Το ανοιχτό Αρχείο της Στάζι: Θύτες και θύματα, κοινωνικές και επιστημονικές διαστάσεις

Συνέντευξη του Χέλγκε Χάιντεμάγερ, διευθυντή του Αρχείου, στην Ιωάννα Μεϊτάνη

Στην Ελλάδα, οι περίφημοι «φάκελοι», ιστορικά και πολιτικά τεκμήρια μεγάλης σημασίας, κάηκαν στο πυρ το εξώτερον το 1989. Την ίδια χρονιά, αμέσως μετά την πτώση του τείχους, η Γερμανία, κινούμενη στην εντελώς αντίθετη λογική, αποφάσιζε να ιδρύσει μια αρχή διαχείρισης των μυστικών αρχείων της Στάζι.

Στις 7 Απριλίου του 2011 η Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την ίδρυσή της, οργάνωσε μια εκδήλωση με θέμα «Καταστροφή και ανασύσταση αρχείων. Οι φάκελοι της Στάζι και μια παράλληλη ελληνική εμπειρία», με ομιλητές τον δρ. Χέλγκε Χάιντεμάγερ, διευθυντή του Τμήματος Εκπαίδευσης και Έρευνας της Αρχής Ομοσπονδιακών Εντεταλμένων για τα Αρχεία της Υπηρεσίας Κρατικής Ασφάλειας της πρώην ΛΔΓ, και τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, λέκτορα Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και γραμματέα του ΔΣ των ΑΣΚΙ. Με την ευκαιρία αυτή, ο δρ. Χάιντεμάγερ μίλησε στα «Ενθέματα» για τους φακέλους της Στάζι, τη λειτουργία της Αρχής, το ρόλο που έπαιξε το άνοιγμα των αρχείων, τα προσωπικά, κοινωνικά, ψυχολογικά, νομικά και επιστημονικά ζητήματα που ανακίνησε η διαδικασία αυτή. H συνέντευξη δόθηκε στην Αθήνα, την Πέμπτη 7 Απριλίου. Ευχαριστούμε θερμά την Αμαλία Παππά και τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη για τη βοήθειά τους.

* Μιλήστε μας καταρχάς γενικά για τα αρχεία της Στάζι: Tι μέγεθος έχουν, τι περιέχουν.

Τα έγγραφα της Στάζι καλύπτουν 111 χιλιόμετρα, αν τα βάλετε το ένα δίπλα στο άλλο όρθια, σαν βιβλία. Στα αρχεία δεν έχουμε μόνο έγγραφα, αλλά και 47 χιλιόμετρα μικροφίλμ και 15.000 σάκους με σκισμένα έγγραφα: αμέσως μετά την πτώση του Tείχους, στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) έσπευσαν να καταστρέψουν τα έγγραφα, αλλά δεν είχαν αρκετούς καταστροφείς εγγράφων, που σκίζουν τα έγγραφα σε λωρίδες έτσι ώστε να μην μπορούν να αποκατασταθούν, οπότε έσκισαν με τα χέρια τα έγγραφα, και τώρα έχουμε 15.000 σάκους με κομμάτια από σκισμένα έγγραφα προς αποκατάσταση. Έχουμε επίσης 1,4 εκ. φωτογραφίες, 2.000 φιλμ και βίντεο, 31.000 αρχεία ήχου και προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών από τη δεκαετία του ’80. Δεν ξέρουμε όμως πόσο πλήρη είναι τα αρχεία μας, γιατί δεν γνωρίζουμε πόσα αρχεία και έγγραφα καταστράφηκαν, δεν έχουμε εικόνα των αρχικών αριθμών. Στα αρχεία που έχουμε περιλαμβάνεται ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς: είναι μεν τα αρχεία των κατασκόπων της Στάζι, αλλά στην ουσία αντικατοπτρίζουν ολόκληρη τη ζωή των ανθρώπων στη ΛΔΓ. Παρακολουθούσαν ολόκληρες οικογένειες, μεμονωμένους ανθρώπους, όσους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είχαν μπει στο στόχαστρο της Στάζι.

