Θεσσαλονίκη 1912: Οι χάρτες των σχολείων

«Χάρτης των χριστιανικών σχολείων της Μακεδονίας». Ενα έγχρωμο πολύφυλλο, κολλημένο σε μουσαμά, αρχές του 20ού αιώνα, ήταν το βασικό όπλο της προπαγάνδας των βαλκανικών κρατών για να ενισχύσουν τις απόψεις τους. Με κόκκινο τα ελληνικά σχολεία, με πράσινο τα βουλγάρικα, με κίτρινο τα βλάχικα, με μοβ τα σέρβικα. Τετραγωνάκια μικρά ή μεγάλα, ανάλογα την κλίμακα του οικισμού. Συνήθως ολόκληρος ο χάρτης στα γαλλικά. Στηριγμένος σε στατιστικές, αλλά πρώτα και κύρια, στηριγμένος στην παντοδυναμία της εικόνας. Ο στόχος ήταν να μαζέψει ο θεατής και όχι ο αναγνώστης την πρώτη εντύπωση ενός χάρτη που είναι κόκκινος για τους Φιλέλληνες ή πρασινίζει για τους βουλγαρόφρονες.

Οι χάρτες αυτοί ήταν φοβερά της μόδας, κυρίως από το 1903 αλλά και αργότερα, έως το 1912/13. Δε λείπουν από κανένα αρχείο πρωταγωνιστή της εποχής, πολιτικού, εκκλησιαστικού ή στρατιωτικού.

Αυτό οφείλεται σε ένα «τυχαίο» γεγονός, που εξυπηρετούσε άλλο στόχο, αλλά φάνηκε να βολεύει το «διαίρει και βασίλευε» του Οθωμανικού Χαλιφάτου. Δηλαδή το Ντιβάνι, λίγο μετά τη δημιουργία της ανεξάρτητης βουλγαρικής Εκκλησίας, που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «εξαρχία», δεν καθόρισε τα όρια της εκκλησιαστικής της επικράτειας αλλά πέταξε ένα κορδόνι από καουτσούκ καταμεσής των βιλαετίων Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου και Κοσσυφοπεδίου. Συγκεκριμένα, απέδιδε στο κλίμα της Εξαρχίας όποια πόλη, χωριό ή οικισμό συγκέντρωνε μια συγκεκριμένη πλειοψηφία υπογραφών, με αίτημα να φύγουν από το Πατριαρχείο της Νέας Ρώμης. Καθώς ο διαχωρισμός ήταν κυρίως ενοριακός, οι σχετικά μεγάλες πόλεις απέκτησαν γρήγορα εξαρχικές εκκλησίες, αλλά το σώσε έγινε στις επαρχίες όπου ήταν εξαιρετικά δύσκολο σε μοναχικές ενορίες να χτιστεί μια νεότερη. Γι' αυτό και ο ουσιαστικός μακεδονικός αγώνας, πριν περάσει στην ένοπλη φάση, είχε μια μακρά, υπερδεκαετή σύγκρουση ψηφοσυλλεκτική, η οποία, εξάλλου σε μερικά βλάχικα μέρη, είχε προηγηθεί, λόγω της ρουμανικής προπαγάνδας και του Μαργαρίτη. Φυσικά το Πατριαρχείο δεν έμεινε αδιάφορο, γι' αυτό και κατά την περίοδο των κριμαϊκών πολέμων έως την αρχή του 20ού αιώνα, έγινε μεγάλη προσπάθεια ανάκτησης, βελτίωσης, τοιχογράφησης, αλλά και μεταρρυθμίσεων σε κοινότητες.

Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι αυτή η «σύγκρουση δασκάλων» με την τυπική δικαιολογία της υπαγωγής σε συγκεκριμένο εκκλησιαστικό κλίμα, έφερε μια τεράστια «βουλγαροποίηση» σε πληθυσμούς αδρανείς ή αδιάφορους. Τυπικό παράδειγμα ο ερευνητής Βαϊγκάντ που ερεύνησε τους Βλάχους των Βαλκανίων και ενώ μίλησε και κατέγραψε τη βλαχική προέλευση πολλών Βλάχων στην Αλμωπία, συσχετισμένους με την τελευταία «φουρνιά εποίκων» από τους Κομάνους, έπειτα από τριάντα χρόνια, οι χάρτες των σχολείων δεν αποτυπώνουν κανένα βλάχικο σχολείο, αλλα μόνο βουλγάρικα. Τα όπλα άρχισαν να ηχούν όταν έγινε πολύ δύσκολο να συγκρατηθούν σε μια κατεύθυνση αυτές οι ταραγμένες συνειδήσεις.

ΛΕΖΑΝΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Διορθώσεις και «διορθώσεις»

ΛΕΖΑΝΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΪ: Στο αντίτυπο του χάρτη που χρησιμοποιώ, κάποιος μάλλον ιερέας από το Ρουμλούκι επιφέρει προσθήκες και διορθώσεις, κυρίως στην περιοχή του, γνωρίζοντας ακόμη και πληθυσμιακά στοιχεία. Λόγου χάρη, κατεβάζει από την περιοχή Βαθυλάκκου και προσθέτει με το σωστό πληθυσμό τους Γιουντζήδες (Κύμινα) που έλειπαν από την περιοχή Κουλακιάς/Χαλάστρας (σημειώνει πως είχε 2.600 κατοίκους) στο πρωτότυπο και εξαφανίζει ένα «Καντίκιοϊ» αλλά κι ένα αμάρτυρο «Βαρόφτσι» που δεν το ήξερε, δυτικά των Γιαννιτσών. Αυτά τα σχόλια είναι πολύτιμα, αλλά χρειάζεται συνδυασμένη δουλειά σε πολλούς χάρτες για να διαφανούν τουλάχιστον οι «πηγές» κατεύθυνσης των φρονημάτων.

Αγγελιοφόρος