννους», ενώ ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του "πολίτη του κόσμου".

Ο εξαίρετος αυτός διανοούμενος και ειρηνιστής μισούσε την αδικία εις βάρος των αδυνάτων και δεν παρέλειπε να στηλιτεύει με ιδιαίτερη καυστικότητα τον Λόρδο Έλγιν, αλλά και την ίδια την πατρίδα του, την «Αλβιόνα»,  για την κλοπή των Μαρμάρων, μέχρι το θάνατό του. Εκτός από την «Κατάρα της Αθηνάς», στο ποίημά του «Τσάιλντ Χάρολντ» (“Childe Harold”), αναφέρει:

«… Με χέρι στρίγγλας ρήμαξες [σ.σ. Αγγλία] συντρίμμια που και χρόνια

Και οι τύραννοι σεβάστηκαν, μ’ αγάπη ή ζηλοφθόνια».

(μετάφραση Στέφανου Μύρτα)

Έγραψε για την Ελλάδα:

«Ήρθα εδώ όχι για να κυνηγήσω περιπέτειες, αλλά για να βοηθήσω στην αναγέννηση ενός λαού, που ακόμα και στο σημερινό ξεπεσμό του, σου κάνει τιμή να είσαι φίλος του. Η φτώχεια είναι βασανιστική, αλλά πρέπει ίσως να την προτιμάμε από τις ηλίθιες διασκεδάσεις των τάξεων, που λέγονται ανώτερες και που δεν έχουν κρίση, ούτε καρδιά. Είμαι ευτυχισμένος που γλίτωσα από το περιβάλλον αυτό…».

Φωτο: Το σπίτι του Λόρδου Βύρωνα στο Southwell - Nottinghamshire

Στο Μεσολόγγι συγκρότησε σώμα 500 Σουλιωτών το οποίο συντηρούσε με δικά του έξοδα, ενώ έστειλε και στο Μαυροκορδάτο 4.000 λίρες για τη συντήρηση του στόλου. Πιστεύεται ότι ο Μαυροκορδάτος χρησιμοποίησε κάποια απ' αυτά τα χρήματα, για να καταστείλει την ανταρσία του Μοριά, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, αλλά αυτό μάλλον δεν είναι θέμα του Βύρωνα, ο οποίος επανειλημμένα είχε τονίσει το πόσο καταστροφικό θα ήταν για τον αγώνα να χρησιμοποιηθούν τα χρήματα για εμφυλιακά συμφέροντα. Παράλληλα, προσπαθούσε να ενισχύσει την άμυνα της πόλης με πυροβολικό. Όταν ωστόσο αρρώστησε από, κατά πάσα πιθανότητα, λοίμωξη, πνευμονία ή ελονοσία, αρνήθηκε να εγκαταλείψει το Μεσολόγγι, όπως του συνέστησαν οι γιατροί και άφησε εκεί την τελευταία του πνοή, το 1824. Ο ίδιος επιθυμούσε να ταφεί στην Ελλάδα, οι συγγενείς του όμως έκριναν ότι ήταν προτιμότερο να ταφεί στην Αγγλία. Το σώμα του ταριχεύτηκε και μεταφέρθηκε στην πατρίδα του. Η ταφή του ήταν επεισοδιακή, όπως προαναφέρθηκε. Ο κολασμένος ποιητής, ο επαναστάτης πολιτικός δεν είχε καμία θέση στο Westmister Abbey, που αρνήθηκε να τον δεχτεί εκεί όπου είναι θαμμένα "τα ένδοξα τέκνα της Αγγλίας" κι έτσι κατέληξε στον οικογενειακό του τάφο στο Nottinghamshire.

Κατά την εκταφή το 1938, σύμφωνα με αυτόπτη μάρτυρα, στο φέρετρο βρέθηκε μια μικρή λήκυθος καλυμμένη με πορφυρό βελούδο και πάνω μια χάλκινη επιγραφή που έγραφε «μέσα στη λήκυθο αυτή βρίσκονται η καρδιά και ο εγκέφαλος του αποβιώσαντος Λόρδου Βύρωνα».

Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν εκατόν πενήντα χρόνια - το 1969 - για να βρει επιτέλους ο Λόρδος Βύρων, την αναγνώριση που του άξιζε και να του αφιερωθεί  μία αναθυματική πλάκα στη "Γωνιά των ποιητών", (Poets' corner), στο WestMinster Abbey.

Εκτός από τον αδιαμφισβήτητο φιλελληνισμό του, αξίζει νομίζω  να συγκρατήσουμε και τα λόγια του: «Θα ξεσηκώσω, αν μπορέσω, και τις πέτρες ακόμα ενάντια στους τυράννους της Γης», που συμβολίζουν την αντίσταση κάθε καταπιεσμένου οποιασδήποτε εποχής ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης.

Δίκαια λοιπόν η 19η Απριλίου, ημέρα θανάτου του Λόρδου Βύρωνα, έχει καθιερωθεί ως «Ημέρα Φιλελληνισμού και Διεθνούς Αλληλεγγύης». Είναι ευνόητο άλλωστε, πως η μέρα αυτή θα μπορούσε να αξιοποιηθεί όχι μόνο για την προώθηση ενός σύγχρονου φιλελληνικού κινήματος διεθνώς, αλλά και ως σύμβολο εξέγερσης ενάντια σε κάθε κοινωνική αδικία και καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όπως ακριβώς θα το ήθελε και ο Τζορτζ Γκόρντον Νόελ Μπάιρον…

Info:

1. Σύνδεσμος «Μπάϋρον» Για τον Φιλελληνισμό και τον Πολιτισμό

2. "Μπάιρον εναντίον Έλγιν", Πάνος Τριγάζης, Εκδόσεις Ταξιδευτής, 2004

3. "Τα ψιλά γράμματα της Ιστορίας", Θ. Παναγόπουλος , Εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ (2009)

4. History Channel: Biography: Lord Byron

5. Ντοκιμαντέρ: Ο Μπάυρον και η Ελλάδα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

6. Γιά τον Λόρδο Βύρωνα, Θεόδωρος Πέππας

Χριστιάννα Λούπα