* Και όσον αφορά την πρόσβαση στα αρχεία; Ποιος έχει πρόσβαση, τι περιορισμοί υπάρχουν;

Υπάρχουν τρεις τύποι πρόσβασης: η κύρια πρόσβαση, για την οποία εξάλλου δημιουργήθηκε και το αρχείο αυτό, η οποία αφορά τα θύματα: μπορούν να δουν ολόκληρους τους φακέλους τους. Γι’ αυτό αγωνίστηκαν οι υπερασπιστές των πολιτικών δικαιωμάτων το ’89: να δώσουν πρόσβαση στους φακέλους των θυμάτων, τους οποίους τους πήραν, θα λέγαμε, μέσα απ’ τα χέρια των θυτών. Τέθηκε βέβαια τότε το θέμα πώς θα ισορροπήσουμε ανάμεσα στα δικαιώματα των θυμάτων απ’ τη μια πλευρά και το δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων για όλους απ’ την άλλη. Ο νόμος για τα αρχεία της Στάζι το ρύθμισε ως εξής: τα θύματα μπορούν να βλέπουν τα ονόματα των θυτών. Αλλά και οι θύτες, οι συνεργάτες δηλαδή της μυστικής υπηρεσίας, μπορούν να έρθουν να αναζητήσουν τους φακέλους τους, θα τους λάβουν όμως με μαυρισμένα τα ονόματα των θυμάτων.

Το ίδιο κάνουμε και για τον άλλο τύπο πρόσβασης, σε ερευνητές και στα ΜΜΕ· για επιστήμονες, δηλαδή, που δουλεύουν σε κάποιο πρότζεκτ, ή για δημοσιογράφους που ερευνούν ένα συγκεκριμένο θέμα. Γι’ αυτούς τα ονόματα των θυμάτων είναι κρυφά, ενώ των θυτών εμφανή.

Ο τρίτος τύπος πρόσβασης αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες, όταν πρόκειται για ζητήματα σύνταξης, κοινωνικής επανένταξης, για νομικά θέματα.

* Και γιατί προτιμήσατε αυτή την πολιτική ως προς την πρόσβαση; Γιατί να είναι εμφανή σε όλους τα ονόματα των θυτών;

Το αρχείο και η υπηρεσία διάθεσης των εγγράφων ιδρύθηκε στο πνεύμα της επανάστασης του 1989. Όταν οι άνθρωποι στη ΛΔΓ βγήκαν στους δρόμους και εξεγέρθηκαν ενάντια στο σύστημα, ενάντια στην κομμουνιστική δικτατορία. Αυτοί που ξεκίνησαν το εγχείρημα του ανοίγματος των αρχείων ήθελαν από την αρχή να προστατεύσουν και να ενισχύσουν τα δικαιώματα των θυμάτων. Γιατί και στο δικαστικό σύστημα όλα περιστρέφονται γύρω από τους δράστες, υπάρχει η δίκη και η καταδίκη, ενώ τα θύματα ξεχνιούνται. Τότε λοιπόν ήθελαν να αποτρέψουν κάτι τέτοιο, ήθελαν να παραχωρήσουν στα θύματα τα δικαιώματά τους, να τα βοηθήσουν να επιστρέψουν στην παλιά τους ζωή. Πολλοί άνθρωποι, για παράδειγμα, πέρασαν μια φάση στη ζωή τους κατά την οποία δεν ήξεραν πώς να διαχειριστούν και πώς να ερμηνεύσουν ορισμένα γεγονότα, τα οποία τώρα φωτίστηκαν, γιατί μπόρεσαν να αποκτήσουν πρόσβαση στα αρχεία της Στάζι. Σε αυτό το πνεύμα οργανώθηκε και η πρόσβαση στα αρχεία: να έχουν δηλαδή τα θύματα πλήρη πρόσβαση και να προστατεύονται προς τα έξω, αλλά τα ονόματα των θυτών, πολλοί από τους οποίους δεν μπορούσαν πλέον να διωχθούν ποινικά, να είναι ανοιχτά σε όλους. Και από αυτή την άποψη υπήρξε μια τεράστια ενίσχυση των δικαιωμάτων των θυμάτων, η οποία αποτυπώθηκε και στο γερμανικό δίκαιο. Θεωρούμε ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό, ότι δηλαδή αυτοί οι οποίοι παλιά υπέφεραν από το σύστημα έχουν τώρα τουλάχιστον προνομιακή μεταχείριση από τον νόμο.

* Υπήρχαν περιπτώσεις όπου τα θύματα αναζήτησαν τους θύτες; Όταν δηλαδή ένας δράστης δεν είχε διωχθεί ποινικά, τον αναζήτησαν τα θύματά του;

Υπήρχαν διάφορες αντιδράσεις. Βεβαίως και τους αναζήτησαν. Όταν ένα θύμα βλέπει στους φακέλους του ότι αναφέρεται ένας ανεπίσημος συνεργάτης με κάποιο ψευδώνυμο, το θύμα έχει το δικαίωμα να ζητήσει να αποκρυπτογραφηθεί το ψευδώνυμο αυτό -- μπορούμε να το κάνουμε με βάση τα στοιχεία που έχουμε. Ο μεγάλος φόβος που εκφράστηκε το 1989, κατά την επεξεργασία του νόμου για τα αρχεία της Στάζι, και χρησιμοποιήθηκε τότε και ως βασικό επιχείρημα κατά του ανοίγματος των αρχείων, ήταν μήπως υπάρξουν περιπτώσεις βίας, μήπως τα θύματα επιτεθούν στους πρώην κατασκόπους και συνεργάτες της Στάζι. Όμως, στα 22 χρόνια που έχουν περάσει δεν έχει αναφερθεί ούτε ένα περιστατικό τέτοιας βίας. Ο φόβος αυτός ήταν πάντοτε υπερτιμημένος. Θα έλεγα ότι τότε δεν υπολόγιζαν στην ωριμότητα των ανθρώπων: ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τον θύτη τους με τρόπο ενήλικο, με διαύγεια. Μολονότι ξέρουν ποιος είναι, μολονότι νιώθουν πληγωμένοι απ’ αυτό που έγινε, δεν καταφεύγουν στη βία.

Υπήρχαν μερικές περιπτώσεις όπου τα θύματα προσπάθησαν να έρθουν σε επαφή με τους θύτες, να κουβεντιάσουν μαζί τους. Στις περιπτώσεις αυτές, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, η έκβαση ήταν ιδιαιτέρως λυπηρή για τα θύματα. Γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις οι θύτες δεν αποκάλυψαν στις κουβέντες αυτές τίποτα περισσότερο απ’ ό,τι υπήρχε ήδη καταγεγραμμένο στα αρχεία. Αν το δούμε από την πλευρά των θυτών, προφανώς είναι πολύ πιο δύσκολο να σταθούν σε μια συνομιλία με τα θύματα. Πρέπει να το τονίσουμε αυτό. Γι’ αυτό και μια άλλη κλασική αντιμετώπιση εκ μέρους τους είναι η υπεροπτική στάση: Τι θέλετε, έτσι ήταν τα πράγματα, εγώ τη δουλειά μου έκανα -- μια στάση η οποία βεβαίως δεν ικανοποιεί τα θύματα, τα οποία δεν περιμένουν φυσικά καμιά έμπρακτη μετάνοια, αλλά το μόνο που περιμένουν είναι να σταθεί ο συνομιλητής τους απέναντί τους και να πει: με συγχωρείτε, λυπάμαι, τι μπορώ να κάνω για να επανορθώσω -- αυτό όμως γίνεται πάρα πολύ σπάνια.

* Μιλήστε μας γι’ αυτά τα σκισμένα έγγραφα. Σε ποιο στάδιο βρίσκεται η διαδικασία αποκατάστασής τους;

Πολύ πιο πίσω απ’ όσο θα θέλαμε, δυστυχώς. Έχουμε 15.000 σάκους και ως τώρα έχουμε αποκαταστήσει 300. Αν συνεχίσουμε έτσι, ουσιαστικά δεν υπάρχει μέλλον. Προς το παρόν η αποκατάσταση γίνεται με τα χέρια. Όμως το Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο αναγνώρισε τη σημασία της αποκατάστασης των εγγράφων και ενέκρινε τη χρηματοδότησή της. Ο Οργανισμός Φράουενχόφερ έχει αναλάβει να φτιάξει ένα πρόγραμμα που θα σκανάρει τα σκισμένα κομμάτια και θα τα αποκαθιστά ηλεκτρονικά. Το πρόγραμμα βρίσκεται ακόμη σε δοκιμαστικό στάδιο. Φέτος θα του δώσουμε το περιεχόμενο ενός πρώτου σάκου, ώστε να ελέγξουμε πόσο ικανοποιητικό είναι το αποτέλεσμα της αποκατάστασης. Ελπίζουμε ότι το πρόγραμμα αυτό σύντομα θα λειτουργεί με γρήγορο ρυθμό, για να μπορούμε να ελπίζουμε σε αποκατάσταση σε εύλογο χρονικό διάστημα.

* Ποιο είναι το ενδιαφέρον σήμερα, είκοσι χρόνια μετά;

Εντυπωσιακά υψηλό. Η προσέλευση είναι ακόμη πάρα πολύ μεγάλη, έχουμε γύρω στις 1.000 αιτήσεις το μήνα. Θεωρούσαμε πάντοτε ότι ο αριθμός των αιτήσεων θα μειώνεται, αλλά αποδείχτηκε ότι παρέμενε σταθερός όσο περνούσαν τα χρόνια· υπήρξε μια κάμψη το 2003, 2004 και 2005, τώρα όμως είμαστε ξανά σε πολύ υψηλό επίπεδο ζήτησης. Ως το 2009 είχαμε συνολικά 2,7 εκατομμύρια αιτήσεις μόνο από θύματα, χωρίς να υπολογίζουμε τις αιτήσεις εκ μέρους επιστημόνων, ερευνητών ή ΜΜΕ. Τον περασμένο χρόνο ήρθαν 87.000 άνθρωποι για να ερευνήσουν το παρελθόν τους· ξαφνιαστήκαμε κι εμείς οι ίδιοι όταν είδαμε τον τεράστιο αυτό αριθμό.

* Τι σημασία έχει για την έρευνα το άνοιγμα των αρχείων; Για τους ιστορικούς, για τους πολιτικούς επιστήμονες;

Το άνοιγμα των αρχείων έδωσε τεράστια ώθηση στην έρευνα για τη ΛΔΓ. Τα πρώτα χρόνια δημοσιεύτηκαν πολύ σημαντικές έρευνες για τους βασικούς συνεργάτες και τα στελέχη της Στάζι, όπου οι πληροφορίες για τη δομή και τη λειτουργία των μυστικών υπηρεσιών έγιναν για πρώτη φορά γνωστές στο ευρύ κοινό. Έτσι αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε την κομμουνιστική δικτατορία, να γνωρίζουμε τις δομές της και να συνάγουμε πώς λειτουργούσε, ποιοι μηχανισμοί καταπίεσης υπήρχαν, πώς επηρέαζε αυτό τους ανθρώπους, από τα μεμονωμένα άτομα ως και τις οικογένειες. Το ενδιαφέρον παραμένει έντονο. Μηνιαία έχουμε 150-200 αιτήσεις από επιστήμονες και περίπου 100 αιτήσεις από ΜΜΕ. Υπάρχει πλέον τεράστια βιβλιογραφία για τη ΛΔΓ.

* Το ευρύ κοινό δείχνει ενδιαφέρον ή πρόκειται για ένα ζήτημα που αφορά μόνο τους θύτες και τα θύματα;

Εξαρτάται. Αν εξετάσουμε το ευρύ κοινό, το ενδιαφέρον είναι ακόμη σαφώς μεγαλύτερο για το ναζιστικό καθεστώς, με το οποίο στη Γερμανία γίνεται πάντα η άμεση σύγκριση. Όμως και το ενδιαφέρον για την ιστορία της ΛΔΓ είναι αρκετά μεγάλο. Ειδικά και μετά τις πρόσφατες επετείους, 20 χρόνια ειρηνικής επανάστασης το 2009, 20 χρόνια επανένωσης των δύο Γερμανιών το 2010, το ενδιαφέρον του κοινού ήταν τεράστιο· τα τηλεοπτικά κανάλια πρόβαλλαν ένα σωρό εκπομπές και αφιερώματα στη ΛΔΓ, μερικά από τα οποία έθιξαν πολύ ενδιαφέροντα ζητήματα. Γυρίστηκε επίσης πέρυσι και ένα τηλεοπτικό σήριαλ, που γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία, το οποίο προσπάθησε να παρουσιάσει το διχασμό της ανατολικογερμανικής κοινωνίας: η υπόθεση κινούνταν γύρω από μια οικογένεια μελών της Στάζι και μια οικογένεια αντιστασιακών, με μια ερωτική ιστορία τύπου Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Αλλά μέσα από αυτή την ιστορία φωτίστηκαν πολλά πράγματα, χωρίς να μένει η παρουσίαση στην επιφάνεια των πραγμάτων.

* Τι συνέπειες είχε το άνοιγμα των αρχείων σε προσωπικό, ψυχολογικό, κοινωνικό επίπεδο;

Θεωρούμε ότι βοήθησε σημαντικά τα άτομα να αντιμετωπίσουν το παρελθόν τους και να το αποδεχτούν. Ακόμη και οι πιο ανατριχιαστικές περιπτώσεις, όπου κάποιος διαπίστωνε ότι τον είχε προδώσει ο σύζυγός του, το παιδί του, οι γονείς του, ακόμη και σ’ αυτές τις περιπτώσεις σκίστηκε τουλάχιστον το πέπλο της άγνοιας και μπήκε ένα τέλος στις υποψίες: οι υποψίες είτε διαλύθηκαν είτε επιβεβαιώθηκαν -- βέβαια, η διάλυση ήταν η πιο ευτυχής έκβαση. Η βεβαιότητα όμως δίνει μεγαλύτερη σιγουριά και στα άτομα, ενώ η άγνοια και οι υποψίες τούς αφήνουν πάντοτε μετέωρους.

Θεωρούμε ότι η γνώση είναι το πρώτο εφόδιο ώστε να αντιμετωπίσουμε με πραγματική ωριμότητα το παρελθόν και να καταφέρουμε να συμφιλιωθούμε με ορισμένα πράγματα. Αυτός ήταν και ένας από τους στόχους του ανοίγματος των αρχείων: να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα από την καθαρά συναισθηματική αντιμετώπιση, να περάσουμε σε μια πραγματιστική και τεκμηριωμένη θεώρηση.

Έρευνες που γίνονται αποδεικνύουν ότι πολλά παιδιά δεν έχουν ξεκαθαρισμένο στο κεφάλι τους ποια είναι τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας και ποια τα μειονεκτήματα μιας δικτατορίας. Εμείς θεωρούμε ότι η εκπαίδευση ως προς αυτό είναι, κατά κάποιον τρόπο, και δικό μας χρέος. Αυτόν τον τομέα θέλουμε να ενισχύσουμε και στο μέλλον: την εκπαίδευση στην πολιτική.

* Τι ποσοστό των θυμάτων έχει έρθει για να αναζητήσει φακέλους;

Υπάρχουν αυτοί που δεν δείχνουν κανένα ενδιαφέρον για τους φακέλους τους, δεν μπορούμε βεβαίως να υποχρεώσουμε κανέναν να ασχοληθεί. Όμως το ενδιαφέρον είναι εντυπωσιακά αυξημένο. Έπειτα, είναι δύσκολος και ο διαχωρισμός ανάμεσα σε θύτες και θύματα. Υπάρχουν γκρίζες ζώνες, υπάρχουν λόγου χάρη άνθρωποι που εξαναγκάστηκαν να συνεργαστούν με τη Στάζι επειδή έκαναν κάποια αντιστασιακή πράξη, ή το έκαναν από φόβο, για να προστατέψουν τις οικογένειές τους. Οπότε αυτοί τι είναι; είναι θύτες, είναι θύματα; Είναι και τα δύο. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να ορίσουμε σαφώς τον αριθμό των θυμάτων.

* Οργανώσατε και κάποιες εκθέσεις, πείτε μας γι’ αυτές.

Έχουμε δύο εκθέσεις, μία μόνιμη, στο κέντρο του Βερολίνου, και μια που περιοδεύει σε διάφορες πόλεις, η οποία έχει σχεδιαστεί κυρίως για την πρώην Δυτική Γερμανία, γιατί οι πρώην Δυτικογερμανοί δεν έχουν μεγάλη επαφή με αυτό το παρελθόν. Η έκθεση αυτή έχει βγει και εκτός συνόρων: στην αρχή του έτους παρουσιάστηκε στο Ευρωκοινοβούλιο στις Βρυξέλλες, έχει πάει στην Μπρατισλάβα, στην Πράγα, στη Ρίγα, πριν από δύο χρόνια στο Κίεβο. Τα εκθέματα είναι κυρίως φωτογραφίες, κείμενα, διάφορα αντικείμενα, όπως σφραγίδες, σημαίες, αλλά και υλικό που χρησιμοποιούσε η Στάζι, όπως εκπαιδευτικές ταινίες για τους συνεργάτες της· εκθέτουμε και ορισμένα ηχητικά ντοκουμέντα από το αρχείο μας και, βεβαίως, έγγραφα, σχολιασμένα, αλλά και κείμενα για το πώς δούλευαν οι κατάσκοποι κ.λπ.

* Έχουν έρθει σε επαφή μαζί σας άνθρωποι από άλλες χώρες, που θα ενδιαφέρονταν να οργανώσουν ένα ανάλογο εγχείρημα;

Βεβαίως. Έχουμε λειτουργήσει ως παράδειγμα για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες έχουν κι αυτές ιδρύσει παρόμοιες υπηρεσίες και αρχεία, και μ’ αυτές έχουμε δημιουργήσει ένα στενό δίκτυο επαφών, ανταλλάσσουμε τακτικά πληροφορίες, έχουμε ήδη συντάξει κοινά φυλλάδια, φέτος θέλουμε να κάνουμε από κοινού μια έκθεση. Βλέπουμε όμως και γενικότερα την ακτινοβολία, θα λέγαμε, που έχει η υπηρεσία διάθεσης των αρχείων της Στάζι, αν ρίξουμε μια ματιά, λόγου χάρη, στη Νότια Αμερική: έρχονται από εκεί άνθρωποι που ασχολούνται με τα δικαιώματα και μας ζητούν συμβουλές, έχουν έρθει και εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των χωρών αυτών. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η Αίγυπτος. Πριν από μερικές εβδομάδες καταλήφθηκε το κτήριο του αρχείου της μυστικής υπηρεσίας, και πολύ σύντομα, έπειτα από μια-δυο μέρες, μας ζήτησαν να πάει κάποιος από εμάς εκεί για να τους συμβουλέψει. Θα χρειαστεί καιρός, φυσικά, αλλά σκοπεύουν να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο όπως και στην Ανατολική Ευρώπη. Ακολουθούν κι άλλες χώρες, όπως η Τυνησία. Είκοσι χρόνια μετά την Ανατολική Ευρώπη, έρχεται τώρα το Μαγκρέμπ -- κι αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Είναι βέβαια θέμα της κάθε χώρας να βρει τον δικό της τρόπο χειρισμού και αντιμετώπισης τέτοιων πληροφοριών.

*Υπάρχουν χώρες που έχουν ανοίξει κάποιο ανάλογο αρχείο για το κοινό;

Ναι, οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες έχουν σχεδόν όλες κάνει αυτό το βήμα, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία. Στην Πολωνία η κατάσταση είναι πολύ όμοια με τη δικιά μας, έχουν ανοίξει το αρχείο, στην Τσεχία βρίσκονται ένα βήμα παρακάτω, είναι προσβάσιμα όλα τα μυστικά αρχεία. Στην Ουγγαρία η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητη, ανάλογα με το πού φυσάει ο άνεμος της πολιτικής -- το ίδιο περίπου συμβαίνει και στη Σλοβακία και τη Βουλγαρία. Η Ρουμανία αποτελεί θετική εξαίρεση, η πρόοδος είναι βέβαια πολύ αργή, αλλά τα βήματα είναι σωστά και σταθερά. Είχαμε επίσης κάποιες πρώτες δειλές επαφές με το Κίεβο, αλλά η πολιτική κατάσταση εκεί είναι δύσκολη.

* Θα ξεχωρίζατε κάποια από τις έρευνες που έχουν γίνει όλα αυτά τα χρόνια ή κάποιο από τα βιβλία που έχουν γραφτεί;

Προσφάτως εκδώσαμε ένα λεξικό της Στάζι, πράγμα το οποίο δεν θα μπορούσε να έχει γίνει νωρίτερα, χρειάζονταν αυτά τα είκοσι χρόνια ερευνών που μεσολάβησαν. Σε μια έκδοση 400 σελίδων εξηγούνται όλοι οι όροι, αναφέρονται τα κύρια πεδία δραστηριότητας και οι σημαντικότεροι συνεργάτες της Στάζι. Είναι σημαντικό βοήθημα. Θα αναφέρω ακόμη μια έρευνα όπου ένας δικός μας συνεργάτης προσπαθεί να εντοπίσει τα κίνητρα και τους λόγους που οδηγούσαν ορισμένους ανθρώπους στη Δυτική Γερμανία να εργάζονται για τη Στάζι -- σημαντικό ερώτημα σχετικά με τη δομή της Στάζι. Πολύ σημαντικό πεδίο έρευνας είναι επίσης, και θέλουμε να το προωθήσουμε στο μέλλον, το πώς σημάδεψε η Στάζι την κοινωνία.

* Ασκήθηκε κριτική στο εγχείρημα του ανοίγματος των αρχείων;

Φυσικά. Υπήρξε αντικείμενο εξαιρετικά έντονων συζητήσεων γύρω στο ’90. Με οριακή πλειοψηφία αποφασίστηκε να ανοιχτούν τα αρχεία, αλλά όσοι ήταν υπέρ του ανοίγματος είχαν πολύ καλά επιχειρήματα κι έτσι έπεισαν και ορισμένους που ήταν αρχικά κατά. Εκφράζονται ακόμη αντίθετες γνώμες για ορισμένα θέματα, πράγμα απολύτως εύλογο και ενίοτε δικαιολογημένο, πάντως είκοσι χρόνια μετά δεν υπάρχει πια κριτική επί της ουσίας, ότι δηλαδή ήταν λάθος να ανοιχτούν τα αρχεία.

Η ΑΥΓΗ